InfoHub Logo

ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادامنىڭ مورالدىق كەسكىن-كەلبەتىن جالپى قوعامدىق ىستەردەن ءبولىپ الىپ، وقشاۋلاۋعا بولمايدى. دەمەك، ءاربىر سوۆەت ازاماتىنىڭ، ءاربىر سوۆەت جازۋشىسىنىڭ مورالدىق كەسكىن-كەلبەتى اسىرەسە قازىرگى كوممۋنيزم قۇرىلىسى جاعدايىندا اسا ماڭىزدى ماسەلە بولىپ وتىر.

جازۋشى سوسياليستىك قوعامنىڭ الدىڭعى قاتارلى كۇرەسكەرى، قاجىرلى قايراتكەرى. سوندىقتان دا جازۋشىنىڭ مىنەز-قۇلقى، تۇرمىستىق سيپاتى كىرشىكسىز تازا بولماققا كەرەك. ادەبيەتتىڭ پارتيالىق ۇلى پرينسيپتەرى، وتانعا، حالىققا جان-تانىمەن بەرىلە، ادال قىزمەت ەتۋ مىندەتى، شىعارمانىڭ ەڭ بيىك كوممۋنيستىك يدەيادا بولۋى مىندەتى، — ءبارى ءار جازۋشىنىڭ جانى، ار-ۇجدانى ءمىنسىز بولۋىن، تازا بولۋىن تالاپ ەتەدى، ءار جازۋشىدان كوممۋنيستىك سانالىلىقتى، ءوز ىسىنە مەيلىنشە تياناقتىلىقتى، ۇقىپتىلىقتى تالاپ ەتەدى. وسى ايتىلعان قاسيەتتەردەن ايرىلعان جازۋشى وزىنە جۇكتەلگەن زور مىندەتتەردى اتقارا المايدى، جاڭانىڭ ەسكىلىكپەن كۇرەسىندە جەڭىلىپ قالادى. جاڭاعى ايتىلعان اسىل قاسيەتتەردەن جۇرداي جازۋشىنىڭ جاقسىلىققا سۇيسىنۋگە، جاماندىقتان جيرەنۋگە، دوستى شىن سۇيۋگە، جاۋدى بارىنشا جەك كورۋگە قاۋقارى جەتپەيدى. نەعۇرلىم بيىكتە تۇرساڭ، سولعۇرلىم قيان-قياداعىنى ايقىن كورەسىڭ دەگەن ەدى ۇلى گوركيي. «...ادامنىڭ مۇرات-ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى تالابى نەعۇرلىم بيىك بولسا، — دەيدى گوركيي، — ونىڭ قابىلەتى، تالانتى الەۋمەتتىك تۇرعىدان سولعۇرلىم ءونىمدى داميدى»...

ومىردەن وقشاۋلانعان، ەلىمىزدە كوممۋنيزم يگىلىگى ءۇشىن، حالىق يگىلىگى ءۇشىن كۇنبە-كۇن تۋىنداپ جاتقان سان الۋان ەرەسەن جاڭالىقتاردان قول ۇزگەن جازۋشى — زامانىمىزدىڭ تەلەگەي-تەڭىز بايلىعى مەن عاجايىپ سۇلۋلىعىن سەزىنۋدەن قالادى، تۆورچەستۆولىق قابىلەتىنەن ايرىلىپ، قۋىس كەۋدە، قۇر سۇلدەگە اينالادى.

سوۆەت جازۋشىسى كىشىپەيىل، پاراساتتى بولۋى كەرەك. ول ەشقاشان دا تابىسقا ماستانبايدى، اتاعىم شىقتى ەكەن دەپ اسقاقتامايدى. سوۆەت جازۋشىسى ءوزىنىڭ بويىنداعى بار كۇش-قۋاتىن، تالانتىن حالىق ىسىنە كوممۋنيزم ماقساتىنا سارپ ەتەدى.

امال قانشا، ءبىزدىڭ جازۋشىلار اراسىندا ونەر شىڭىنا ەڭبەكسىز، بەينەتسىز وپ-وڭاي ىرعىپ شىعام دەپ كەۋدە سوعاتىن نەكەن-ساياق الاڭعاسار، اڭگۇدىكتەر دە كەزدەسەدى. تۆورچەستۆولىق جۇمىس ۇدايى وقۋمەن، ۇيرەنۋمەن قوسا جۇرگىزىلەتىن اۋىر ەڭبەك. ايانباي، ەرىنبەي وقىپ ەڭبەك ەتكەندەرگە عانا كەلەدى شابىت. گوركيي، ماياكوۆسكييلەردىڭ جان اياماي ەڭبەكتەنىپ، ءومىردىڭ وزىنەن تىنىمسىز ۇيرەنگەن ونەگەلەرى وسىنداي. مۇنىڭ ءوزى سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ قانىمەن ارالاسىپ، سۇيەگىنە سىڭگەن كەرەمەت ونەگە. ال ەندى پايىمداپ قاراساق، الدىن الا ساقتانباساق، جامان ونەگە دە جۇعىمپاز. جامان، پاسىق ونەگە جىمىسقىلاپ، جىمىپ كىرەتىن جۇقپالى دەرت سياقتى. دەر كەزىندە ءبىلىپ، شۇعىل ەمدەمەسەڭ، ارىلماساڭ قۇرتىپ تىنادى. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەيدى حالقىمىز. الدىن الا ساقتىق جاساپ، ساقتاندىرۋ، بىرەن-ساران بىلىنگەن دەرتى بولسا، ونى دەرەۋ قۇرتۋ ۇيىمنىڭ مىندەتى. بۇل ماسەلەگە كەيىنىرەك، كەڭىرەك توقتايمىز.

بۇكىل ادامزات تاريحىندا، اسىرەسە ءبىزدىڭ سوسياليستىك قوعام تاريحىندا جازۋشى ەڭبەگىنىڭ ماڭىزى ولشەۋسىز زور. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ كوممۋنيستىك پارتيامىز بەن ۇكىمەتىمىز سوۆەت ادەبيەتىنىڭ وسۋ-وركەندەۋىن كۇنبە-كۇن قاداعالاپ، دۇرىس باعىت سىلتەيدى، ۇدايى كومەكتەسەدى. سوۆەت ادەبيەتى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ بيىك يدەيالى، تەرەڭ مازمۇندى، وزىق ادەبيەت. سوۆەت جازۋشىلارى بارلىق ەلدەردىڭ پروگرەسسيۆتىك، ازاتتىق سۇيگەن جازۋشىلارىنا يگىلىكتى ۇلگى كورسەتۋدە.

جازۋشى ءوزىنىڭ جاقسى شىعارماسىمەن دە، ءوزىنىڭ تۇرمىستاعى ورەسى بيىك وزىق ونەگەسىمەن دە حالىققا تالىم-تاربيە بەرۋگە ءتيىس. جازۋشىنىڭ ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتى، ادامدارعا ىزگى كوزقاراسى، تۇرمىس جوسىعى باسقا جۇرتقا ايقىن ۇلگى. دانىشپان گوركيي ءبىزدى وسىلاي ۇيرەتكەن. ماياكوۆسكيي، فۋرمانوۆ، گايدار، ماكارەنكو سىقىلدى ورەن جازۋشىلار بىزگە وسىنداي وشپەس ونەگە قالدىرعان.

سوۆەت حالقىنىڭ مورالىندەي بيىك تە تازا مورال ادامزات قوعامىنىڭ تاريحىندا بولعان ەمەس. وزىمشىلدىك، تاكاپپارلىق، ماقتانشاقتىق، مانساپقۇمارلىق سوۆەت قوعامىنا، سوۆەت حالقىنا جات مىنەز، سوراقى قىلىق. مۇنداي مىنەز، مۇنداي قىلىق ادامدى ەسكى يدەولوگياعا قاراي كەيىن تارتادى، ىلگەرى باسقان قارىشتى قادامىمىزعا كەدەرگى بولادى. مۇنداي مىنەز، مۇنداي قىلىق جازۋشىنىڭ قابىلەتىن كۇيرەتەدى، ونىڭ تۆورچەستۆوسىنا شىرىك، جالعان اۋەن ارالاستىرادى. سوندىقتان دا ءبىز جازۋشىلار اراسىندا باعزى ءبىر كەزدەسىپ قالاتىن جات يدەولوگيا مەن مورالعا ەشقاشان دا جول بەرمەيمىز، وندايلارمەن اياۋسىز كۇرەسەمىز.

جاقىن ارادا «ليتەراتۋرنايا گازەتا» بەتىندە فەدور گلادكوۆتىڭ ەتيكا جونىندەگى ماقالاسى جاريالاندى. سوۆەت ادەبيەتىنىڭ اقساقالى، قۇرمەتتى جازۋشى ءوزىنىڭ ىزالى دا ايبىندى ءسوزىن سوۆەت ادامدارىنىڭ ەتيكالىق قالپىنان شىعىپ، ادەپسىزدىككە سالىنعان، جۇگەنسىز كەتكەن كەيبىر ادەبيەتشىلەرگە ارنادى. بۇل ورايدا فەدور گلادكوۆ بۇكىل سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ وي-پىكىرىن ءبىلدىردى. سوندىقتان دا بۇل ماقالاعا جۇرتشىلىق جاپپاي نازار اۋدارىپ، رياسىز قۇپتادى. ءبىزدىڭ حالقىمىز جازۋشىنى، ونىڭ ەڭبەگىن اسا قۇرمەت تۇتادى. سويتە تۇرا، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعان، تۇرمىستا ازعان جازۋشىنى بەتىڭ، ءجۇزىڭ دەمەي قاتال ايىپتايدى. مۇندايلار ءبىزدىڭ قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ اراسىندا دا بار. كارى دەمەي، جاس دەمەي، وتكەندەگى ەڭبەگىنە قاراماي، ونداي مورالدىق ازعىندارعا اياۋسىز سوققى بەرۋىمىز كەرەك. مۇنداي ادامدار ءبىزدىڭ بيىك دارەجەلى كوممۋنيستىك ماقسات-مۇراتىمىزعا نۇقسان كەلتىرەدى، جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ بويىنا ءمىن، بەتىنە شىركەۋ بولادى.

جازۋشىنىڭ ەتيكاسى، مورالدىق كەسكىن-كەلبەتى ماڭىزدى ماسەلە. مەنىڭ بىلۋىمشە، بۇل ماسەلەنى ءوزىمىزدىڭ پارتيا جينالىسىندا ءسوز ەتپەگەنىمىزگە تالاي ۋاقىت ءوتتى. بۇل سياقتى اسا ماڭىزدى ماسەلەگە ءمان بەرمەي، سالاقسىپ جۇرگەنىمىز ۇيىم جۇمىسىنا كەرەعار اسەرىن تيگىزدى. انىقتاڭقىراپ ايتقاندا ءبىزدىڭ ارامىزداعى كەيبىر شىڭدالماعان سولقىلداق جازۋشىلار ءبىزدىڭ الگىندەي سالاقتىعىمىزدى اڭعالدىعىمىزدى پايدالانىپ، مورالدىق جاعىنان قۇلدىراپ كەتتى. ەسكى دۇنيەنىڭ سارقىنشاقتارى ءالى قۇرىپ بىتكەن جوق. تۇرلاۋسىزدارعا، تۇراقسىزدارعا، ءتىپتى كەيدە اجەپتاۋىر سالماقتى سالاۋاتتى ادامداردىڭ وزدەرىنە دە قىرسىعىن تيگىزەتىنى بار. ف. گلادكوۆ ءوزىنىڭ جوعارىدا اتالعان ماقالاسىندا وسى ەسكىلىكتىڭ كەسەلدى قىرسىقتارىن جان-جاقتى تالداي كەلىپ، سولاردىڭ ىشىندە اسىرەسە ماسكۇنەمدىككە سالىنۋ دەرتىنىڭ كەسىر-كەساپاتىن اتاپ ايتقان. ءبىزدىڭ جازۋشىلار وداعىنداعى از دا بولسا ۇشىراسىپ جۇرگەن مۇنداي سوراقىلىققا ءجوندى ءمان بەرمەي كەلدىك، تيىسىنشە ەسكەرمەدىك، تامىرىنا بالتا شاپپادىق. كوبىنەسە، قايتەر دەيسىڭ، جوندەلەر، قويار دەپ، ەمەكسىپ، جاۋىردى جابا توقىنىپ كەلدىك.

ءبىز ماتەرياليستتەرمىز عوي. ماسەلەگە ناقتى قارايمىز. سەبەپسىز سالدار جوق. ەندەشە ءبىزدىڭ ارامىزعا اراكىدىك ەنىپ كەتكەن زياندى دەرتتىڭ سەبەبىن تابۋىمىز كەرەك.

بىزدە ەڭ الدىمەن تاربيە جۇمىسى ناشار. تاربيە دەيتىن ۇعىمنىڭ ماعىناسى، مازمۇنى تەرەڭ. ءبىز وسىنىڭ ءمانىن جەڭىل ۇعىپ ءجۇرمىز. كەيبىر جولداستار تاربيەنى تەك لەكسيا، باياندامالارمەن، كىتاپپەن شەكتەيدى. مەنىڭ ويىمشا تاربيەدە شەت-شەك جوق، ول شالقىپ جاتقان تەڭىز سەكىلدى. تاربيە شىعارمالاردى تالقىلاۋ، ءار اداممەن جەكە-جەكە سويلەسۋ، ۇيدە دە، ۇيىمدا دا اقىل-كەڭەس ايتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك. جازۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ءار جازۋشىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، مىنەزى، سىرت ءپىشىنى، — ءبارى دە باسقالارعا ونەگە.

تاربيە ىسىنە تەك ۇيىم باسشىلارى عانا ەمەس، بۇكىل جازۋشىلار بولىپ، پارتيا ۇيىمى بولىپ جاپپاي قولعا السا، بۇزاقىلىققا، ماسكۇنەمدىككە ەشقانداي كەشىرىم جاسالماسا، — سوندا عانا ماقسات ورىندالادى.

بىزدە كوڭىلشەكتىك ىستەيتىن جومارتتار بار. ولاي بولماعاندا قۇنسىز-قۇنارسىز ولەڭدەرگە «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىنا ورىن بەرىلۋىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟

پارتيا ۇيىمى، ونىڭ بيۋروسى ادەبيەتشىلەردى ساياسي جاعىنان تاربيەلەۋدە. جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيديۋمىنا جەتكىلىكتى دارەجەدە كومەكتەسپەي كەلگەنىن اشىق ايتامىز. ەندىگى جەردە بۇل كەمشىلىكتەن تەز ارىلىپ، ادەبيەتشىلەردى تاربيەلەۋ، ۇيىمدى ماسكۇنەمدەردەن، شالاعايلاردان تازارتۋ جونىندە تىنباي جۇمىس ىستەيىك.

الداعى مىندەت اۋىر، اتقارىلاتىن ىستەرىمىز ۇشان-تەڭىز. ءبىز بۇل مىندەتتەردى پارتيا باسشىلىعىمەن ويداعىداي ورىندايمىز، ۇيىمنىڭ ىنتىماق-بىرلىگىن كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايمىز، جازۋشى دەگەن ارداقتى اتاقتى كىرشىكسىز ۇستايمىز.

1956

---