ۇگەدەي
ۇگەدەي 1186 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. ۇگەدەي — شىڭعىس حاننىڭ بورتە دەگەن بايبىشەسىنەن تۋىلعان ءۇشىنشى ۇلى. شىڭعىس حان كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق ونى ءوزىنىڭ مۇراگەرى ەتىپ تاعايىنداعان. ۇلكەن ۇلى جوشى دۇنيەدەن ەرتە ءوتىپ، ەكىنشى ۇلى شاعاتايدىڭ مىنەزى قاتال بولعاندىقتان حان ۇلى تاققا مەيىرىمدى، مىنەزى جۇمساق ۇگەدەيدى تاڭدايدى.
قاعاندى سايلاۋ راسىمىنە بارلىق موڭعول حانزادالارى قاتىسۋى ءتيىس بولاتىن. ءبىراق ولاردىڭ كوبى الىس جورىقتاردا جۇرگەندىكتەن ۇگەدەيدى ۇلى حان سايلاۋ ءراسىمى 1229 جىلعا دەيىن سوزىلادى. بۇل ۋاقىتتا يمپەريانى ۋاقىتشا شىڭعىس حاننىڭ ءتورتىنشى ۇلى تولە باسقارادى. ۇگەدەي قاعان بولىپ سايلانعان سوڭ موڭعول اسكەرى جاۋلاۋشىلىق سوعىستارىن ءارى قاراي جالعاستىرادى. تولەنىڭ تۇسىندا موڭعول اسكەرىنىڭ سوققىسىنان قىتايدا سزين يمپەرياسى قۇلايدى. موڭعولدار ازيانىڭ ەكىنشى شەتىندەگى مۇسىلمان استاناسى باعداد قالاسىنا دا باسا-كوكتەپ كىرەدى. 1237-1242 جىلدارى موڭعولدار قىپشاقتاردى ءبىرجولاتا تالقاندايدى. بۇلعاريانى باسىپ الىپ، ورىس كنيازدىكتەرىن جەرمەن-جەكسەن ەتەدى. موڭعولداردىڭ الدىڭعى قاتارداعى جاساقتارى ەۋروپالىق رىسارلاردى جەڭىپ، شابۋىلدى ودان ءارى تابىستى جالعاستىرا بەرەر ەدى. ءبىراق 1241 جىلى جەلتوقساندا ۇگەدەيدىڭ ولىمىنە بايلانىستى بارلىق اسكەري ءىس-قيمىلدارىن توقتاتىپ، كەرى قايتادى.
ۇگەدەي ءادىل، دانا بيلەۋشى بولدى. ونىڭ بيلىگى تۇسىندا يمپەريانىڭ بۇكىل جەرىندە بايلانىس جەلىسى ۇيىمداستىرىلىپ، حالىق ساناعى جۇرگىزىلدى. ول شىڭعىس حان باستاعان يمپەريا استاناسى كاراقورىم قالاسىنىڭ قۇرىلىسىن اياقتادى.
You Might Also Like
-
وركەنيەت (سيۆيليزاسيا) ءسوزى لاتىننىڭ «ءسىvءىlءىs» دەگەن سوزىنەن الىنعان. بۇگىنگى تاڭدا وركەنيەت ۇعىمى كوبىنەسە قوعامنىڭ دامۋ دەڭگەيىن انىقتايتىن ءسوز رەتىندە قولدانىلۋدا. وركەنيەتتىڭ ورىستە...
