ۇلتىمىز ۇلىقتاعان ماڭگىلىك ەل
قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قانشاما قيىنشىلىقتاردى باستان كەشسەك تە، بۇگىندە ءبىز باقىتتى دا، ماڭگىلىك ەلمىز. ويتكەنى باقىت تا باعاسىن بىلگەندەردىڭ باسىندا تۇرادى. ءوزىنىڭ «ءومىر وتكەلدەرى» دەگەن سۇحبات كىتابىندا ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆتا ءدال سولاي ايتقان.
سوناۋ قازاق حاندىعى قۇرىلعان 550 جىلدان بەرى اڭساپ، ارمانداپ كەلە جاتىرعان ۇلتتىق نامىس، ۇلتتىق ءتىل، ۇلتتىق ءدىل ارينە وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. دۇنيە جۇزىندە قانشاما ۇلت، قانشاما ءتىل، قانشاما ءدىن قورعانسىز كۇيدە جويىلىپ جاتىر دەسەڭىزشى. قاشاندا نامىستى قولدان بەرمەيتىن قازاق دەگەن ءورشىل ەلدىڭ ۇرپاقتارى تاۋەلسىزدىك تۋىن بيىك ۇستاپ، جاۋىنا جاعاسىن جىرتقىزباي كەتتى. ءبىزدىڭ حاندارىمىز، باتىرلارىمىز، بيلەرىمىز كورمەگەن وسىناۋ باقىتتى كۇندەردى ولاردىڭ ۇرپاقتارى، قازاق ۇرپاقتارى كورىپ جاتىر. قازاق بۇگىندە بۇكىل الەم تانىعان باقىتتى دا ماڭگىلىك ەل. قازاقتى الەمگە تانىتقان ول ارينە ەلباسىمىز، ءبىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازاربايەۆ «مەنىڭ تاعدىرىم- باقىتتى تاعدىر. ماڭدايىما مىنا جارىق دۇنيەگە تاريحتىڭ تار تۇسىندا كەلۋدىڭ، اينالاسى جارتى عاسىردىڭ و جاق، بۇ جاعىندا بۇكىل الەمدى توڭكەرىپ تۇسىرەردەي عاجاپ وزگەرىستەردى كورۋدىڭ، سول ۇلى ءىستىڭ باسىندا تۇرۋدىڭ باقىتىن جازعان ەكەن. كوپ نارسەنى كوردىم، الدىمنان تالاي كەدەرگىلەر دە كەزدەستى. ولاردىڭ كەيبىرىن زامان قويدى، كەيبىرىن ادام قويدى. سونىڭ بارىنەن دە ءوتىپ بۇگىنگى كۇنگە جەتىپ وتىرمىن. قازاقستان حالقىنىڭ الەمدىك وركەنيەت كوشىنە قۋاتتى مەملەكەت كۇيىندە، حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ سىيلى مۇشەسى رەتىندە، بۇگىنگى باقىتتى، ەرتەڭگى ەڭسەلى ەل رەتىندە قوسىلعانىن كورىپ وتىرمىن. مىڭ تاۋبە»،- دەيدى ەلباسىمىز ءوز سوزىندە.
قازاقستاندى جالپى قازاق ەلىن تار جول، تايعاق كەشۋدەن سۇيرەپ شىققان، ماڭگىلىك قازاق ەلىنە نىقتاپ ورنالاستىرعان زور تۇلعا ول- ەلباسىمىز. قازاق ەلى ونى سول ۇشىندە قۇرمەتتەيدى. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، جاسى توقساننان اسقان ابىز اقساقال ءابۋ سارسەنبايەۆ: «ءسۇيىنشى، حالقىم ءسۇيىنشى! نۇرسۇلتان ۇلىما رەسپۋبليكامىزدىڭ 98 پايىزى داۋىس بەرىپتى. الدىڭنان اق كۇن تۋعاي، كۇللى حالىق سۇيىكتىسى، مەنىڭ پاراساتتى ۇلىم»،- دەپ ءوزىنىڭ جۇرەكجاردى لەبىزىن بىلدىرگەن.
ءابۋ اعامىزداي ۇزاق جاساعان دارىندى قالامگەر ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ «زامانداسقا حات» اتتى تولعاۋى دا كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق جاندى ويلاندىرماي قويمايدى. «نۇرەكەڭنىڭ تاريح الدىندا ءۇش ەرەكشە ەڭبەگى بار.
ءبىرىنشىسى- قازاقستاندى تاۋەلسىز مەملەكەت ەتىپ قايتا قۇرعانى، تاريح تۇعىرىنا قوندىرىپ، مەرەيلى قاتارعا قوسقانى.
ەكىنشىسى- تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ورتالىعى استانانى ءوز قولىمەن ورناتقانى.
ءۇشىنشىسى- سەمەي اتوم پوليگونىن ءوز جارلىعىمەن جاۋىپ، ادامزاتتى اتوم اجالىنان قۇتقارىپ قالۋعا دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى بولىپ ءۇن كوتەرىپ، وزگەلەرگە ونەگە كورسەتكەنى.
ال، قازاقستان حالقىنا جاساپ كەلە جاتقان اكەلىك قامقورلىعى ءوز الدىنا. ونى ايتىپ تاۋىسا المايسىڭ! وسىلاي ەمەس پە، زامانداس!»
سولاي- دەيسىڭ ەلباسىنا دا، ءازىلحان اعاعا دا ريزا كوڭىلمەن. پرەزيدەنتتىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ بۋىنى بەكىمەگەن العاشقى جىلدارىنداعى ۇيىمداستىرۋشىلىق تاپقىرلىعى مەن قازاق نارىعىنىڭ كەزەڭ- كەزەڭمەن وزگەشە بولۋى ەكونوميكالىق باعىتىن ءدال ايقىنداعان كورەگەندىگى تۋرالى ويلايسىڭ. ۇلتتىق بەدەلى ەرەكشە تولعاندىرعانىن، تۋعان ەلىن، ەكونوميكالىق، عىلىمي جانە ساياسي سالالاردا دامىعان ەلدەردەن كوپ كەيىن قالعان حالقىنىڭ الىستان كوكسەۋگىرلەنگەن بيىكتەردى بارىنشا قىسقا مەرزىمدە يگەرۋىن قالاعان، سوعان كۇش سالعان تۇلعانىڭ دامىلى جوق، قاربالاس جىلداردا تالاي اسۋدى الىپ ۇلگەرگەنىنە قايران قالاسىڭ. «ۇلتتىق نامىس- ۇلى ۇعىم!» دەپ ەل جىگەرىن قايراعانى، «قازاق دالاسى- ۇلى تۇركى ەلىنىڭ قارا شاڭىراعى»، دەپ مارتەبەلى ءتورىمىزدى ايقىنداپ بەرگەنى، «ەل بولۋ ءۇشىن- ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق قاسيەت جانە ۇلتقا دەگەن سەنىم بولۋ كەرەك»، دەپ قازاقتى ءوزىن قۇرمەتتەۋگە، ىشتەي تۇتاسۋعا، باستاپقى رۋحاني قاينارلاردان قايتا تاربيەلەنۋگە جۇمىلدىرعانى، سوعان قول جەتكىزگەنى ءۇشىن مىڭ العىس دەيسىڭ.
350 جىلدان استام ۋاقىت قازاقتار رەسەي يمپەرياسىنىڭ بودانى بولىپ كەلگەن. ونىڭ 70 جىلىندا كسرو قۇرامىنداعى ءومىرىمىز ءوتتى. قازاقتىڭ تىڭ يگەرۋى يگىلىكپەن قوسا قاسىرەتىن الىپ كەلدى. سول تۇستا اتا- بابالارىمىزدىڭ تالاي قورىمدارى ىسىرىلىپ، جەرمەن جەكسەن ەتىلدى. ءقازىر ەگىستىك رەتىندە جىرتىلىپ جاتقان جەردىڭ ءبىرازىندا ارۋاقتاردىڭ سۇيەگى تاپتالىپ جاتىر. قازاق ءۇشىن بۇدان اسقان قايعى بار ما؟
ول از بولعانداي تىڭ يگەرۋ قاسىرەتىنە تىلدەن ايىرىلۋ قاسىرەتى قوسىلدى. مۇنى م.س.گورباچيەۆتىڭ ەل باسىنا كەلۋى ودان سايىن ۋشىقتىرىپ جىبەردى. ول ءوزىنىڭ جاڭا ساياساتىن جۇرگىزۋگە كەلگەندە وداقتاس رەسپۋبليكالارمەن ساناسىپ جاتپادى. ءسويتىپ قاس- قاعىم ساتتە رەسپۋبليكانى 20 جىلداي باسقارعان د.قونايەۆتى قىزمەتىنەن الدى. بۇعان نارازى بولعان جاستار «ەڭ بولماسا بۇل قىزمەتكە قازاقستاندىق ارىستار تاعايىندالۋى كەرەك ەدى» دەگەن ۇرانمەن بەيبىت شەرۋگە شىقتى. كەڭەستەر وداعى تۇسىندا مۇنداي دەموكراتيالىق شەرۋ بۇكىل تاريحتا بولماعان. سوندىقتان ونى اسكەري كۇشپەن باسىپ جانىشتى. قازاقتاردىڭ قانعا بويالعاندىعى جايلى حاتتار دۇنيە ءجۇزىن شارلاپ كەتتى.
ءيا، وتكەن عاسىردىڭ 90- جىلدارى اسا اۋىر كەزەڭ بولدى. ءوندىرىس وشاقتارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جابىلىپ، جۇمىسشىلار دالادا قالىپ جاتتى. جاس مەملەكەتتى قۇرۋشى كوشباسشى ءوز قىزمەتىندە قيىندىقتان سوڭ ەكىنشى قيىندىقپەن كۇرەسۋگە ءماجبۇر بولدى. سونىڭ وزىندە ول قينالعان حالىق الدىنا شىعىپ، باسۋ سوزدەر ايتتى. ول شىن حالىقشىل باسشى بولاتىنىن سوزىمەن دە، ىسىمەن دە دالەلدەپ بەردى. ءسويتىپ، العاشقى باسەكەلى جالپىحالىقتىق سايلاۋدىڭ وزىندە ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ كانديداتۋراسىن قولداۋشىلار باسىم كوپشىلىك بولدى. بۇل وعان قۋات بەردى. ۇلت تاعدىرىن مويىنىنا العان كوشباسشى ءاردايىم جەڭىسكەر بولىپ وتىردى.
ءيا، بۇگىندە ءبىز قىرانىمىز كوكتە قالىقتاعان، بايراعىمىز بيىكتە جەلبىرەگەن تاۋەلسىز دە، ماڭگىلىك قازاق ەلمىز. سونىمەن بىرگە «2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن «نۇرلى جولعا» تۇسكەن مەملەكەتپىز. بۇل سەكىلدى ۇلت تاعدىرىن شەشەر اۋقىمدى باعدارلامالاردىڭ اۆتورى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ەكەنى بارشامىزعا ايان. ءبىلىمدى، تاجىريبەلى جانە الەم الدىنداعى بەدەلى اسا زور تۇلعا ن.ءا.نازاربايەۆ ءبىز ءۇشىن، قازاق ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش.
تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن ساتتەن باستاپ ءوز ەلىن جارقىن بولاشاققا باستاپ كەلە جاتقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سىندى ۇلى كوشباسشىسى بار قازاق ەلى- از ۋاقىت ىشىندە تاريحتا بۇرىن سوڭدى بولماعان تابىستارعا قول جەتكىزدى. بۇگىنگى قازاقستاننىڭ باستى ماقساتى- ەكونوميكاسى دامىعان، باسەكەلەستىككە قابىلەتتى، ەڭ الدىمەن 30 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنۋ. «ماڭگىلىك قازاقستان» جوباسى وسى ماقساتقا جەتكىزەتىن ۇلى باستاما. اعىمداعى جىلدىڭ 17 قاڭتارىنداعى ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋى وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ەلباسى ءوزى جاريا ەتكەن ەلىمىزدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋىنىڭ جاڭا ساياسي باعدارىن، ياعني، قازاقستاندىق دامۋدىڭ باعىت- باعدارىن ايقىنداپ بەردى. «ماڭگىلىك قازاقستان» جوباسى، ەل تاريحىنداعى ءبىز اياق باساتىن جاڭا ءداۋىردىڭ كەمەل كەلبەتى. ستراتەگيانى مۇلتىكسىز ورىنداۋ، ەمتيحاننان مۇدىرمەي ءوتۋ- ورتاق پارىز، ابىرويلى مىندەت!،- دەپ اتاپ ءوتتى ەلباسى ءوز جولداۋىندا. ەلباسى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن، شاعىن بيزنەستىع الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋ. قازاقستان عىلىمىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ، ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ، ينفروقۇرىلىمدىق ءۇش تاعاننىڭ قارقىندى دامۋى بۇدان وزگە دە ماڭىزدى ماسەلەلەر ءسوز ەتىلدى. «تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننە گورى، ونى ۇستاپ تۇرۋ الدەقايدا قيىن. بۇل- الەم كەڭىستىگىنلەگى عۇمىر كەشكەن تالاي حالىقتىڭ باسىنان وتكەن تاريحي شىندىق. ءوزارا الاۋىزدىق پەن جان- جاققا تارتقان بەرەكەسىزدىك تالاي ەلدىڭ تاعدىرىن قۇردىمعا جىبەرگەن. تىرشىلىك تەزىنە توتەپ بەرە الماي جەر بەتىنەن ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتكەن ەلدەر قانشاما. ءبىز وزگەنىنىڭ قاتەلىگىنەن، وتكەننىڭ تاعىلىمىنان ساباق الا بىلۋگە ءتيىسپىزۇ ول ساباقتىڭ ءتۇيىنى بىرەۋ عانا- ماڭگىلىك ەل ءبىزدىڭ قولىمىزدا. ول ءۇشىن ءوزىمىزدى قامشىلاپ، ۇدايى العا ۇمتىلۋىمىز كەرەك. بايلىعىمىز دا، باقىتىمىز دا بولعان ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك». ەلباسى جولداۋىندا ايتىلعان وسى ءبىر سوزدەر ءاربىر سانالى ازاماتتىڭ جانىن تەبىرەنتەرى ءسوزسىز. ەل مەن ءتىل ەگىز ۇعىم. ماڭگىلىك ءسوزى بابالاردان ميراس بولىپ كەلە جاتقان ماڭگى ولمەيتىن اسىل قازىنامىزدىڭ ءبىرى- انا تىلىمەن دە تىعىز بايلانىستى. ولاي بولسا، ماڭگىلىك ەلدىڭ ونىمەن قاتار جاساپ، بىرگە داميتىن ماڭگىلىك ءتىلى بولۋ شارت. ول- مەملەكەتتىك ءتىل- قازاق ءتىلى. مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ ەلىمىزدە تاباندىلىقپەن جاسالىپ كەلەدى. مەملەكەتىك ءتىل دامىتۋعا جىل سايىن ميلليونداعان قارجى بولىنەدى.
ەلباسى ءوز جولداۋىندا مەملەكەتتىك ءتىل سالاسىندا جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزگە توقتالا كەلىپ، ەندى ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار! انا ءتىلىمىز ماڭگىلىك ەلىمىزبەن بىرگە ماڭگىلىك ءتىل بولدى. ونى داۋدىڭ تاقىرىبى ەمەس، ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى ەتە بىلگەنىمىز ءجون دەپ وي ءتۇيدى. ولاي بولسا، انا ءتىلىمىزدى- ماڭگىلىك ءتىل ەتۋ ءوز قولىمىزدا. الدىعا قويعان ۇلى ماقساتتارى بار، ەرتەڭىنە سەنىممەن قارايتىن، جاستارى العىر، جاڭالىققا جانى قۇشتار، رۋحى بيىك ەل عانا ماڭگىلىك ەل بولىپ عاسىرلار بويى جاسايدى. ولاي بولسا، ەلباسى سالعان سارا جولدان تايمايىق، ەلدىگىمىز بەن تۋعان ءتىلىمىز ماڭگىلىك جاساي بەرسىن!
ەسەنبايەۆا باگيلا اۋەزحانوۆنا
You Might Also Like
-
اڭلاماس قۇسبەگى، اڭشىلىق، بالىقشىلىعىمەن اتاعى سىر بويى مەن قىر وڭىرىنە كەڭىنەن تاراعان. بىردە قىر ەلىنىڭ ءبىر اتاقتى بايى اڭلاماستىڭ اتاعىن ەسىتىپ، ونى سىناماققا قاسىنا بىرنەشە قوسشىلارى مەن شەشەن-...
-
مەكتەپ –ءومىر، ىزگىلىككە باستايتىن،
