InfoHub Logo

وركەنيەت (سيۆيليزاسيا) ءسوزى لاتىننىڭ «ءسىvءىlءىs» دەگەن سوزىنەن الىنعان. بۇگىنگى تاڭدا وركەنيەت ۇعىمى كوبىنەسە قوعامنىڭ دامۋ دەڭگەيىن انىقتايتىن ءسوز رەتىندە قولدانىلۋدا. وركەنيەتتىڭ ورىستەۋىنە ءوندىرىستىڭ تۇپكىلىكتى وزگەرىسى، جەكە مەنشىكتىڭ كەلۋى، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ پايدا بولۋى اسەر ەتەدى. دەمەك، قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن جوعارىدا اتالعان فاكتورلار ورىندالۋى ءتيىستى.

بۇگىنگى تاڭدا الەمدە وتە ءىرى ءارى دامىعان قالالار سانى وتە كوپ. قالا حالقىنىڭ سانى ارتىپ، ءوندىرىس كولەمى ۇلعايعان سايىن ونىڭ قورشاعان ورتاعا تيگىزەر زيانى دا ارتا تۇسەدى. ەكولوگيالىق جاعدايى سىن كوتەرمەيتىن الەمنىڭ ەڭ لاس 30 قالاسىنىڭ قاتارىنا ءوزىمىزدىڭ الماتى قالاسى دا كىرەدى ەكەن. بۇل ماسەلەنى قالا دەڭگەيىندە عانا ەمەس، مەملەكەت دەڭگەيىندە قاراستىرۋ قاجەت ەكەنى انىق. سەبەبى، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق دارەجەدە بەدەلىنىڭ ارتۋىندا الماتى قالاسىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە ەكەندىگى ءمالىم. ەگەمەندىگىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جولىندا الاڭعا شىعىپ، ومىرلەرىن قيعان قازاقتىڭ جاس قىزدارى مەن ۇلدارى دا وسى الماتىدا «قازاعىم، ويان!» دەپ ۇران سالعانىن ءالى ۇمىتقانىمىز جوق. الاتاۋدىڭ باۋرايىندا ورنالاسقان الماتى ءبىر كەزدەرى وزىنە شەتەل تۋريستەرىن كەربەز سۇلۋ تابيعاتىمەن، اپورت الماسىمەن، اسقار شىڭدى تاۋلارىمەن، اۋاسىنىڭ تازالىعىمەن تارتىپ كەلسە، بۇگىندە تازالىعى ناشار كوشەلەرىمەن، كولىكتەر مەن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ تۇتىنىنە قانىققان اۋاسىمەن، باۋرايى ءتۇرلى قوقىسقا تولعان تاۋلارىمەن كەرى يتەرۋدە. شەتەل ازاماتتارىن بىلاي قويعاندا، ءوزىمىزدىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ ءوزى الماتىنىڭ ماڭىنان تىنىعىپ، دەنساۋلىعىن شىڭدايتىن ورىن تاپپاي، شەتەل اسىپ كەتەتىن بولدى. ال، بوس ۋاقىتتارىندا الاتاۋدىڭ باۋىرىنا شىعىپ تىنىعاتىن الماتىلىقتاردىڭ كوپشىلىگى سوڭىنا قاپ-قاپ قوقىس قالدىرىپ كەتۋدە. بۇل ءسوزدىڭ شىندىعىنا كۇماندانساڭىز، الما-اراسانعا نەمەسە كوكتوبەگە بارىپ كورىڭىز...

الماتى كوشەلەرى سوڭعى ونشاقتى جىلدىڭ جۇزىندە ەشقاشان تولاستامايتىن ماشينا اعىنىنا اينالدى. مىڭداعان ماشينالاردان بولىنەتىن كومىرقىشقىل گازى اۋانى لاستاپ، ءتۇرلى تىنىس اۋرۋلارىن تۋعىزادى. سوڭعى 10 جىل كولەمىندە استما جانە ءتۇرلى اللەرگيالىق دەرتتەرمەن اۋىرۋ ەسەلەپ وسكەن. حيميك عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، اۋا قۇرامىنداعى 1000 مولەكۋلانىڭ 350ء-ى كومىرقىشقىل گازىنان تۇرسا ول تازا اۋا دەپ سانالاتىن كورىنەدى، ال، الماتى قالاسىنىڭ كەيبىر جەرلەرىندە بۇل كورسەتكىش 1000 مولەكۋلاعا شاققاندا 450-470 كومىرقىشقىل گازىنىڭ مولەكۋلاسىنان كەلەدى ەكەن. بۇل دەگەنىمىز، تىنىس الىپ وتىرعان اۋامىزدىڭ ادامعا پايداسىنان گورى زيانى كوپ ەكەنىن بىلدىرەدى.
ۇلكەن قالالاردىڭ بارلىعىنا ءتان تاعى دا ءبىر وزەكتى ماسەلە — سۋ. تاۋ باسىنان اعىپ جاتقان كوپتەگەن بۇلاقتاردىڭ بويىنا ءزاۋلىم كوتەدجدەر سالىنىپ جۋىندى مەن شايىندىنىڭ ءبارى سول سۋعا توگىلىپ جاتىر. ال، بۇل سۋدى تومەن جاعىندا ورنالاسقان ۇيلەر تۇرمىستا دا، باقشادا دا پايدالانادى. ناتيجەسى بەلگىلى: ادامنىڭ بۇيرەگىندە تاستىڭ پايدا بولۋى، اسقازان قابىنۋى، سارى اۋرۋ، سوقىرىشەكتىڭ قابىنۋى سەكىلدى كەسەلدەردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەدى.

پاتەرلەرگە قۇبىر ارقىلى كەلىپ تۇرعان اۋىز سۋىنىڭ جاعدايى مۇلدە قيىن.

شاينەككە سۋدى قايناتۋعا قۇياردىڭ الدىندا شوگىندىنىڭ بولاتىنىن بايقاعان بولارسىز. ەڭ ءقاۋىپتىسى سول، بۇنداي قۇم، تاس جانە باسقا دا كوپتەگەن ۇساق بولشەكتەر ەسكىرگەن قۇبىر جۇيەسىنەن ءبىزدىڭ اعزامىزعا كەلىپ تۇسەدى.

وسىنداي ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن شەشۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس اتقارۋ قاجەت. سول جۇمىستاردىڭ ءبىرى قالامىزدىڭ جاسىل جامىلعى كولەمىن ۇلعايتۋ. سەبەبى، وسىمدىكتەر تابيعي ناسوس قىزمەتىن اتقارىپ، سۋدى دا تازارتادى، اۋاداعى شاڭ-توزاڭ مەن كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، اۋانى دا تازارتادى ءارى كوشەلەردىڭ ءسانىن كەلتىرەدى.

جالپى اۋاسى تازا، اسپانى اشىق، اپپاق قارلى تاۋلارى بار ەكولوگيالىق جاعىنان تازا قالادا ءومىر سۇرگىمىز كەلسە، ءار وتباسى، ءاربىر ادام الدىمەن ءوزىن-وزى تابيعات سۇيگىشتىككە، قورشاعان ورتاعا دەگەن جاناشىرلىققا تاربيەلەۋى كەرەك. سەبەبى تابيعاتتى قورعاپ، ايالاۋ بۇل — ءار ازاماتتىڭ پارىزى!

---