ۇبت-عا قالاي دايىندالۋ كەرەك؟
وسى سۇراقتى ءاربىر تۇلەك وزىنە قوياتىن شىعار. مەن دە ءبىر جىل بۇرىن ۇبت تۋرالى بارلىق سايتتاردى اقتارىپ، باسپاسوزدەگى ماقالالاردىڭ ءبىرىن قالدىرماي وقىپ، وزىمنەن بۇرىن وقىپ كەتكەن دوستارىمنان، تۋىسقاندارىمنان سۇراي بەرەتىنمىن. كىشكەنە قاۋەسەت تاراسا، سوعان سەنىپ، مينيسترگە حات جازۋعا دەيىن باراتىنبىز. ءقازىر ويلاسام، وتە كۇلكىلى ەكەن. بوس الاڭداپ، تۇنىمەن ۇيىقتاي الماي شىققان كەزدەرىمىز دە بولدى.
بىردە «ۇبت-نى وزگەرتىپ، ونىڭ ورنىنا ەمتيحان تۇرىندە تاپسىراتىن بولىپتى» دەگەن قاۋەسەت تاراپ، ەكى جىل بويى تەستكە دايىندالىپ جۇرگەن ءبىز ابدەن ابىگەرگە ءتۇسىپ ەدىك.
جاس تالاپكەرلەرگە ايتارىم – ەش كۇيزەلمەڭدەر، سابىرمەن دوس بولىڭدار! ەش قورىقپاي، قايمىقپاي، ساباقتارىڭدى ىنتامەن وقىپ، وزدەرىڭ تاپسىراتىن 4 ءپاندى ىندەتە قاراڭدار. جىلدا تەست سۇراقتارى جاڭارتىلىپ، ازداپ قيىنداتىلاتىنى بولماسا، باسقا ايتارلىقتاي اۋىرلىعى جوق ەكەن.
ۇبت-عا دايىندىق كەزىندە جيناعان ازدى-كوپتى تاجىريبەم بار، سونى وزدەرىڭمەن بولىسسەم دەيمىن.
1. بىرەۋلەر 5-11 سىنىپ ارالىعىنداعى كىتاپتاردىڭ ءبارىن الىپ وقيدى، ال كەيبىرەۋلەر تەستتەن باس المايدى. مەنىڭ ويىمشا، وسى ادىستەردىڭ بىرىنە عانا قاتىپ قالىپ، ۇستانىپ جۇرە بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ادام جان-جاقتى بولۋى شارت. كىتاپتاردىڭ ءبارىن وقي بەرسە، ەشتەڭە باسقا كىرمەيدى. ماسەلەن، ءبىر كىتاپتىڭ 4-5 تاقىرىبىن وقىپ الىپ، سوسىن سوعان ورايلاساتىن تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرسە، قونىمدى ءارى ناتيجەلى بولادى.
2. سىناق تەستتەردى تولتىرعاندا، ەشكىمنەن كومەك سۇراماي، ءوزىڭ ىستەۋگە تىرىس. كەيدە تەستكە بەرىلىپ جازىپ وتىرعانىمدا، دوستارىم قايتا-قايتا ويىمدى ءبولىپ، سۇراي بەرەتىن. سول كەزدە رەنجىمەي، قايتا كومەگىمدى اياماي، بارىنە كومەك بەرۋگە تىرىستىم. سوسىن «ۋاقىتىم باسقالارعا كوبىرەك كەتىپ قالدى عوي» دەپ قامىعىپ تا قالاتىن ەدىم.
3. ءوزىڭنىڭ قولىڭداعى تەست كىتاپشالارىن عانا ەمەس، سىنىپتاستارىڭدىكىن دە الىپ، تانىس. ساعان بەيمالىم سۇراقتار سوندا ءجۇرۋى مۇمكىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتاردى سىنىپتاستارىڭمەن بىرگە تالقىلاۋدان تايساقتاما.
4. بۇرىن وقىعان تاقىرىپتاردى قايتالاپ وقي بەرگەننىڭ دە پايداسى كوپ.
5. تەك وقۋمەن وتىرا بەرمەي، دالادا سەرۋەندەپ، دوستارمەن قىدىرۋعا دا ۋاقىت تابۋ كەرەك. تاماقتانۋ راسيونىن دا دۇرىستاۋ كەرەك. تىم ءتاتتى ءارى مايلى تاعام ادام ميىنىڭ جۇمىس ءۇردىسىن باياۋلاتادى. شوكولاد، ماسەلەن، ادام ميىنىڭ دۇرىس ءارى تەز جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتەدى، الايدا ونى دا كوپ جەي بەرۋگە بولمايدى.
6. كەيبىرەۋلەر ەشقاشان بارماعان مەشىتتەرىنە نەمەسە عيباداتحانالارعا تۋرا ۇبت تاپسىراتىن جىلدارى بارىپ، سىيىنا باستايدى. ءوزى وقىماي، كوكتەن كومەك سۇراي بەرگەن دە ءجون ەمەس. سونىمەن قاتار، ىرىم-نانىمعا دا قاتتى سەنە بەرۋگە بولمايدى.
7. ۇبت-عا دايىندالۋمەن قاتار، كۇندەلىكتى ساباقتارعا دا تياناقتى دايىندالۋ كەرەك. اسىرەسە، قوعامدىق ءبىلىم نەگىزدەرى، قۇقىق، تاربيە ساباعى دەگەندەردى ساباق قۇرلى كورمەيتىندەر بولادى. ءبىراق وسى ساباقتاردى جاقسى وقىسا، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءى كۋرسىنا كەلگەندە مىندەتتى تۇردە وتەتىن فيلوسوفيا، مادەنيەتتانۋ، تاريح سياقتى پاندەردىڭ باعدارلاماسىن يگەرۋگە كومەگى كوپ تيەدى ەكەن.
8. ۇبت-عا دايىندىق بارىسىندا تەك ءبىر ساباققا عانا، مىسالى، اركىمنىڭ وزىنە قيىن سوعاتىن ساباعىنا عانا نەمەسە ماتەماتيكاعا عانا كوڭىل بەرە بەرۋ ءتىپتى دۇرىس ەمەس. ماسەلەن، مەن، شىنىمدى ايتسام، ماتەماتيكادان ادەتتە 15-18 بالل عانا جيناپ ءجۇردىم. ودان 20-25 بالل الۋ ءۇشىن تەك ماتەماتيكانى تىنباي وقي بەرىپ ەدىم، باسقا ساباقتارىم بىرتە-بىرتە تومەندەي باستادى. سوندىقتان 5 پانگە دە بىردەي ۋاقىت بولگەن ءجون.
9. «دوستىق»، «EdTech»، «دوستار»، «ۇبت-عا دايىندالۋ بۇرىشى»، ت.ب. كۋرستارعا سەنىپ، ءوز بەتىنشە وقىماي قويۋعا بولمايدى. كۋرستاردىڭ ءوزى جوعارى بالل جيناۋىڭا كەپىلدىك بەرە المايدى. مەن دوستارىممەن بىرگە ەشقايدا بارماي-اق، ءوز بەتىمشە دايىندالدىم. ناتيجەسى جامان بولمادى، 118 بالل جيناپ، گرانت يەگەرى اتاندىم.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، ەگەر وقىماساڭ، العا قويعان ماقساتىڭا جەتە المايسىڭ. قاشاندا وقي وتىرىپ، قينالا وتىرىپ، وپتيميستىك كوزقاراستا بولعان ءجون.
راۋشان شامشارحان،
قازۇپۋ-دىڭ ءى كۋرس ستۋدەنتى
ساۋالناما
ءدال قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپ بىتىرۋشىلەر جاپپاي ۇبت-عا دايىندىقتا. ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە بيىلدان باستاپ كوللەدج بىتىرگەندەر دە تەست تاپسىرادى. «توعىزدى ءبىتىرىپ كەتەم» دەۋشىلەردى مينيسترلىك وسىلاي قۇرىقتاماق. ەمتيحاننان ءوتۋ ءۇشىن ەڭ تومەنگى بالل – 50 سۇراققا، ال جوعارى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ءتۇسۋ ءۇشىن 70 سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
كەزىندە ۇبت-سىز-اق وقۋعا تۇسكەندەر بار. ولار ەمتيحانعا قالاي دايىندالدى. وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ بۇل ساۋالدارعا ءبىزدىڭ كەيىپكەرلەر جاۋاپ بەردى.
وقۋعا تۇسۋمەن ءومىر ءبىتىپ قالمايدى
اسقار جۇمادىلدايەۆ، اكادەميك
«وقۋعا تۇسەم» دەپ مۇلدە دايىندالعان جوقپىن. ساباقتى ۋاقىتىندا وقىساڭ بولدى ەمەس پە؟ مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، بىردەن ماسكەۋگە باردىم. «بىزدە ادىلدىك بولادى» دەگەنگە سەنبەدىم. مۇندا تامىر-تانىس بولمادى. «قۇلاساڭ ناردان قۇلا» دەپ، ممۋ-گە بارىپ قۇجات تاپسىردىم. ماتەماتيكادان – «5»، ورىس تىلىنەن «2» الدىم. قاس قىلعاندا، ليەۆ تولستويدىڭ شىعارماشىلىعىنان مازمۇنداما جازدىردى. تولستويدا قۇرمالاس سويلەمدەر كوپ. بەتالدى ءۇتىر، دەفيس قويا بەرىپپىن. اپپەلياسياعا بەرىپ ءجۇرىپ، «3»-كە ارەڭ قول جەتكىزدىم. ءسويتىپ، وقۋعا ءتۇسىپ كەتتىم. 4 رەت وداقتىق وليمپياداعا قاتىسىپ، جۇلدە العام. سونىم ەسكەرىلدى. ستۋدەنت كەزىمدە لەنيندىك شاكىرتاقىنىڭ يەگەرى بولدىم. نەگىزى مەنى قۇرتقان – ءتىلىم. مەكتەپتى «قىزىلعا» بىتىرەر كەزدە ادەبيەتتەن «4» قويىپ قويدى. «شىعارما جازا المايسىڭ» دەپ شەشتى. ءاۋ باستان قىرشاڭقى ەدىم. ەلدىڭ ءبارى سياقتى ويلاعىم كەلمەيتىن. مەكتەپتە جۇرگەندە بەكەجاندى «جاعىمسىز كەيىپكەر» دەپ تۇسىندىرەتىن. مەن وعان قارسى شىقتىم. مەنىڭشە، بەكەجان – جاعىمدى كەيىپكەر. ول پالەنباي جىل بىرەۋدىڭ قويىن باعىپ، قىزمەت ەتەدى. «اقىسىنا قىزىڭدى الامىن» دەيدى. ءبارىن بەرەم دەگەن باي قىزىن بەرمەي، تايقىپ شىعادى. ويتكەنى، سىرتتان تولەگەن كەلەدى. لوگيكالىق تۇرعىدان قاراساڭ، تولەگەننىڭ قىز جىبەكتىڭ ەلىنە تيتەي دە ەڭبەگى سىڭگەن جوق. نەگە ول قىزعا يە بولا سالۋ كەرەك؟ سول ەلدىڭ وتىنان كىرىپ، كۇلىنەن شىققان بەكەجان نەگە كۇيۋ كەرەك؟ قىز جىبەك پەن تولەگەن ۇيلەنسە، جارتى جىلدان سوڭ اجىراسىپ كەتەتىن ەدى. ويتكەنى، تولەگەن وڭ-سولىن تانىپ ۇلگەرمەگەن، جەلكىلدەپ تۇرعان بالا عوي.
وقۋشى كەزدە ابايدى تۇسىنبەدىم. «مەكتەپتە ولەڭ وقىعانشا، ومىرگە جاقىن نارسەلەردى وقىتپاي ما» دەيتىنمىن. مىسالى، ءقازىر دە فۋتبول، ينتەرنەت، فيلمدەر تۋرالى قىزىقتى ماقالالار وقىعان جاقسى، بالانىڭ ۇناتپايتىن ساباعىن وقىتقانشا. ومىرگە جاقىن نارسەلەردى پراكتيكالىق تۇرعىدان وقىتۋ كەرەك. ءىىى كۋرستان باستاپ قانا ابايدى وقىدىم. قايماق سياقتى، وقىعان سايىن تۇنشىعىپ قالاسىڭ. «امالداپ، قاراعايدى تالعا جالعاپ، اركىم ءجۇر الار جەردىڭ ەبىن قامداپ» دەيدى. قازىرگى ءومىر. اباي ولەڭدى جۇرەكپەن ەمەس، اقىلمەن جازعان. ول ەشقانداي ليريك ەمەس. ونىڭ مىقتىلىعى – ويىنىڭ تەرەڭدىگى.
بالالارعا ايتارىم، حالتۋراسىز ساباق وقۋ كەرەك. وقۋعا ءتۇسۋدى ءومىردىڭ شىڭى سياقتى ويلايدى كوپ بالا. وقۋعا تۇسۋمەن ءومىر ءبىتىپ قالمايدى. جەڭىلە بىلەتىن ادام – ناعىز ادام. جەڭىلمەسەڭ، ادام بولا المايسىڭ. جاس كەزىمدە ومىردەن كوپ تاياق جەدىم. ول ءۇشىن وكىنبەيمىن. «جەتىستىككە جەتەم» دەپ ەڭبەكتەندىم. مەنى وسىرگەن – ەڭبەك.
وقۋعا قالاي ءتۇستىڭىز؟
ءۇش ءپاننىڭ جاۋابىن 20 مينۋتتا تاپتىم
الۋا مانسۋروۆا، 2007 جىلى ۇبت-دان 120 بالل العان تالاپكەر
وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن 10-سىنىپتان باستاپ، 1998 جىلدان 2007 جىلعا دەيىنگى 4 ءپاننىڭ تەست سۇراقتارىنىڭ بارلىعىن جاتتادىم دەسەم قاتەلەسپەيمىن. بيولوگيا، ماتەماتيكا پاندەرىنەن ارنايى مامان ءدارىسىن الدىم. ءوزىم وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇلكىباس اۋدانى، تۇرار رىسقۇلوۆ اۋىلىنداعى م.لومونوسوۆ اتىنداعى كوپسالالى مەكتەپ-گيمنازيانىڭ تۇلەگىمىن. وقۋشى كەزدە ۇبت-دان 120 بالل الۋدى ارماندايتىنمىن. ءبىراق ونداي مەجەگە جەتەمىن دەپ ويلاماپپىن. بابىممەن قوسا، باعىم دا جانعان بولار، 2007 جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا وقۋعا تاپسىرعان تالاپكەرلەر اراسىنان 120 بالل جيناعان 2 ادامنىڭ ءبىرى مەن بولدىم. بەرىلگەن 3 ساعاتقا جۋىق ۋاقىتتىڭ 20 مينۋتىندا قازاق ءتىلى، قازاقستان تاريحى، بيولوگيا پاندەرىنىڭ جاۋابىن تاپتىم. ەسەپ شىعارۋعا دا اسا كوپ ۋاقىتىم كەتكەن جوق. ۇبت تاپسىرعاندا، جاۋاپ ۇياشىقتارىن بوياۋ ماڭىزدى، بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ ەڭ كوبىن سوعان سارپ ەتتىم. جاۋاپتى ءبىلىپ تۇرساڭ، تەست بەلگىلەۋگە ارنالعان ۋاقىت قالاي بولسا سولاي جەتەتىنىنە ءوز تاجىريبەمنەن كوزىم جەتتى.
قازىرگى كەزدە س.اسفەندياروۆ اتىنداعى مەديسينالىق ۋنيۆەر-سيتەتتىڭ V كۋرسىندا وقىپ جاتىرمىن. اي سايىن پرەزيدەنتتىك شاكىرتاقى الامىن. بولاشاقتا اكۋشەر-گينەكولوگ بولسام دەيمىن. سەبەبى، بالا ومىرگە كەلگەن ساتتەگى انانىڭ باقىتتى ءجۇزىن كورگىم كەلەدى. مەديسينانىڭ باسقا سالاسىنداعىداي ەمەس، بۇل جەردە كوبىنەسە قۋانىشتى جاعدايلاردىڭ كۋاگەرى بولاسىڭ.
ۇبت-عا دايىندالىپ جاتقان ءىزباسارلارىما تەك ساتتىلىك تىلەيمىن. ەڭ باستىسى – ۇلكەن نارسە ارمانداۋ كەرەك. وقۋشى كەزدە تەك وقۋدى ويلاعان ءجون. سوندا «ۇبت-دا ادىلدىك بولمايدى. وقۋعا تەك بايدىڭ بالالارى تۇسەدى. ادىلدىك جوق» دەگەن پىكىردىڭ قيسىنسىز ەكەنىنە كوزىڭ جەتەدى.
ۇبت-نى قولدايمىن
تولقىن سەيدوللا قىزى، جۋرناليست،
«ەلارنا» تەلەارناسىنىڭ پروديۋسەرى
مەن مەكتەپتى 1992 جىلى ءبىتىردىم. ول كەزدە ۇبت دەگەن جوق. بەلگىلى ءبىر پاندەر بويىنشا جازباشا سۇراققا جاۋاپ بەرەمىز. سوسىن جۋرناليستيكاعا تاپسىرۋ ءۇشىن شىعارماشىلىق ەمتيحان دا تاپسىردىق. ول كەزدە وقۋعا تۇسۋگە قانشا جەردەن دايىندالساڭ دا، «بارماق باستى، كوز قىستى» جاعدايلار ءجيى ورىن الاتىن. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قازىرگى ۇبت-نى قولدايمىن. ۇبت بالانىڭ ءوزىن كورسەتۋگە مۇمكىنشىلىك بەرەدى. بولاشاققا سەنىممەن بارادى. ال ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز جىلدار بويى وقۋعا تۇسە الماي، سابىلىپ جۇرەتىن.
جامبىل وبلىسى، قورداي اۋدانى، قاراكەمەر اۋىلىندا اتا-اجەممەن بىرگە تۇرعاندىقتان، اۋىلدىق مەكتەپتى ءبىتىردىم. مەكتەپتە جاقسى وقىدىم. وتە نامىسشىل بولاتىنمىن. مەن مەكتەپ بىتىرەتىن كەزدە اكەم سەيدوللا سادىق ۇلى قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە دەكاننىڭ ورىنباسارى بولاتىن. جاسىرارى جوق، وقۋعا تۇسۋگە اكەمنىڭ فاميلياسى دا كومەكتەستى. ءبىراق ءوزىم دە تالپىندىم. «اكەسىنىڭ ارقاسىندا وقۋعا ءتۇسىپتى» دەگەن سوزگە قالۋدان قورىقتىم. بالا كەزدە (4-سىنىپتان باستاپ) رەسپۋبليكالىق «ۇلان» گازەتىنە ماقالام ءجيى شىعاتىن. ول كەزدە «ۇلانعا» ماقالاڭ شىقسا، سەن بۇكىل اۋدان، وبلىسقا تانىمالسىڭ. «ۇلانعا» جارىسىپ ماقالا جازاتىن بالالارمەن كەيىن ءبىر كۋرستا وقىدىق.
وقۋعا تۇسكەندە، «اكەم وسىندا ىستەيدى» دەپ شىرەنىپ جۇرمەدىم، نامىسقا تىرىسىپ وقىدىم.
قازىرگى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ىزدەنىستەرىنە، بەلسەندىلىكتەرىنە قىزىعامىن. عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسىپ جۇرگەن بالالار دا كوپ. ءالى دە بولسا، اۋىل بالاسىنىڭ مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى. ولار بەلگىلەنگەن كىتاپشالار ارقىلى عانا ۇبت-عا دايىندالادى. ال قالا بالالارى اتا-اناسىنىڭ اقشاسى بولسا، ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە، قوسىمشا ساباقتارعا قاتىسىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى. اۋىل بالاسى وقۋعا تۇسكەن سوڭ، قالا بالاسىنان ەكى ەسە كوپ ەڭبەكتەنۋىنە تۋرا كەلەدى.
دايىنداعان جادىرا ايماحان قىزى
(«ۇلان»، №15. 17.04.2012)
You Might Also Like
-
ماڭگىلىك ەل – 2050 ادامنىڭ ءوز وتانى، ءتىلى، سالت – ءداستۇرى، ادەت – عۇرپى، وتكەنى مەن بولاشاعى بار. مەنىڭ ەلىم – تاۋەلسىز قازاقستان. مەن ءوز ەلىمدى ماقتان تۇتامىن. ەلىمنىڭ...
-
بىزگە دەيىن مىڭ جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن ادامدار قيالىمىزعا كىرىپ-شىقپايتىن قۇرىلىستار تۇرعىزعان. عالىمدار بۇل قۇرىلىستاردى كىمدەر، نە ءۇشىن جانە، ەڭ باستىسى – قالاي سالعانىنا عاسىرلار بويى باس ق...
