ۇلى مىندەتتەر بيىگىندە بولايىق
پارتيامىزدىڭ XX سەزى ادەبيەت پەن كوركەمونەردىڭ بۇدان بىلاي دا ۇزدىكسىز دامۋىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولدى. ادەبيەت پەن كوركەمونەردە قول جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز از ەمەس. ونى بىزدەن ەشكىم تارتىپ المايدى. جەتىستىكتەر باس قوسقان ۇلكەن جينالىستاردا، باسپا ءسوز بەتىندە تالاي ايتىلدى. پارتيا سەزىنىڭ قاۋلى-قارارلارىنا سايكەس ءقازىر ءبىز، ءالى كۇنگە شەيىن اتقارىلماعان ماڭىزدى ىستەرىمىز جايىندا، ادەبيەتتە ورىن الىپ كەلگەن ولقىلىقتار مەن كەمشىلىكتەر جايىندا كەڭىرەك پىكىر الىسساق اناعۇرلىم پايدالى بولار ەدى.
قازاقستان ادەبيەتىنىڭ ەڭ ءبىر ەلەۋلى كەمشىلىگى — ورەسى بيىك، تىنىسى كەڭ كەمەل شىعارمالاردىڭ ازدىعىندا بولىپ وتىر. قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كوپتەگەن شىعارمالارىندا زامانداستارىمىزدىڭ — كوممۋنيزم قۇرىلىسشىلارىنىڭ ەستە قالارلىق ەرەن وبرازدارى جاسالعان جوق دەگەن جۇرتشىلىق سىنى وتە ورىندى. رەسپۋبليكامىزدىڭ جاڭا مەن ەسكىنىڭ قيان-كەسكى كۇرەسىنە تولى ءومىرى، جەڭىمپاز ءومىرىمىزدىڭ ۇلىلىعى مەن سۇلۋلىعى ادەبيەتتە ءالى تولىق كوركەم بەينە تاپقان جوق.
تىڭ جەرلەردى يگەرۋ سياقتى وقيعانى مىسالعا الايىقشى. وسى ۇلى قۇبىلىستىڭ وزىندە عانا قانشاما قىم-قيعاش تالاس-تارتىستار، قانشاما قاھارماندىق سيپاتتار مەن مىنەزدەر بار دەسەڭىزشى! تىڭ تاقىرىبىنا جازىلعان شىعارمالاردىڭ سانى دا از، ساپاسى دا كوڭىلدەگىدەي ەمەس. ۇلى زامان تۋدىرعان ۇلى تاقىرىپقا بىردەن ۇلى شىعارما جازۋ اسا قيىن مىندەت ەكەنى بەلگىلى. الايدا شارىقتاپ وسكەن ۇلكەن ادەبيەتىمىزدىڭ شىققان بيىگىنەن قاراعاندا قولدان كەلەر، ۇلكەن شىعارما جازۋعا باسپالداق بولار تارتىمدى شىعارمالاردىڭ ءوزى ءالى تۋا قويماعانىن مويىنداماسقا بولمايدى.
جاقىن ارادا موسكۆادا تىڭ تاقىرىبىنا شىعارما جازعان جازۋشىلاردىڭ بۇكىلوداقتىق ءماسليحاتى وتكىزىلەدى. وسىعان بايلانىستى الدىن الا تانىستىرۋ ماقساتىمەن ءبىز موسكۆاعا جىبەرەيىك دەپ، تىڭ تاقىرىبىنا جازىلعان ءىلىپ الار شىعارمالاردى سۇرىپتادىق. تىڭ تاقىرىبىنا جازىلعان، ورىس تىلىندە باسىلىپ شىققان شىعارمالارىمىز ساۋساقپەن سانارلىق ەكەن. اتاپ ايتقاندا ءسابيت مۇقانوۆ پەن يۆان شۋحوۆتىڭ وچەركتەر جيناقتارى، نيكولاي انوۆ پەن ياكوۆ شتەيننىڭ «جۇرەك امىرىمەن» پەساسى، وچەرك، اڭگىمە، ولەڭدەردىڭ «تىڭ جەرلەردە» دە اتالعان جالپىلىق جيناعى، سەرگەي مارتيانوۆتىڭ «ماكسيموۆنا»، «الدىڭعى شەپتە» كينوسەنارييلەرى، دم. ريابۋحانىڭ «جاڭا قونىستانۋشىلار» اتتى ولەڭدەر جيناعى ت. ب. مۇنداي ۇلكەن تاقىرىپقا جازىلعان شىعارمالار سانىنىڭ ازدىعى ءبىزدى قىنجىلتادى، تەبىرەنتەدى.
تىڭ جەرلەردى يگەرۋشىلەردىڭ قاھارماندىق ەڭبەگىن پارتيا سەزى ەرەكشە اتاپ كورسەتتى، ولارعا ىستىق ىقىلاسپەن العىس ايتتى. تىڭ باتىرلارىنىڭ تاريحتا تەڭدەسى جوق ەرەسەن ەڭبەگى كوركەم ادەبيەتتە بارىنشا جارقىن، بارىنشا مول بەينەلەۋگە لايىق.
قازاقستان — ۇلان-بايتاق قۇنارلى ەگىستىك دالاسى، شۇرايلى مال جايىلىمى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ونەركاسىبى مەن مادەنيەتى قارىشتاپ وسكەن سان سالالى رەسپۋبليكا. قازاقستان — كومىرلى قاراعاندى مەن كەندى التايدىڭ، بۇقتارما سۋ-ەلەكتر ستانسياسى مەن تۇركسيبتىڭ وتانى. قازاقستاننىڭ ونەركاسىبى التىنشى بەسجىلدىقتا بۇدان الدە قايدا قارىشتاپ وسەدى. پاۆلوداردا جاڭا زاۆودتار ورنايدى، قوستانايدا رۋدنيكتەر ىسكە قوسىلادى، قاراعاندىنىڭ دومنالارى كوككە بويلايدى، شۋلبا مەن قاپشاعايدا اسا كۇشتى سۋ-ەلەكتر ستانسيالارى سالىنادى. بۇلاردان باسقا دا الدەنەشە جاڭا قۇرىلىستار پايداعا اسىرىلادى. مال شارۋاشىلىعى بار سالادا كۇشتى قارقىنمەن وركەندەيدى.
ءبىز ادەبيەتتە جۇمىسشى تابىنىڭ ءومىرىن وتە كەمشىن كورسەتىپ ءجۇرمىز. جۇمىسشىلار تۋرالى، ينتەلليگەنتتەر تۋرالى جازىلعان كىتاپ بىزدە وتە از. زامانداستارىمىزدىڭ ءومىرىن ادەبيەتتە شىنايى دا جارقىن كورسەتۋ ءبىزدىڭ قۇرمەتتى دە جاۋاپتى مىندەتىمىز.
ادام ساناسىنداعى فەودالدىق سارقىنشاقتارمەن كۇرەس، اسكەري-پاتريوتتىق تاقىرىپ، ريەۆوليۋسيالىق زاڭدىلىقتى نىعايتۋ ءۇشىن كۇرەس، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋشىلارعا قارسى كۇرەس... بۇل تاقىرىپتاردىڭ قايماعى بۇزىلعان جوق ءالى. تەگىندە تاقىرىپتىڭ ناشارى جوق. ايتكەنمەن دە زامانمەن، پارتيا ۇراندارىمەن ۇندەس، ساباقتاس تاقىرىپتار ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ وزەك-قولقاسى، كۇرەتامىرى بولىپ تابىلادى. جاسىراتىن نەسى بار، كەيبىر تالانتتى جازۋشىلاردىڭ وزدەرى دە تولىپ جاتقان ماڭىزدى تاقىرىپتاردىڭ قايسىسىن قامتىرىن بىلمەي، قارمالاۋمەن ۋاقىت وتكىزەدى. سوسىن اينالىپ كەلىپ باياعى ۇيرەنشىكتى ەسكى تاقىرىپقا جارماسادى. ەسكى تاقىرىپقا شىعارما جازبا دەمەيمىز. ءبىراق ءبىز جازۋشىعا، سەن ەڭ الدىمەن سوسياليستىك زاماننىڭ جارشىسىسىڭ، زامان جاڭالىقتارىن، زامانداستارىمىزدىڭ تاڭعاجايىپ ەرلىك ىستەرىن كوركەم ادەبيەتتە شىنايى دا جارقىن بەينەلەپ كورسەتۋ سەنىڭ ەڭ ءبىرىنشى پارىزىڭ دەيمىز.
سايىپ كەلگەندە، گاپ شىعارمانىڭ سانىندا ەمەس، ساپاسىندا. سان مەن ساپا ۇيلەسىم تاپپاعان جەردە اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن قالاي بولسا سولاي اسىعىس جازىلعان شالاجانسار شىعارمالار پايدا بولادى. بۇعان تالعامسىزدىق، كوڭىلشەكتىك قوسىلادى. ءسويتىپ، قىرقىن مىنسەڭ قىر اسپايتىن كوتەرەم شىعارمالار جارىققا شىعىپ كەتەدى. قازاقستان كوركەم ادەبيەت باسپاسىندا سوڭعى جىلداردا شىققان كەيبىر قۇنسىز، سۇرقاي كىتاپتار رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز بەتىندە قاتال سىنالدى. بۇل ورايدا ا. حانگەلديننىنڭ «ءبىزدىڭ وتتار»، ا. بايتانايەۆتىڭ فانتاستيكالىق پوۆەسىن اتاۋعا بولادى. كەزدەيسوق شىعىپ كەتكەن ناشار كىتاپتاردىڭ ءتىزىمى بۇلارمەن بىتپەيدى. ولاردىڭ ءبارىن بىردەي جىپكە تىزبەي-اق قويايىق.
ءباسپاسوزدىڭ ءادىل سىنىنان دۇرىس قورىتىندى شىعارۋ، ەندىگارى مۇنداي ناشار دۇنيەلەردىڭ شىعۋىنا جول بەرمەۋ، شىعاتىن كىتاپتارعا قاتال تالاپ قويۋ باسپانىڭ دا، ءبىزدىڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ دا جاۋاپتى مىندەتى.
كوركەمونەردە مازمۇن مەن ءتۇر بولىنبەيتىن تۇتاس تۇلعا. سوندىقتان تا تاقىرىبى جاڭا ەكەن، ماتەريالى باي ەكەن، وقيعاسى قىزىق ەكەن دەگەن سىلتاۋمەن كوزدى تارس جۇمىپ الىپ، كوركەمدىك قۇنى تومەن شىعارمانى كىتاپ ەتىپ شىعارۋ بارىپ تۇرعان اۋىر قىلمىس. سونىمەن قاتار، الدەقاشان سان رەت جازىلعان، جاۋىر بولعان ۇساق-تۇيەك تاقىرىپتارداعى شىعارمالارعا دا قاتال قاراۋىمىز كەرەك. جالت ەتكەن جاڭالىعى جوق، وزىندىك قول تاڭباسى بەلگىسىز، كوركەمدىك قۇنى تومەن شىعارمالار ءاردايىم قاتال سىنالسىن.
XX پارتيا سەزى كوركەم ادەبيەتتىڭ ومىردەن كەيىن قالعانىن ايتا كەلىپ، ونىڭ تۇپكى سەبەبى جازۋشىلاردىڭ ومىرىمەن بايلانىسىنىڭ ناشارلىعىندا دەپ اتاپ كورسەتتى. مۇنى ءبىز قازاقستان جازۋشىلارىنا دا ايتىلعان سىن دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ دا حالىق ومىرىمەن بايلانىسى ويداعىداي ەمەس. جازۋشىلاردىڭ ومىرمەن بايلانىسى، حالىقتىڭ قاھارماندىق ەڭبەگىن تۋعان ۇلى ىستەرمەن قويان-قولتىق ارالاسۋى — اسا كۇردەلى ماسەلە. بۇل ماسەلە تۋراسىندا ءبىز ءوز ارامىزدا الدەنەشە پىكىرلەستىك، وي تولعادىق. بۇل ماسەلە قۇر انشەيىن سوزبەن وپ-وڭاي شەشىلمەيدى. ومىرمەن بايلانىس مىناداي بولۋ كەرەك دەپ، بارشا جازۋشىلارعا ورتاق، ءبىر قالىپتى نۇسقاۋ-جوبا جاساپ بەرە المايسىڭ. بۇل ماسەلەنى جازۋشىنىڭ جەرگىلىكتى جەرگە قونىستانۋىمەن، نەمەسە تۆورچەستۆولىق كومانديروۆكا مەرزىمىن ۇزارتۋمەن، ءتىپتى بولماسا جازۋشىنىڭ وندىرىسكە بارىپ قوسىمشا ماماندىق الۋمەن تەز شەشىلەدى دەۋ اعات پىكىر.
بەلگىلى جازۋشى يۆان شۋحوۆ سەلودا، قايناعان ءومىردىڭ يەن ورتاسىندا تۇرادى. وسى جازۋشى كەيىنگى جيىرما جىلدا جارىتىپ نە جازدى ەكەن؟ وتە از جازدى، وندا دا جازعانى ءماز ەمەس. ءبىر كەزدە «وتان» رومانىڭ «وشپەندىلىك» پوۆەسىن جازىپ، ايداي الەمگە اتاعى شىققان ن. شۋحوۆ ءوزى كۇندە كورىپ، ميداي ارالاسىپ جۇرگەن ءومىردىڭ بيىگىنە شىعا الماي، كاكىر-شۇكىر شىعارمالاردىڭ اينالاسىندا كۇيبەڭدەپ ءجۇر. ال، ۇدايى استانادا تۇراتىن نيكولاي انوۆتىڭ جەرگە ءبىر ساپار بارىپ قايتىپ ەدى، سونىڭ تارتىمدى جەمىسى ەسەبىندە «جۇرەك امىرىمەن» پەساسىن جازدى. ءالى دە بولسا كوركەمدىك جاعىنان كەمشىلىكتەر بولا تۇرسا دا، بۇل پەسا تىڭ يگەرۋ تاقىرىبىنا جازىلعان درامالىق ەلەۋلى شىعارما. پەسا بويىنشا الماتىداعى ورىس تەاترى قويعان سپەكتاكلدى جۇرتشىلىق قۋانا قۇپتادى.
سايىپ كەلگەندە، تۆورچەستۆولىق جەتىستىكتىڭ كىلتى جازۋشىنى ءومىردى قاپىسىز تانۋىندا، وعان ءوزى دە بەلسەنە ارالاسىپ، ومىردەن كورگەن-بىلگەندەرىن تەرەڭ ويلانىپ، كوركەم بەينەگە اينالدىرۋىندا. كورگەن-بىلگەنىڭدى كوڭىلگە بەرىك توقىماساڭ بۇگىنگى كۇندەردىڭ عاجاپ جاڭالىقتارىن كەلەشەك كۇندەردە ءسوزسىز بولۋعا ءتيىستى، قازىرگىدەن دە كەرەمەت جاڭالىقتارمەن جالعاستىرىپ، ساباقتاماساڭ شىعارماڭنىڭ بەينەلەرىن، وقيعالارىن جيىنتىقتاپ، تۇتاستىرىپ، زامانعا لايىق شىندىق بيىگىنە كوتەرمەسەڭ، ماقساتىڭا جەتە المايسىڭ.
كەيىنگى تولقىن جاس ادەبيەتشىلەردىڭ ءبىرسىپىراسى ومىردەن ۇيرەنۋ، ومىرمەن تىعىز بايلانىستى بولۋ دەگەنگە ءجوندى قۇلاق اسپايدى. بىردى-ەكىلى اڭگىمەسى نەمەسە ون شاقتى ولەڭى گازەت-جۋرنالدا جاريالانسا بولدى، جەتىلدىم، جەتتىم ناعىز جازۋشى بولدىم دەپ شىعا كەلەدى، ءتىپتى ونەردىڭ الۋان قىرىن بىردەي مەڭگەرگەن بەساسپاپ بولام دەپ اۋرەگە تۇسەدى. ولار وقۋ-ۇيرەنۋ دەگەندى جىلى جاۋىپ قويادى، ءتىپتى بەلگىلى ءبىر ۇيىمدا قىزمەت ىستەۋدى دە تارىك ەتەدى. ءسويتىپ، وندايلار كادىمگى ساندالباي، جالعان ادەبيەتشىگە اينالادى. مۇنداي الا قۇيىن، اڭگۇدىكتەر وزدەرىنىڭ ومىردەن العان ازىن-اۋلاق تاجىريبەلەرىن ءوز ۇيلەرى مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ اراسىندا ەرسىلى-قارسىلى سەندەلىپ جۇرگەندە تاۋىسىپ الادى. ولار جازۋشى بولدىم دەپ كەۋدەلەرىنە نان ءپىسىپ، بوس ۋاقىتتارىن قىدىرۋمەن وتكىزىپ جۇرگەندە ومىردەن الشاقتايدى.
ءبىزدىڭ ارامىزدا تالاي جىلدان بەرى ءومىردى ءوزىنىڭ جايلى، جاقسى پاتەرىنىڭ تەرەزەلەرىنەن عانا كورەتىن موسقال جازۋشىلار دا بار. كولەمدى شىعارما جازۋ ءۇشىن قالاي دا الىس ساپارعا، جەرگىلىكتى جەرلەرگە بارماي بولمايدى دەۋ اعات پىكىر. ساپارعا بارىپ، جەر-جەردەگى قايناعان ءومىردى جان-جاقتى زەرتتەپ بىلگەنگە نە جەتسىن البەتتە. بىلايشا ايتقاندا، جوعارىدان تومەنگە ءتۇسىپ، ءومىردىڭ نۋىنا ارالاسۋ، ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ، قۋانىشىن دا، رەنىشىن دە قالىڭ ەڭبەككەرلەرمەن بىرگە كورىپ، ابدەن ەتەنە بولۋدىڭ ءجونى ءبىر باسقا. ال ەندى جازۋشى قاي جەردە تۇرسا دا ءوزىنىڭ جۇرەگىنە تىم جاقىن، كوپتەن بەرى كوڭىلىنە ۇيالاعان، ابدەن كوكىرەكتە قايناپ-پىسكەن تاقىرىپقا شىعارما جازۋىنا بولماي ما؟ ايتالىق، استانادا تۇراتىن جازۋشىلارعا وسى الماتىنىڭ وزىندە ۇشى-قيىرى جوق تولىپ جاتقان تاقىرىپتار بار ەمەس پە؟ وسىندا وتان يگىلىگىنە كەرەمەت مول ءونىم بەرىپ جاتقان الىپ وندىرىستەر قانشاما! مەن ءوز باسىم، وداقتاعى ەڭ وزىق ءوندىرىس — الماتى اۋىر ماشينالار جاساۋ زاۆودىنا، ياكي بولماسا كيروۆ اتىنداعى الىپ زاۆودقا بارىپ، سولاردىڭ جۇمىستارىمەن تانىسىپ، شىعارما جازعالى ءجۇر دەگەن جازۋشىنى ەستىگەن ەمەسپىن.
تۆورچەستۆولىق كومانديروۆكاعا بارۋ دا كەرەك، ءبىراق سونى بەلگىلى تۆورچەستۆولىق ماقساتقا پايدالانايىق. ءومىردى بار بولعانى ءبىر اي ۋاقىت ىشىندە جەتە ءبىلىپ الۋ قيىن-اق. جازۋشى ءبىر بارعان جەرىنە سان رەت بارسىن، ونداعى كۇندە تۋىنداپ جاتقان جاڭالىقتاردى الدەنەشە كورىپ، كوڭىلىنە مىقتاپ توقىپ السىن. جاڭا شىعارما سوندا عانا تۋادى.
كەيبىر جولداستار قوعام جۇمىسى جازۋشىنىڭ تۆورچەستۆوسىنا بوگەت جاسايدى دەيدى. بۇل بارىپ تۇرعان قاتە پىكىر. تۇپتەپ كەلگەندە، جازۋشى حالىقپەن، قوعام ومىرىمەن وسى قوعامدىق جۇمىس ارقىلى بايلانىستى بولادى. البەتتە، جازۋشىنىڭ كۇندەلىكتى ەڭبەگىن، ۋاقىتىن قادىرلەۋ كەرەك، جوق نارسەگە بولا ونى تۆورچەستۆولىق جۇمىسىنان ايىرا بەرمەۋىمىز كەرەك. ال ءبىراق جازۋشى وزىمشىلدىككە سالىنىپ، قوعامنان، قاۋىمنان وقشاۋلانسا، كوپشىلىك جۇمىسىنا ارالاسپاسا، وندا نە بولعانى؟ داراشىلدىق، وزگەگە جانى اشىماۋشىلىق، ۇيىمنان قول ءۇزۋ — جاڭاعى ايتىلعان جازۋشىدان شىعادى. ەندەشە جازۋشى قوعامدىق جۇمىس پەن تۆورچەستۆولىق جۇمىستى ۇيلەستىرىپ، قابىستىرىپ، بىرىمەن ءبىرىن تولىقتىرا جۇرگىزۋى كەرەك. مۇنىڭ ءوزى ناعىز سوۆەت جازۋشىسىنا ءتان قاسيەت.
قوعامدىق جۇمىستىڭ ءتۇرى دە ءار الۋان. ول — جازۋشىلار وداعىنىڭ سەكسيالارىندا قوعامدىق-تۆورچەستۆولىق جۇمىستار اتقارۋ، ۇيىمنىڭ ءار ءتۇرلى تاپسىرمالارىن ورىنداۋ، كىتاپ وقۋشىلارمەن كەزدەسۋ، گازەت-جۋرنالدارعا قاتىناسۋ... پارتيامىزدىڭ XX سەزىنىڭ قاۋلى-قارارلارىن حالىق اراسىندا ناسيحاتتاۋدان اساتىن قۇرمەتتى مىندەت جوق وسى كۇنى! سەزدىڭ تاريحي شەشىمدەرىن وچەرك، اڭگىمە، ماقالا ارقىلى كەڭ تۇردە ناسيحاتتاساق، حالىقتى التىنشى بەسجىلدىق جوسپاردى مەرزىمىنەن بۇرىن ورىنداۋعا شابىتتاندىرساق، — بۇدان ارتىق ابىروي بولا ما!
پارتيامىزدىڭ XX سەزى وندىرىستەرگە جاڭا تەحنيكالاردى ەنگىزۋ، اۋداندىق جۇيەدەگى كادرلاردى نىعايتۋ، ەڭبەك ءونىمىن مەيلىنشە مولايتۋ مىندەتىن بەلگىلەدى. وسىنىڭ بارىنە ءبىزدىڭ جازۋشىلار ءوزىنىڭ جالىندى سوزىمەن اتسالىسۋى كەرەك.
پارتيا سەزىنىڭ شەشىمدەرىنە سايكەس ءبىز جازۋشىلار وداعىنىڭ، ونىڭ تۆورچەستۆولىق سەكسيالارىنىڭ، ادەبي جۋرنالداردىڭ، ادەبيەت گازەتىنىڭ جانە كوركەم ادەبيەت باسپاسىنىڭ، جۇمىستارىن جاڭا بەلەسكە، ءداۋىر تالابىنا ساي بيىك دارەجەگە كوتەرۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ بۇكىل جۇمىسىمىزدىڭ ءتۇيىنىن وسىلار شەشەدى.
كەيىنگى جىلداردا جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيديۋمى جاڭا شىعارمالاردى تالقىلاۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، شىعارماعا تالاپ-تالعامدى كۇشەيتتى. بۇل ورايدا قولىمىز جەتكەن كەيبىر جەتىستىكتەرىمىز دە بار. ايتكەنمەن، بۇل مىندەتتى ويداعىداي اتقاردىق، شىعار بيىگىمىزگە جەتتىك دەپ ايتا المايمىز.
تۆورچەستۆولىق سەكسيالار ءجيى-جيى جينالىپ، وزدەرىنىڭ نەگىزگى جۇمىسى بولىپ تابىلاتىن قولجازبالاردى، شىققان كىتاپتاردى تالقىلاۋمەن شۇعىلداناتىن بولدى. ءبىراق، مۇنداي تالقىلاۋلار كەيدە ءجۇردىم-باردىم وتەدى، شىعارمالارعا جان-جاقتى ادەبي تالداۋ جاسالمايدى. كەيدە ءتىپتى، «مەن ساعان تيمەيمىن، سەن ماعان تيمە» دەيتىن ىشكى ەسەپپەن وتەدى. ديقان ابىليەۆتىڭ «جالىندى جۇرەك» پوەماسىن پوەزيا سەكسياسى تالقىلاعاندا اقىندار جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاپ ەدى، پرەزيديۋمدا تالقىلاعاندا وسى پوەما قاتال سىنعا ۇشىرادى، ويسىراعان كوركەمدىك كەمشىلىكتەر اشىلدى.
ءبىز سەكسيالاردى شىن مانىندەگى تۆورچەستۆولىق لابوراتورياعا اينالدىرۋىمىز كەرەك. سەكسيالار جازۋشىلاردى، اسىرەسە جاس جازۋشىلاردى ادەبي شەبەرلىككە باۋليتىن مەكتەپ بولۋعا ءتيىس.
ۇلكەن ادەبيەتكە باسشىلىقتى تەك ءجيى-جيى ماجىلىستەر، جينالىستار وتكىزۋمەن، ۇزىننان-ۇزاق قاۋلىلار شىعارىپ، اۆتورلارعا پاراق-پاراق حاتتار جازىپ، جەڭىل-جەلپى ادەبي كونسۋلتاسيالار بەرۋمەن عانا اسىرۋعا بولمايدى. سايىپ كەلگەندە، جاس جازۋشىلارمەن، اسىرە، استانادان قاشىقتاعى جاس ادەبيەتشىلەرمەن تىكەلەي جاندى بايلانىس شەشەدى ءىستىڭ ءتۇيىنىن. كورگەن-بىلگەنى كوپ، تاجىريبەسى مول سۋرەتكەرلەرىمىز، اسىرەسە وداقتىڭ پرەزيديۋم مۇشەلەرى وقتىن-وقتىن جەرگىلىكتى اۋداندارعا، قالالارعا بارىپ، ونداعى جاڭا باستاپ جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ تۆورچەستۆوسىمەن مۇقيات تانىسسا، ادەبيەت بىرلەستىكتەرىنىڭ جۇمىسىنا قولما-قول كومەكتەسسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
ادەبيەتتىڭ جاس بۋىنىن تاربيەلەپ، ءوسىرۋ ءبىزدىڭ وداقتىڭ كۇندەلىك جۇمىسىنىڭ ەڭ ماڭىزدىلارىنىڭ ءبىرى بولماققا كەرەك. ءبىز قازاقستان كومسومولىنىڭ ورتالىق كوميتەتىمەن بىرلەسىپ، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ كۇزىندە جاس جازۋشىلاردىڭ رەسپۋبليكالىق ءماسليحاتىن وتكىزۋگە ۇيعاردىق. مۇنىڭ الدىنداعى ءماسليحات كوبىنەسە دىردۋ-دۋمانمەن، كوپىرمە سوزبەن ءوتتى. ەندى وسى كەمشىلىكتى قايتالاماۋ ءۇشىن كەلەسى ءماسليحاتقا بەس-التى اي بۇرىن ازىرلەنەمىز. ءماسليحاتقا قاتىناساتىن جاس جازۋشىلاردى مۇقيات ىرىكتەپ الامىز، ولاردىڭ شىعارمالارىمەن كۇنى بۇرىن جەتە تانىسامىز. ءماسليحات ۇستىندە شىعارمالاردى تۆورچەستۆولىق سەمينارلاردا كەڭىنەن تالقىلايمىز. بۇل سەمينارلاردى كورنەكتى جازۋشىلار باسقارادى.
مىندەت تەك ءماسليحاتتار، سەمينارلار وتكىزۋمەن شەكتەلمەيدى. بۇلار جاس ادەبيەتشىلەردى تاربيەلەۋدەگى مىندەتتى تۇردە جۇرگىزەتىن ۇيىمدىق جۇمىستارىمىز. ءبىزدىڭ بەلگىلى جازۋشىلارىمىز جاس ادەبيەتشىلەردى قامقورلىقتارىنا الىپ، ۇنەمى تاربيەلەۋدى، جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارۋدى وزدەرىنىڭ اسا قۇرمەتتى بورىشى دەپ بىلسە ەكەن.
مەنىڭ ويىمشا، ءوزىن بۇقارانىڭ ۇستازى سانايتىن، حالىققا اتى بەلگىلى ءار جازۋشىنىڭ ادەبيەتتە الدەنەشە شاكىرتى بولماققا كەرەك. جاستاردى تاربيەلەۋدىڭ ونەگەسىن بىزگە ۇلى گوركيي ۇيرەتكەن.
ەندىگى ماسەلە ادەبي جۋرنالدارعا بايلانىستى. بەلينسكيي. نەكراسوۆ، دوبروليۋبوۆ، كەيىنىرەكتە گوركيي ءوز جۋرنالدارىنىڭ توڭىرەگىنە تالانتتى جازۋشىلاردى توپتاپ ولاردىڭ تۆورچەستۆوسىنا كەڭ جول اشقانى، ۇنەمى باعىت سىلتەگەنى ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە. ادەبي جۋرنال ادەبيەتتىڭ ايناسى دەسە بولار ەدى. ويتكەنى، جازۋشىلاردىڭ ىسكە تاتىرلىق شىعارمالارى ەڭ اۋەلى حالىققا جۋرنال ارقىلى تارايدى. بىزدە قازاقشا، ورىسشا ەكى جۋرنال بار. شىندىققا داۋ جوق، بۇل جۋرنالدار ءالى كۇنگە شەيىن قازاقستان ادەبيەتىنىڭ ورتالىعى، شەبەرلىك دۇكەنى بولا الماي كەلەدى. بۇلار كوبىنەسە قولدارىنا ىلىككەن شىعارمالاردى تاڭداماي، تالعاماي باسادى. باسى ارتىق قولجازبا دەگەن بۇلاردا بولمايدى. ۇنەمى جالاقتاپ، جۇتىپ وتىرعانى. ال ەندى تومەن قول شىعارمالاردى اۆتورلارىنا قايىرىپ بەرىپ، ولارمەن جالىقپاي جۇمىس ىستەۋ دەگەن جوق.
جۋرنالداردىڭ مۇنداي وراسان ولقىلىققا ۇشىراۋىنا ەڭ الدىمەن رەداكسيا القالارى كىنالى. ولار كوللەكتيۆتىك باسشىلىق دەڭگەيىنە جەتە الماي، ۇيىمداستىرۋشىلىق مىندەتتەرىن جوندەپ اتقارا الماي ءجۇر. بۇل كەمشىلىك «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا ءتىپتى باسىم. مۇندا رەداكسيا القاسىنىڭ ءماجىلىسى وتە سيرەك وتكىزىلەدى، وندا دا ءجۇردىم-باردىم وتەدى، رەداكسيا القاسىنىڭ مۇشەلەرىنىڭ كوبى جۋرنال جۇمىسىنا قاتىناسپايدى. رەداكسيا ءومىرى توماعا-تۇيىق ءوتىپ جاتادى. مۇنداي جۋرنال ادەبيەتتىڭ شەبەرلىك دۇكەنى بولا الا ما؟ ءبىز ەندىگى جەردە جۋرنالدىق جۇمىسىن شۇعىل جاقسارتۋىمىز كەرەك. جۋرنالدار وداق باسشىلىعىنىڭ نازارىنان ءسال دە بولسا تىس قالماسىن. ولاردىڭ جۇمىستارىن، بەت الىستارىن ءار كەزدە ءجىتى قاداعالاپ، پرەزيديۋمدا دۇركىن-دۇركىن تالقىلاپ، ءجون سىلتەپ وتىرۋ ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز.
باسپا قىزمەتكەرلەرى كوبىنەسە قولجازباعا نەمقۇرايدى قارايدى، كەيدە قانى سورعالاپ تۇرعان شيكى شىعارمالاردى ۇيالماي-قىزارماي كىتاپ ەتىپ شىعارادى. مۇنداي قولايسىز فاكتىلەردىڭ ءبىرتالايىن جوعارىدا ورايى كەلىپ قالعاندا اتتاپ وتتىك. ايتا بەرسەك ۇزىننان-ۇزاق ءتىزىم جاساۋعا بولار ەدى.
باسپانىڭ ويسىراعان كەمشىلىكتەرىنە ءبىر جاعىنان جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيديۋمى دا كىنالى. ويتكەنى، ول باسپا جۇمىسىن دەر كەزىندە قاداعالاۋمەن، وعان تۆورچەستۆولىق كومەگى جەتكىلىكسىز بولدى. ەندىگى جەردە وداق پرەزيديۋمى باسپا جۇمىسىنا كۇنبە-كۇن ناقتىلى كومەكتەسىپ وتىرسىن. ادەبيەت جۇرتشىلىعىنىڭ تالقىسىنان وتپەگەن ۇناتىلماعان بىردە-بىر شىعارما باسپاعا تىكەلەي وتپەيتىن بولسىن. وداقتا قارالماعان، ۇسىنىلماعان كىتاپتى باسپا ءوز بەتىمەن قابىلداۋدى توقتاتسىن. كىتاپ ساپالى شىقسىن، باسپا جۇمىسىنداعى كەمشىلىكتەر تەز جويىلسىن دەسەك، وداق پەن باسپا تىزە قوسىپ، كۇش بىرىكتىرىپ، ىنتىماقتاسىپ جۇمىس ىستەسىن. باسپاعا ءوز بەتىمەن قولجازبا اكەلىپ، رەداكتورمەن وڭاي كەلىسە سالىپ، ناشار كىتابىن جىپ ەتكىزىپ شىعارا قوياتىن ەپتىلەرگە ءبىرجولاتا تىيىم سالىنسىن.
وزىنە ءوزى سەنىمدى، شىعارماسىنىڭ قۇندىلىعىنا كوزى جەتكەن اۆتور ەشقاشان دا جۇرتشىلىق پىكىرىنەن قاشپايدى، قايتا سوعان قۇشتار بولادى. تەگىندە بىردەن ءتورت اياعىن تەڭ باسقان ءمىنسىز شىعارما بولمايدى. جولداستىق ءادىل سىن، جاناشىر جاقسى پىكىر شىعارمانىڭ ودان دا جاقسى بولۋىنا كومەكتەسەدى.
جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيديۋمى، ونىڭ تۆورچەستۆولىق سەكسيالارى باسپانىڭ جوسپارىنداعى كىتاپتاردى تۇگەل تالقىلايدى، جارامدىلارىن شىعارۋعا ۇسىنادى. سونىمەن قاتار، ءبىز باسپانىڭ جىلدىق جوسپارىن دا ۇنەمى قاداعالاپ قارايمىز، جوسپار جونىندە ءوزىمىزدىڭ پىكىرىمىزدى ايتامىز. كىتاپ ساپاسى ءۇشىن كۇرەستى ءبىز ءوز جۇمىسىمىزدىڭ نەگىزى دەپ بىلەمىز.
پارتيا سەزىندە قوعامدىق عىلىمداردىڭ ارتتا قالعانى جونىندە ايتىلعان سىننىڭ ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن ادەبي سىنعا تولىعىنان قاتىسى بار. ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ماسەلەلەرى. قازاقستاندا وسى ۋاقىتقا شەيىن ءجوندى قولعا الىنباي كەلەدى.
ماركستىك-لەنيندىك ەستەتيكانىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعان ادەبيەتتەگى تيپتىك ماسەلەسىن الايىقشى. تيپتىك دەگەنىمىز — الىنىپ وتىرعان ناقتىلى الەۋمەتتىك-تاريحي قۇبىلىستىڭ ءمان-بولمىسىنا سايادى، جانە ول رەاليستىك كوركەمونەردە پارتيالىلىقتى ايقىنداپ كورسەتەتىن سفەرا دەگەن پىكىر سوڭعى كەزگە شەيىن كەڭ ءورىس الىپ كەلگەنى جالپىعا ايان. تيپتىك پروبلەما — ءارقاشان دا ساياسي پروبلەما بولىپ تابىلادى، كوركەم وبرازدى سانالى تۇردە ءوسىرىپ، ارتتىرىپ كورسەتۋ، ونىڭ ءتيپتى سيپاتىن اشادى جانە ايقىنداپ كورسەتەدى دەگەن پىكىر باسا ايتىلىپ كەلدى.
ماركستىك دەپ اتالىپ، كەڭ ءوpic الىپ كەلگەن بۇل پىكىردىڭ اعاتتىعىن، جالاڭ سحولاستيكالىق پىكىر ەكەنىن ورتالىق «كوممۋنيست» جۋرنالى ءوزىنىڭ «ادەبيەت پەن كوركەمونەردەگى تيپتىك ماسەلە جايىندا» دەگەن رەداكسيالىق ماقالاسىندا ايگىلەپ بەردى، قاتال سىنادى.
كوركەم ادەبيەتتەگى وسى ماڭىزدى ماسەلەنى ناقتىلى ادەبيەتتىڭ تاجىريبەسىنە بايلانىستىرىپ، جۇرتشىلىققا دۇرىس ءتۇسىندىرۋ ءبىزدىڭ، بۇگىن تاڭداعى ەڭ ءبىر جاۋاپتى مىندەتىمىز. سولاي بولا تۇرسا دا ءبىزدىڭ ادەبي جۋرنالدارىمىزدا، تەوريالىق ايتىستاردا بۇل ماسەلە تۋرالى ءسوز قوزعالعان جوق ءالى. بۇل كەمشىلىگىمىزدى جويۋعا شۇعىل شارا قولدانۋىمىز كەرەك. ادەبيەتتانۋ عىلىمىڭ ادەبي سىندى جاڭا بەلەسكە شىعارايىق.
تەاتر، كينو جانە باسقا كوركەمونەر سالالارى جونىندە قىسقاشا پىكىر ايتقىم كەلەدى. بۇل سالالاردىڭ دا وزىنە ءتيىستى ماڭىزدى ماسەلەلەرى، شۇعىل اتقارىلۋعا ءتيىستى كۇردەلى مىندەتتەرى بار.
تەاتردىڭ نەگىزى — رەپەرتۋار، كينونىڭ نەگىزى — جاقسى سەناريي. پارتيا ءبىزدىڭ دراماتۋرگتارىمىزدى، تەاتر، كينو قىزمەتكەرلەرىن سوۆەت قوعامىنىڭ، سوۆەت ادامدارىنىڭ ومىرىنەن اسا قۇندى كوركەم شىعارمالار جاساۋعا ۇنەمى ۇندەۋمەن كەلەدى. كەيىنگى كەزدە قازاقستان جازۋشىلارى بۇگىنگى زامان تاقىرىبىنا بىرنەشە پەسالار مەن سەنارييلەر جازدى. رەسپۋبليكا تەاترلارى مەن ورتالىق كينوستۋديانىڭ دراماتۋرگتارىمەن، كينو دراماتۋرگتارمەن قارىم-قاتىناسى ءبىراز جاقساردى. سوندا دا ءبىزدىڭ تەاترلارىمىز رەپەرتۋار اشارشىلىعىنان ءالى قۇتىلعان جوق، ستۋديامىز جاقسى سەنارييلەرگە ءزارۋ بولىپ وتىر.
سوڭعى كەزدە تەاترلاردا قويىلعان ءا. ابىشيەۆتىڭ «كۇنشىلدىك»، ش. قۇسايىنوۆتىڭ «كەشە مەن بۇگىن»، س. مۇقانوۆتىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆ»، ن. انوۆ پەن يا. شتەيننىڭ «جۇرەك امىرىمەن» پەسالارى وسىنشا قوماقتى جازۋشىلار وتريادىنا ازدىق قىلادى. بىزگە بۇگىنگى زامان تاقىرىبىنا جازىلعان جاڭا پەسالار جەتىسپەيدى. جازىلعان ءبىرسىپىرا پەسالاردىڭ تاقىرىپتارى مەن كوركەمدىك شەشىمدەرى ءبىر وڭكەي. پەسالاردىڭ ءبارى دەرلىك وڭاي تارتىستارعا، جەڭىل درامالىق ۋاقيعالارعا قۇرىلعان، ويلارى ساياز. الماتى كينوستۋدياسى سوڭعى جىلداردا بىرنەشە كوركەمفيلم شىعاردى، ولاردىڭ اراسىندا «قىز بەن جىگىت» ءفيلمى ستۋديانىڭ ەلەۋلى تابىسى.
كينوستۋديا تىڭدى يگەرۋ سىقىلدى اسا ماڭىزدى ۋاقيعاعا شاپشاڭ ءۇن قوستى. ا. مەدۆەديەۆتىڭ سەناريي! بويىنشا «مازاسىز كوكتەم»، س. مارتيانوۆتىڭ سەنارييى بويىنشا «ماكسيموۆنا» فيلمدەرىن شىعاردى. ال ءبىراق، كوركەمدىك جاعىنان بۇل فيلمدەردىڭ ەكەۋى دە باسەڭ شىقتى. كينو كورەرمەندەرىنىڭ سىنىنا ۇشىراعان «بۇل ۋاقيعا شۇعىلادا بولىپ ەدى» ءفيلمى كينوستۋديانىڭ ساتسىزدىگى.
قازاقستان دراماتۋرگياسى مەن كينو دراماتۋرگياسىندا ءالى كۇنگە شەيىن سوۆەت ادامىنىڭ، ءبىزدىڭ زامان باتىرىنىڭ، ءبىزدىڭ كورەرمەندەرىمىزدىڭ جۇرەگىن تولقىتىپ، جانىن تەبىرەنتەتىن، كوممۋنيزم جولىنداعى كۇرەستە جارقىن ونەگە ۇلگى بولارلىق چاپايەۆ، پلاتون كرەچەت، پروفەسسور پولەتايەۆ، ليۋبوۆ ياروۆايا جانە باسقالار سياقتى كەرەمەت وبرازدار جاسالعان جوق ءالى.
دراماتۋرگيا نەگە مۇنشا ارتتا قالدى؟ كوپتەگەن پەسالاردىڭ ساحنالىق ءومىرى وتە قىسقا بولاتىن سەبەبى نە؟ ءبىزدىڭ كوپتەگەن دراماتۋرگتارىمىز قازىرگى زاماننىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرىنەن شەتكەرى قالىپ ءجۇر، جاڭا ءومىردى از بىلەدى، سوۆەت ادامىنىڭ يگى سيپاتتارى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن كوركەم بەينەمەن ءجوندى كورسەتە الماي ءجۇر.
ءبىزدىڭ كوپتەگەن دراماتۋرگتارىمىز بۇگىنگى زامان ءومىرىن ءۇستىرت يىلگەندىكتەن ءالى كۇنگە شەيىن وتكەن زامان تاقىرىبىنا جارماسۋمەن كەلدى، ناعىز كۇشتى تالاس-تارتىس سول ەسكى تاقىرىپتا دەپ پايىمدايدى. بۇل دراماتۋرتار تالاس-تارتىستى تاپ كۇرەسىنەن، بايلار مەن كەدەيلەردىڭ سوقتىعىسىنان، قازاق حالقىنىڭ الەۋمەتتىك ازاتتىق پەن تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسىنەن ىزدەيدى. ءبىز مۇنى تەرىس دەمەيمىز. تاريحتىڭ سان قيلى دەرەكتەرگە، ۋاقيعالارعا باي ەكەنى راس. ايتكەنمەن، ەڭ الدىمەن سوۆەتتىك شىندىقتى كورسەتەتىن شىعارما جازۋ دراماتۋرگتىڭ ەڭ ءبىرىنشى پارىزى ەمەس پە؟ تابا بىلسە، تەرەڭ پايىمداي بىلسە، سوۆەتتىك ومىردە دە تالاي-تالاي قيىن دا قىزىق ۋاقيعالار، تالاس-تارتىستار بار. البەتتە بۇل تارتىستار ىمىرالاسپايتىن، بىتىسپەيتىن، ءبىرىن ءبىرى قۇرتپاي تىنبايتىن انتاگونيستىك تارتىس ەمەس. مۇنىڭ شەشىمى دە باسقاشا. وعان كۇشتى شەبەرلىك كەرەك، ماركستىك-لەنيندىك ءىلىم تۇرعىسىنان جازۋ كەرەك.
قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ دراماتۋرگتارعا باسشىلىعى ويداعىداي بولماي كەلگەنىن جالتاقسىز مويىنداۋىمىز كەرەك. درامالىق شىعارمالاردىڭ يدەيالىق-كوركەمدىك دارەجەسىن كوتەرۋ جونىندەگى اتقارعان ءىسىمىز ماردىمسىز. دراماتۋرگيادا قاي-قايداعى ادەپسىز، كورگەنسىز جايىتتەردى پەساعا نەگىز ەتىپ، باتتيتىپ كورسەتۋگە قارسى، وڭاي پايدا ىزدەيتىن حالتۋرششيكتەرگە قارسى كۇرەسىمىز ناشار بولىپ كەلدى.
بۇل ورايداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك رەسپۋبليكالىق مادەنيەت مينيسترلىگىنە جۇكتەلدى. قانداي جاڭا پەسا بولماسىن، ساحناعا شىققاندا ونان سايىن جايناپ، قۇلپىرىپ كەتەدى، نە بولماسا بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردەن جۇرداي بولىپ، شۇنتيىپ، جۇدەپ شىعادى. بۇل جالپىعا بەلگىلى جاعداي. جاڭا پەسانىڭ ودان دا جاقسارۋى، ياكي بولماسا تومەندەۋى رەجيسسەرگە بايلانىستى. بىزدە ىسىلعان جاقسى قازاق رەجيسسەرلەرى جوق. قازاق دراماتۋرگتارىنىڭ پەسالارىن كوبىنەسە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، پەسانىڭ كوركەمدىك دارەجەسىن تەك جولما-جول اۋدارما ارقىلى شامالاپ بىلەتىن رەجيسسەرلەر قويادى. مەن ولاردى كىنالامايمىن. الايدا، دراماتۋرگيادا ءتىل — ءسوز ءبىرىنشى كوركەمدىك شارت ەكەنىن استە ۇمىتۋعا بولمايدى. سوندىقتان دا پەسانىڭ جازىلعان ءتىلىن بىلمەيىنشە، سول حالىقتىڭ باسقا دا ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنەن حاباردار بولمايىنشا پەسا كەيىپكەرلەرىنىڭ وبرازى مەن مىنەزىن تەرەڭ اشۋ مۇمكىن ەمەس.
موسكۆانىڭ تەاتر ينستيتۋتىندا، ءوزىمىزدىڭ كونسەرۆاتوريانىڭ قاسىندا ءبىلىمدى رەجيسسەرلەر دايارلاۋدى قولعا الاتىن مەزگىل جەتتى.
سپەكتاكلدى، ساحنانى كوركەمدەۋ، تەاتر ءۇيىنىڭ ءىشى-سىرتى ۇلكەن ءمانى بار ماسەلە. كولحوز-سوۆحوز تەاترلارىن ايتپاعاندا، بۇل جاعىنان قازاقتىڭ اكادەميالىق دراما تەاترى دا ماقتانا المايدى.
تەاتر ونەرىندەگى كەمشىلىكتەردىڭ ءبارى رەسپۋبليكالىق مادەنيەت مينيسترلىگى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ار-ۇجدانىنا بايلانىستى. مينيستىرلىك بۇل ماسەلەگە ءجوندى كوڭىل بولمەي كەلدى.
قازاقستان كينوستۋدياسىنا قۇندى سەنارييلەر جاساۋ ماسەلەسى بىزدە وتە ناشار. اينالىپ كەلگەندە تار شەڭبەرلى شاعىن ماجىلىستەردە بار تالقىلاعانىمىز ەرمولينسكييدىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆ» سەنارييى مەن تاجىبايەۆتىڭ «بۇل ۋاقيعا شۇعىلادا بولىپ ەدى» سەنارييى. سەناريي جاساۋ ءىسىن سول قالپىمەن ستۋديا ديرەكتورى سەمەنوۆكە تاپسىرىپ قويىپ، «قازانشىنىڭ ەركى بار، قايدان قۇلاق شىعارسا» دەپ اۋزىمىزدى اشىپ قاراپ وتىرمىز. سەمەنوۆ سەناريست كادردى جەرگىلىكتى جەردەن ىزدەمەيدى، ۇنەمى موسكۆادان شاقىرىپ الادى. كينو ونەرى قازاقستاندا جاڭا دا جاس جانر. سوندىقتان دا ستۋديا قىزمەتكەرلەرى جەرگىلىكتى جەردەن سەناريستەر تاربيەلەپ، وسىرۋگە ايانباي كۇش سالۋى كەرەك. ءبىزدىڭ جەرگىلىكتى كادرلاردىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى — ولار قازاقستان ءومىرىن جەتىك بىلەدى.
كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا پارتيالىق سىن مەن ءوزارا سىن ەتە ناشار. رەجيسسەرلەر، كومپوزيتورلار، الدىڭعى قاتارلى اكتەرلەر، مۋزىكا ماماندارى، سۋرەتشىلەر ءوز جولداستارىنىڭ كەمشىلىكتەرىن كورسەتىپ، كوركەمونەردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن قوزعاپ، ادەبيەت جۋرنالدارىندا ماقالا جاريالامايدى. ولاردىڭ اراسىندا كوركەمونەر جونىندە جينالىس، ايتىس وتە سيرەك وتەدى.
ەندىگى ءبىر ەلەۋلى كەمشىلىگىمىز — قازاق دراماتۋرگتارىنىڭ پەسالارى ورىس تەاترلارىنىڭ ساحنالارىندا قويىلمايدى. بۇل مىندەتتى ورىنداۋعا مادەنيەت مينيسترلىگى دە تەاترلاردىڭ وزدەرى دە ۇمتىلمايدى. قازاق پەسالارى ورىس تەارلارىندا قويىلسا، دراماتۋرگتاردىڭ كوركەمدىك شەبەرلىگى وسەر ەدى، قازاق پەسالارىنىڭ كەڭ ارەناعا شىعۋىنا مۇمكىندىك تۋار ەدى.
قازاقستانداعى مۋزىكا ونەرىنىڭ حال-جاعدايى جونىندە بىرنەشە ءسوز. كومپوزيتورلاردىڭ جاڭا شىعارمالار جاساۋىنا قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىنىڭ باسشىلىعى ويداعىداي ەمەس. سونىڭ سالدارىنان م. تالەبايەۆ، ا. جۇبانوۆ، ل. حاميدي جانە باسقا كورنەكتى كومپوزيتورلار الدەنەشە جىل بويىنا بىردە-بىر وپەرالىق شىعارما بەرگەن جوق. وپەرالىق جاڭا شىعارمالاردىڭ جاسالماۋىنىڭ نەگىزگى ءبىر سەبەبى — تەرەڭ مازمۇندى، كورنەكتى دارەجەسى جوعارى ليبەرەتتولاردىڭ جوقتىعى. بۇعان ءبىر جاعىنان ءبىزدىڭ جازۋشىلار دا كىنالى.
الدىمىزدا، 1958 جىلدىڭ كۇزىندە موسكۆادا وتكىزىلەتىن قازاق كوركەمونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ ونكۇندىگى بىزگە ۇلكەن سىن. بۇل ونكۇندىككە دايارلىق ءجۇرىپ جاتىر. دايارلىق ۇستىندەگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز — تەاترلاردى رەپەرتۋارمەن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردى كادرلارمەن نىعايتۋ، اباي اتىنداعى اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىن نىعايتۋ، اكادەميالىق دراما تەاترىن ماتەريالدىق جانە تۆورچەستۆولىق جاعىنان جاقسارتۋ.
موسكۆادا وتكىزىلەتىن ونكۇندىك — ۇلكەن ماڭىزى بار تاريحي قۇبىلىس. وندا ءبىز تەك قول جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدى جيناقتاپ، قورىتىپ قانا قويمايمىز. ونكۇندىك ءبىزدى كوركەمونەر مەن ادەبيەتتىڭ جاڭا بەلەسىنە شىعۋعا، ويى تەرەڭ، بويى بيىك جاڭا شىعارمالار جاساۋعا مىندەتتەيدى. سوۆەت ادامدارىنىڭ باي رۋحاني ءومىرىن تەرەڭ اشىپ، قاھارماندىق ەڭبەگىن كوركەم وبرازدار ارقىلى جارقىراتىپ كورسەتۋگە مىندەتتەيدى.
پارتيامىزدىڭ XX سەزى قويعان تاريحي مىندەتتەردى كوركەم ادەبيەت پەن كوركەمونەر سالاسىندا ورىنداۋ جونىندەگى كەيبىر پىكىرلەرىمدى ورتاعا سالدىم. ءبىز بۇل مىندەتتەردى ابىرويمەن ورىندايمىز.
1957
You Might Also Like
-
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادامنىڭ مورالدىق كەسكىن-كەلبەتىن جالپى قوعامدىق ىستەردەن ءبولىپ الىپ، وقشاۋلاۋعا بولمايدى. دەمەك، ءاربىر سوۆەت ازاماتىنىڭ، ءاربىر سوۆەت جازۋشىسىنىڭ مورالدىق كەسكىن-كەلبەتى اسىرەسە قا...
-
توپىراعى، اۋا رايى ءار قيلى، نە ەكسەڭ سول شىعادى، قازساڭ كەرەكتى كەننىڭ ءبارى تابىلادى. ەۆروپانىڭ 16 مەملەكەتى سىيىپ كەتەرلىك وسى جەردە قازاقستاننىڭ 16 وبلىس ەلى وتىر. جەردىڭ تەك كەڭدىگى، بايلىعى ماق...
