InfoHub Logo

ءۇش عاسىر يمپەراليستتىك وتارلاۋ مەن جەتپىس جىلداي كوممۋنيستىك ەزگىدە بولعان قازاقستان حالقىنىڭ تاريحى ساناسىندا كوپتەگەن شابۋىلدار جاسالىندى.الايدا، اتا-بابالارىمىزدان قالعان ۇلتتىق مۇرامىزدىڭ ارقاسىندا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جانە مادەني جادىسى ساقتالىپ، قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن ەلىمىزدىڭ بۇتىندىگىن ساقتاپ تۇر. دەگەنمەن، ۇلتتىق مۇرا مەن ءتول مادەنيەتتىڭ انىقتاماسىن بىلگەن سوڭ عانا، بۇل ۇعىمداردىڭ ءبىز ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ءارى وزەكتى ەكەنىن تۇسىنەمىز. ۇلتتىق مۇرا - قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى كۇرەسكەن ماتەريالدىق جانە ماتەريالدىق ەمەس قۇندىلىقتار. ەندىگى كەزەكتە، ماتەريالدى جانە ماتەريالدى ەمەس قۇندىلىقتار نە دەگەن ساۋالعا كەلسەك، وندا جاۋاپ بىلاي بولماق: ماتەريالدى قۇندىلىق- قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى وندىرگەن، كۇرەسكەن، ساقتاپ قالۋعا تىرىسقان جانە ۇرپاققا قالتىرعان ءتۇرلى مادەني ەسكەرتكىشتەر. ماتەريالدى ەمەس بولسا، بۇل قازاق حالكىنىڭ قازاق دەگەن ەتنونيم رەتىندە وزىندىك سانا سەزىمدى قالىپتاستىرۋشى ءتۇرلى مادەني سيمۆولدار مەن يدەيالار جيىنتىعى. ال ءتول مادەنيەت دەگەنىمىز قازاق حالقىنا ءتان مادەني قۇندىلىقتار، قاعيدالار مەن سالت-داستۇرلەر جيىنتىتىعى. سايكەسىنشە، ۇلتتىق مۇرا مەن ءتول مادەنيەتىمىز ءبىزدىڭ «ءبىز» بولۋىمىزدىڭ نەگىزگى دىڭگەيى. سونداي-اق، قازاقستان حالقى ۇزاق تاريحقا يە، الەمدىك وركەنيەت قازىناسىنا ەنەتىن مادەني قۇندىلىقتاردىن يەسى بولىپ تابىلادى.

ەسكەرتكىشتەردىڭ سانى مەن الۋان تۇرلىلىگى بويىنشا قازاقستان  جەرورتا تەڭىزى مەن تاياۋ شىعىستىڭ كوپتەگەن مەملەكەتتەرىنەن كەم تۇسپەيدى. ارحەولوگيالىق ولجالار قازاقستان تەرريتورياسىن مەكەندەگەن ەجەلگى تايپالاردىڭ - سكيفتەردىڭ، ساقتاردىڭ، سارماتتاردىڭ، عۇنداردىڭ، ۇيسىندەردىڭ، قاڭلىلاردىڭ (ب.ز.د. I مىنجىلدىق)، سودان كەيىن تۇرىكتەردىڭ وتىرىقشى ەگىنشىلىك جانە كوشپەلى مادەنيەتتەرى وركەنيەتىنىڭ دامۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىن راستايدى. مىسالى، قارلۇقتار، وعىزدار، قىپشاقتار. 20 عاسىردىڭ اياعى - 21 عاسىردىڭ باسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق، ساياسي، الەۋمەتتىك وزگەرىستەر مەملەكەت پەن قوعامنىڭ تاريحي-مادەني مۇراعا دەگەن قاتىناسىنىڭ ساپالى وزگەرۋىنە اكەلدى. تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ، قازاق حالكىنىڭ جانە ەتنيكالىق دياسپورالاردىن تاريحي مۇرالارىن ساقتاۋدىڭ قۇقىقتىق كەپىلدىكتەرىن قۇرۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ باستى قاعيدالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ولار مادەني مۇرانىڭ ماڭىزدى كومپونەنتتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ماڭىزدى الەۋمەتتىك فۋنكسيالاردى ورىندايدى، عىلىم، ءبىلىم مەن مادەنيەتتى دامىتۋ، پاتريوتتىق سەزىمدى قالىپتاستىرۋ، يدەيالىك-ادامگەرشلىك جانە ەستەتيكالىك تاربيەنىڭ ماقساتتارىنا قىزمەت ەتەدى. 2012 جىلى قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىك قاۋىپسىزدىگى تۋرالى» زاڭىندا /4/ كەزدەسوق ەمەس، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تونەتىن نەگىزگى قاتەرلەر قاتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ مادەني جانە رۋحاني مۇراسىنىڭ جوعالۋى اتالادى. (6-باپ) قازاقستاننىڭ تاريحي-مادەني مۇراسىنىڭ قازىرگى جاعدايى مەملەكەت عاسىرلار بويعى داستۋرلەردى ساقتاۋ جانە دامۋعا، تاريح پەن مادەنيەتتىڭ جاڭا ەسكەرتكىشتەرىن اشۋ، كەسەنەلەردى، ەجەلگى مەشىتتەردى قالپىنا كەلتىرۋ، جاڭا تاريحي-مادەني مۋزەي-قورىقتار كۇرۋ، قازاقستان حالىكتارىنىڭ مادەني مۇراسىندا تاريحي ماڭىزى بار مۇراعات قۇجاتتارىن انىقتاۋ سەكىلدى جۇمىس جاسالىندى.

ەرەكشە تاريحي، عىلىمي، مادەني جانە كوركەمدىك ماڭىزى بار تاريحي-مادەني كۇندىلىقتار رەتىندە تاريحي-مادەني قورىقتار جانە قورىق مۇراجايلارى سانالادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا كەلەسى تاريحي-مادەني مۇراجاي-قورىقتار جۇمىس ىستەيدى:

1. «ورداباسى» ۇلتتىق تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى؛
2. «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى
3. «بەرەل» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى؛
4. «وتىرار» مەملەكەتتىك ارحەولوگيالىك قورىق-مۋزەيى؛
5. «ۇلىتاۋ» ۇلتتىق تاريحي-مادەني جانە تابيعي قورىق-مۋزەيى؛
6. «ازىرەت-سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى؛
7. ابايدىڭ «جيدەباي-بورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۋزەيى؛
8. «ەجەلگى تاراز ەسكەرتكىشتەرى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى؛
9. «تامعالى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە تابيعي قورىق-مۋزەيى.

البەتتە بۇل قورىق مۇراجايلارى مەن تاريحي-مادەني قورىقتار ماتەريالدىق ۇلتتىق مۇرامىزدىڭ ەسكەرتكىشتەرى جانە ءتول مادەنيەتىمىزدىڭ زاتتاي بەلگىسى بولىپ تابىلدى.

سونىمەن قاتار ءتول مادەنيەتىمىزدى جانە ۇلتتىك مۇرانى ساقتاپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ونىڭ ماڭىزدىلىعىن حالىققا ناسيحاتتاپ، ەلدىڭ رۋحاني يدەولوگيالىق ساناسىن دۇرىس جولدا ساقتاۋ ءۇشىن ءتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالار ءوز قىزمەتىن اتقارىپ جاتىر.

قاستەر ايجان

---