ءۇشتۇعىرلى ءتىل: باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت بولۋدىڭ ءبىرىنشى ساتىسى
ءۇشتۇعىرلى ءتىل: باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت بولۋدىڭ ءبىرىنشى ساتىسى
ەلباسى 2006 جىلدىڭ قازانىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XII قۇرىلتايىندا «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» تۋرالى يدەيانى جاريا ەتتى. ال 2007 جولداۋىندا “تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى” اتتى مادەني جوبانى كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋدى ۇسىندى.
بۇل يدەيانىڭ نەگىزى مىناداي: قازاقستاندى بۇكىل الەم حالقى ءۇش ءتىلدى بىردەي پايدالاناتىن جوعارى ءبىلىمدى مەملەكەت رەتىندە تانۋى كەرەك. ولار: قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى – جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى. ياعني مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتامىز، ورىس ءتىلىن قولدايمىز جانە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنەمىز.
ءۇشتۇعىرلى ءتىل ومىرلىك قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعان يدەيا. قاي زاماندا بولسىن، بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن مەملەكەتتەر مەن حالىقتار ءوزىنىڭ كوممۋنيكاسيالىق جانە ينتەگراسيالىق قابىلەتىن كەڭەيتىپ وتىرعان. مىسالعا، ەجەلگى دۇنيەدەگى مىسىردىڭ وزىندە بىرنەشە ءتىلدى بىلەتىن ماماندار يەرارحيالىق ساتىمەن جوعارىلاپ، كوبىنە سالىق تولەۋدەن بوساتىلعان. سونداي-اق، بۇگىنگى ەۋروپادا دا كوپ ءتىلدى مەڭگەرۋشىلىك جالپىعا ورتاق نورما بولىپ سانالادى. ياعني، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ءۇشىن ءۇشتۇعىرلى ءتىل – ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىككە ۇمتىلۋدا ءبىرىنشى باسپالداعى. ويتكەنى، بىرنەشە تىلدە ەركىن سويلەي دە، جازا دا بىلەتىن قازاقستاندىقتار ءوز ەلىندە دە، شەتەلدەردە دە باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعاعا اينالادى.
“ءۇشتۇعىرلى ءتىل” يدەياسىنىڭ ءۇشىنشى قۇرامداس بولىگى – اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ. جاسىراتىنى جوق، بۇگىنگى تاڭدا اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ دەگەنىمىز – عالامدىق اقپاراتتار مەن يننوۆاسيالاردىڭ اعىنىنا ىلەسۋ دەگەن ءسوز. قازاقستاندىقتاردىڭ اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋگە جاردەمدەسۋ ءۇشىن كوللەدجدەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا شەت ءتىلىنىڭ بولاشاق وقىتۋشىلارىن وقىتۋ جۇيەسى مەن پروسەسىنە قويىلاتىن تالاپتاردى كۇشەيتۋ كەرەك.
ءبىز بۇگىنگى ماقالامىزدا سالەمدەسۋ مەن تانىسۋ ماسەلەسى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندى ءجون كوردىك. سەبەبى، سالەم ءسوزدىڭ – اتاسى ەكەندىگى حاق. ەڭ اۋەلى ادامنىڭ سالەم بەرۋىنەن، ونىمەن العاش تانىسقان ساتتەن باستاپ ونىڭ قانداي ادام ەكەندىگىن بىردەن بايقاي الامىز.
امانداسۋدىڭ سان الۋان ءتۇرى بار! «ساليۋت!»، «چاو!». «مەن ءسىزدى كورىپ تۇرمىن»- دەپ زۇلىستىقتار سالەمدەسەدى. افريكانىڭ باسقا دا تايپالارى ومىردە بىلاي سالەمدەسەدى:
ا كۋشە-جۇمىس ىستەۋشىگە،
ا كۋارە-شارشاعان ادامعا،
ا كۋرين-ساياحاتشىعا.
ەلەستەتىڭىزشى، كىشكەنتاي افريكاندىقتارعا وسىنىڭ ءبارىن بىلۋگە قانشالىقتى قيىنعا تۇسەتىنىن. ال بۇنى بىلمەۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى نادان بولىپ قالادى.
امانداسۋدىڭ ءوزىنىڭ ءار ءتۇرلى جولدارى بار.
– «سالەمەتسىز بە» سوزىمەن ءبىز رەسمي نەمەسە رەسمي ەمەس جينالىستاردا، تانىس نەمەسە وتە تانىس ەمەس ادامدارمەن امانداسقاندا، ال جاقىن تۋىسىمىزبەن بىلايشا امانداسامىز:
– سالەمەتسىڭ بە، ماعجان!
سونىمەن قاتار، «قايىرلى كۇن!»، «قايىرلى كەش!»، «قايىرلى تاڭ!» (قايىرلى تاڭىڭىزبەن!) جانە دە «سالەم!»، «امانسىڭ با!». تاعى دا باسقا تۇرلەرى بار. ال رەسمي نۇسقادا «سالەم بەردىك سىزگە!»، «ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!»، «سىزدەردى تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىز!»
ءبىز سالەمدەسۋمەن قوسا ءومىرىن، جۇمىسىن، دەنساۋلىعىن قوسا سۇرايمىز: «قالاي تۇرىپ جاتىرسىزدار؟»، «جۇمىسىڭىز قالاي ءوتىپ جاتىر؟»، ەركىن سويلەسكەندە: «ءومىر قالاي؟»، «قال قالاي؟»، «دەنساۋلىعىڭ قالاي؟». ەگەر ادامنىڭ جاقىن تانىسى بولسا وندا: «نە جاڭالىق؟»، «تابىس قالاي؟»، «سەندە نە جاڭالىق بار؟»
س
ىزگە جاقسى اڭگىمە قۇرۋ ءۇشىن، جاسىن، ماماندىعى بويىنشا جوعارى ما، قوعامدىق ومىردەگى ورنىن ءبىلۋىڭىز قاجەت. اۋىزەكى سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ مىناداي ۇستانىمدارى بار. ەگەر دە «سالەم» دەپ ايتسا، وندا ول ءسىزدىڭ جاسىڭىزداعى ادام، ياعني، سىزگە دە سولاي جاۋاپ بەرۋىڭىزگە بولادى. ال ۇلكەن جاستاعى ادامعا ءسىز «سالەمەتسىز بە!» دەپ ايتاسىز. ال وعان جاۋاپ رەتىندە: «سىزگە سالەم بەردىك!». دەمەك ۇلكەن نەمەسە قۇرمەتتى ادامعا سىزگە «قالىڭ قالاي؟» دەپ سۇراق قويۋعا بولمايدى. بۇلاي امانداسۋ تەك وزىڭىزبەن جاستى ادامعا تيەسىلى.
ەگەردە ورىستارمەن تانىسساڭىز ولار جاۋاپ رەتىندە مىنا تىركەستى قولدانادى: «وتە جاعىمدى!» نەمەسە ودان دا سىپايى تۇردە «سىزبەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن!». اعىلشىندار بىر-بىرىنە ىلىكپە ءسوز رەتىندە: «How do you do؟» ورىس تىلىندەگى ماعىناسى «سالەمەتسىز بە؟». «How do you do؟» تىركەسى رەسمي ورىنداردا دا «سالەمەتسىز بە» دەگەن نۇسقامەن ءدال كەلەدى. بۇل ايتىلىم تانىسۋ كەزىندە دە پايدالانىلادى.
دوستارىڭىزبەن نەمەسە جولداسىڭىزبەن كەزدەسكەندە: «Hullo» /”Hello”/ ”Hallo”دەپ ايتادى. مىناعان نازار اۋدارىڭىز، بۇل سوزدەر ءار ءتۇرلى جازىلعانىمەن دۇرىس دەپ سانالادى. بۇلاي تەك دوس-جارانداردى عانا ەمەس، جاي تانىستارىڭىزدى دا قارسى الۋىڭىزعا بولادى.
قازىرگى زامانعى اعىلشىن تىلىندە ”Hallo” ءسوزى «سالەم» سوزىنەن بەيتاراپ قارالىنادى.
بەيتاراپتىق نەمەسە سالەمدەسۋدىڭ فورماسى رەتىندەگى ءسوز: “Good-morning!” (“Good-afternoon!”، ”Good-evening”). بۇل وتە تانىس ەمەس ادامداردىڭ اراسىندا، ءبىراق تا بۇلايشا كورشىلەرمەن دە، بىرگە تۇراتىن ادامدارمەن دە، قوناقتارمەن دە سالەمدەسۋگە بولادى.
كۇننىڭ ۋاقىتىن وسىلايشا اجىراتۋعا بولادى.
Good-morning!-تاڭەرتەڭنەن تۇسكە دەيىن!
Good-afternoon!-12-دەن كەشكى 6-عا دەيىن
Good-evening!-كەشكى 6-دان تۇنگە دەيىن.
كەي كەزدە ورىستار اعىلشىنداردى: “Good-day” دەپ قارسى الادى. اعىلشىندارعا بۇلايشا جاعىمسىز ەستىلەدى. ورىستار تەك «قايىرلى كۇن!» دەگەن تىركەستى ورىسشاعا اۋدارىپ قولدانادى. ال اعىلشىنداردا مۇنداي تىركەس قولدانىلمايدى.
“Good-morning”( afternoon، evening) سالەمدەسۋ تۇرىنەن كەيىن “How are you؟” (كوڭىل-كۇيىڭىز قالاي؟)، ”How things with you؟” (“قالىڭىز قالاي؟») نەمەسە” How are you getting on؟” (“جاعدايىز قالاي؟”). اڭگىمەلەسۋشى بۇل سۇراقتى ءوزىنىڭ دوستىق ىقىلاسىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن سۇرايدى.
سالەمدەسۋگە جاۋاپ بەرۋ
- Quite well، thanks. – وتە جاقسى، ۇلكەن راحمەت
- So، so، thanks. – جاقسى، راحمەت.
- I am not well. – كوڭىل-كۇيىم بولماي تۇر
- I am so glad to meet you. – ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!
• Quite well، thank you – جاقسى، راحمەت
and How are you؟ – ءوزىڭ قالايسىڭ؟
• Not bad، could be much worse-جامان ەمەس! بۇدان دا جامان بولۋى مۇمكىن!
مىنە، سىزدەرگە وسىنى ءبىلۋ قاجەت، اعىلشىنشا سالەمدەسە ءبىلۋ جانە وعان جاۋاپ قايتارا ءبىلۋ:
- Good-morning!
- Good-afternoon!
- Good-evening!
- Hullo/Hello/Hallo.
- Cheerio، Nick!
- Nice to see you!
(Glad to see you!)
سالەمدەسكەندە ءسىز نە ايتاسىز
- How are you؟
- How are you getting along؟
- How are things؟
- How are you feeling؟
- Haven’t seen you forages!
- How nice to see you again!
سالەمدەسۋگە نە دەپ جاۋاپ بەرەسىز!
- Fine!
- Very well، indeed!
- Quite well، thanks.
- And what about you؟
- Not so bad.
- So، so، thanks.
تانىسۋ – ماعىناسى اداممەن بايلانىس جاساۋ دەگەندى بىلدىرەدى، سول اداممەن بولاشاقتا قارىم-قاتىناس جاساۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءوزىڭ تانىسۋعا نەمەسە ءۇشىنشى تانىستىراتىن ادام ارقىلى تانىسۋعا بولادى.
تانىسۋدا مىناداي سوزدەر ءجيى قولدانىلادى: «سىزبەن تانىسۋعا بولا ما؟»، «قانەكي، تانىسايىقشى!»، «سىزبەن تانىسقىم كەلىپ تۇر!»، «مەنىڭ سىزبەن تانىسقىم كەلىپ ەدى!»
رەسمي ورىنداردا ءبىز بىلايشا تانىسامىز:
سىزبەن تانىسۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
سىزبەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز.
سىزگە تانىستىرۋىما بولا ما؟
سىزگە تانىستىرۋىما مۇمكىندىك بەرىڭىز.
رەسمي تۇردەگى تانىسۋ بولسا، وندا وسى تىركەستەردەن كەيىن ءاتى-جونىن قوسىپ تانىسۋعا بولادى. ورىستاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىندە اتى-جونىمەن تانىسۋ رەسمي تۇرگە اينالعان. ەگەر تانىسۋ ساتىندە اراداعى ادام: «وتىنەمىن، تانىسىپ قويىڭىزدار!» نەمەسە «تانىسىپ قويىڭىزدار» دەپ تانىسۋشىلاردىڭ اتتارىن اتايدى.
ەگەردە اراداعى ادام تانىستىرۋعا ءوزىنىڭ قاتتى تىلەگى بولسا: «مەن سىزدەردى تانىستىرعىم كەلىپ تۇر»، «سىزدەردى تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر..» دەيدى. ەگەردە ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ادامىڭىزدى تانىستىرعان كەزدە ول تۋرالى ءبىراز اقپارات ايتىپ تانىستىرساڭىز بۇل ءارى قاراي اڭگىمە قۇرۋعا سەبەپ بولادى. مىسالى:
- سىزدەرگە تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر: تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى اسقار يگىلىك ۇلى.
اعىلشىنداردا سويلەۋ ىس-ارەكەتىنىڭ ءوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى بار. ورىستارعا ءتيىستى تانىسۋدىڭ تۇرلەرى: «قانەكي، تانىسايىق»، «مەنىڭ سىزبەن تانىسقىم كەلىپ تۇر»، «تانىس بولايىق»، «ءسىزدىڭ اتىڭىز كىم؟» جانە باسقا دا تىركەستەر اعىلشىن سويلەۋ مادەنيەتىندە قولدانىلمايدى. اعىلشىندىقتاردا تانىسۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار: ءوزىڭ بارىپ تانىسۋعا بولادى، نەمەسە اراداعى ادام ارقىلى تانىسۋ.
ا) اراداعى ادامسىز تانىسۋ
مۇنداي جاعدايدا مىناداي ايتىلىمداردى قولدانۋعا بولادى:
- May I introduce myself (to you)؟
- Allow me to introduce myself.
- Let me introduce myself.
وسىنداي سوزدەردەن كەيىن ءوزىڭنىڭ اتىڭدى نەمەسە تەگىڭدى اتاۋىڭىز قاجەت:
- May I introduce myself؟
- My name is John Smith (نەمەسە My name is John).
ەگەر دە جۇمىس تاراپىنان تانىسۋ بولسا، وندا جاي تەگىڭىزدى اتاۋىڭىزعا بولادى.
- What is your name؟
- My name is Rogers.
دوستارىڭىزدىњ ورتاسىندا ءوزىڭىزدىڭ ءبىرىنشى اتىڭىزدى اتاۋىڭىزعا بولادى:
- Hullo، boys! Bill’s my name.
- My name’s John، and what’s yours؟
- My name’s Ben.
- May I ask your name؟
- I am Mary
ب) اراداعى ادام ارقىلى تانىسۋ
ءبىر ادامدى بىرەۋمەن تانىستىرۋ ءۇشىن ءسىز ەڭ الدىمەن “to present” جانە ”to introduce” (تانىستىرۋ) ءسوزىن ءبىلۋىڭىز قاجەت. «To present” بۇل كوبىنەسە رەسمي تۇردە، ”to introduce”، ءبىراق ”to introduce” سالتاناتتى جيىنداردا قولدانىلادى. ”to introduce” ورنىنا ”meet”ءسوزىن قولدانۋعا بولادى:
- Meet my friend، Doctor M.
- I’d Like you to meet Miss Jones.
امەريكاندىقتاردىڭ ورتاق تانىستىرۋلارىنا قاراماي-اق، تانىستىرۋدىڭ وزىندىك تۇرلەرى بار: كىشكەنتايدى ۇلكەنگە تانىستىرۋ؛ ەر ادامدى-ايەل ادامعا؛ قوناقتاردى – يەسىنە؛ ءبىر ادامدى توپقا تانىستىرۋ.
- “Mrs. Gray، this is my younger sister Janet”.
(“ميسسيس گرەي، مىناۋ مەنىڭ كىشى ءسىڭىلىم جانەت»). سويلەسۋدەگى ەركىن ورىنداردا ەر ادام مەن ەر ادامدى بىلايشا تانىستىرادى:
- Mr. Walters. Mr. Jackson. نەمەسە
- Mr. Walters، this is Mr. Jackson.
ب) ەر ادامدى ايەل ادامعا
- Miss Blake. Mr. Jackson نەمەسە
- Miss Blake، this is Mr. Jackson.
ءفورمالدى تۇردە تانىسقاندا:
ا) ەر ادام مەن ەر ادامدى بىلايشا:
- Mr. Walters، may I introduce Mr. Jordan؟ نەمەسە
- Mr. Walters، I’d Like you to meet Mr. Jordan.
ب) ەر ادامدى ايەل اداممەن:
- Miss Blake، may I introduce my assistant Jack Jordan؟ نەمەسە
- Miss Blake، I’d Like you to meet my assistant – Jack Jordan.
تانسۋدىڭ رەسمي ءتۇرى:
ا) ەر ادام مەن ەر ادامدى:
• Mr. Walters، may I present Mr. Jordan؟
Allow me to present…
ب) ەر ادام مەن ايەل ادامدى:
- Miss Blake، may I present Mr. Jordan؟
تانىسۋدىڭ تاعى دا كوپتەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى.
مىنە سىزدەرگە تانىسۋ نەمەسە تانىستىرۋ ءۇشىن وسى نارسەلەردى ءبىلۋىڭىز قاجەت.:
- May I introduce myself، my name is…
- تانىۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز، مەنىڭ اتىم...
- Let me introduce myself، I am Smith.
- تانىسۋعا رۇќسات ەتىڭىز، سميت.
- My name is John. May I ask yours؟
- مەنىڭ اتىم دجون، ال سىزدىكى شە؟
ءىس جۇزىندە تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى يدەياسى باسەكەگە قابىلەتتى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىنىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ تابىلادى. ياعني، مەملەكەت ءاربىر قازاقستاندىق ءۇشىن ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ اركىمنىڭ جەكە دامۋىنىڭ مىندەتتى شارتى ەكەندىگىن ءاردايىم ەستە ۇستاۋدى قالاپ وتىر.
ەلباسى 2006 جىلدىڭ قازانىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XII قۇرىلتايىندا «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» تۋرالى يدەيانى جاريا ەتتى. ال 2007 جولداۋىندا “تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى” اتتى مادەني جوبانى كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋدى ۇسىندى.
بۇل يدەيانىڭ نەگىزى مىناداي: قازاقستاندى بۇكىل الەم حالقى ءۇش ءتىلدى بىردەي پايدالاناتىن جوعارى ءبىلىمدى مەملەكەت رەتىندە تانۋى كەرەك. ولار: قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى – جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى. ياعني مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتامىز، ورىس ءتىلىن قولدايمىز جانە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنەمىز.
ءۇشتۇعىرلى ءتىل ومىرلىك قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعان يدەيا. قاي زاماندا بولسىن، بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن مەملەكەتتەر مەن حالىقتار ءوزىنىڭ كوممۋنيكاسيالىق جانە ينتەگراسيالىق قابىلەتىن كەڭەيتىپ وتىرعان. مىسالعا، ەجەلگى دۇنيەدەگى مىسىردىڭ وزىندە بىرنەشە ءتىلدى بىلەتىن ماماندار يەرارحيالىق ساتىمەن جوعارىلاپ، كوبىنە سالىق تولەۋدەن بوساتىلعان. سونداي-اق، بۇگىنگى ەۋروپادا دا كوپ ءتىلدى مەڭگەرۋشىلىك جالپىعا ورتاق نورما بولىپ سانالادى. ياعني، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ءۇشىن ءۇشتۇعىرلى ءتىل – ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىككە ۇمتىلۋدا ءبىرىنشى باسپالداعى. ويتكەنى، بىرنەشە تىلدە ەركىن سويلەي دە، جازا دا بىلەتىن قازاقستاندىقتار ءوز ەلىندە دە، شەتەلدەردە دە باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعاعا اينالادى.
“ءۇشتۇعىرلى ءتىل” يدەياسىنىڭ ءۇشىنشى قۇرامداس بولىگى – اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ. جاسىراتىنى جوق، بۇگىنگى تاڭدا اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ دەگەنىمىز – عالامدىق اقپاراتتار مەن يننوۆاسيالاردىڭ اعىنىنا ىلەسۋ دەگەن ءسوز. قازاقستاندىقتاردىڭ اعىلشىن جانە باسقا دا شەت تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋگە جاردەمدەسۋ ءۇشىن كوللەدجدەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا شەت ءتىلىنىڭ بولاشاق وقىتۋشىلارىن وقىتۋ جۇيەسى مەن پروسەسىنە قويىلاتىن تالاپتاردى كۇشەيتۋ كەرەك.
ءبىز بۇگىنگى ماقالامىزدا سالەمدەسۋ مەن تانىسۋ ماسەلەسى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندى ءجون كوردىك. سەبەبى، سالەم ءسوزدىڭ – اتاسى ەكەندىگى حاق. ەڭ اۋەلى ادامنىڭ سالەم بەرۋىنەن، ونىمەن العاش تانىسقان ساتتەن باستاپ ونىڭ قانداي ادام ەكەندىگىن بىردەن بايقاي الامىز.
امانداسۋدىڭ سان الۋان ءتۇرى بار! «ساليۋت!»، «چاو!». «مەن ءسىزدى كورىپ تۇرمىن»- دەپ زۇلىستىقتار سالەمدەسەدى. افريكانىڭ باسقا دا تايپالارى ومىردە بىلاي سالەمدەسەدى:
ا كۋشە-جۇمىس ىستەۋشىگە،
ا كۋارە-شارشاعان ادامعا،
ا كۋرين-ساياحاتشىعا.
ەلەستەتىڭىزشى، كىشكەنتاي افريكاندىقتارعا وسىنىڭ ءبارىن بىلۋگە قانشالىقتى قيىنعا تۇسەتىنىن. ال بۇنى بىلمەۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى نادان بولىپ قالادى.
امانداسۋدىڭ ءوزىنىڭ ءار ءتۇرلى جولدارى بار.
– «سالەمەتسىز بە» سوزىمەن ءبىز رەسمي نەمەسە رەسمي ەمەس جينالىستاردا، تانىس نەمەسە وتە تانىس ەمەس ادامدارمەن امانداسقاندا، ال جاقىن تۋىسىمىزبەن بىلايشا امانداسامىز:
– سالەمەتسىڭ بە، ماعجان!
سونىمەن قاتار، «قايىرلى كۇن!»، «قايىرلى كەش!»، «قايىرلى تاڭ!» (قايىرلى تاڭىڭىزبەن!) جانە دە «سالەم!»، «امانسىڭ با!». تاعى دا باسقا تۇرلەرى بار. ال رەسمي نۇسقادا «سالەم بەردىك سىزگە!»، «ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!»، «سىزدەردى تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىز!»
ءبىز سالەمدەسۋمەن قوسا ءومىرىن، جۇمىسىن، دەنساۋلىعىن قوسا سۇرايمىز: «قالاي تۇرىپ جاتىرسىزدار؟»، «جۇمىسىڭىز قالاي ءوتىپ جاتىر؟»، ەركىن سويلەسكەندە: «ءومىر قالاي؟»، «قال قالاي؟»، «دەنساۋلىعىڭ قالاي؟». ەگەر ادامنىڭ جاقىن تانىسى بولسا وندا: «نە جاڭالىق؟»، «تابىس قالاي؟»، «سەندە نە جاڭالىق بار؟»
س
ىزگە جاقسى اڭگىمە قۇرۋ ءۇشىن، جاسىن، ماماندىعى بويىنشا جوعارى ما، قوعامدىق ومىردەگى ورنىن ءبىلۋىڭىز قاجەت. اۋىزەكى سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ مىناداي ۇستانىمدارى بار. ەگەر دە «سالەم» دەپ ايتسا، وندا ول ءسىزدىڭ جاسىڭىزداعى ادام، ياعني، سىزگە دە سولاي جاۋاپ بەرۋىڭىزگە بولادى. ال ۇلكەن جاستاعى ادامعا ءسىز «سالەمەتسىز بە!» دەپ ايتاسىز. ال وعان جاۋاپ رەتىندە: «سىزگە سالەم بەردىك!». دەمەك ۇلكەن نەمەسە قۇرمەتتى ادامعا سىزگە «قالىڭ قالاي؟» دەپ سۇراق قويۋعا بولمايدى. بۇلاي امانداسۋ تەك وزىڭىزبەن جاستى ادامعا تيەسىلى.
ەگەردە ورىستارمەن تانىسساڭىز ولار جاۋاپ رەتىندە مىنا تىركەستى قولدانادى: «وتە جاعىمدى!» نەمەسە ودان دا سىپايى تۇردە «سىزبەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن!». اعىلشىندار بىر-بىرىنە ىلىكپە ءسوز رەتىندە: «How do you do؟» ورىس تىلىندەگى ماعىناسى «سالەمەتسىز بە؟». «How do you do؟» تىركەسى رەسمي ورىنداردا دا «سالەمەتسىز بە» دەگەن نۇسقامەن ءدال كەلەدى. بۇل ايتىلىم تانىسۋ كەزىندە دە پايدالانىلادى.
دوستارىڭىزبەن نەمەسە جولداسىڭىزبەن كەزدەسكەندە: «Hullo» /”Hello”/ ”Hallo”دەپ ايتادى. مىناعان نازار اۋدارىڭىز، بۇل سوزدەر ءار ءتۇرلى جازىلعانىمەن دۇرىس دەپ سانالادى. بۇلاي تەك دوس-جارانداردى عانا ەمەس، جاي تانىستارىڭىزدى دا قارسى الۋىڭىزعا بولادى.
قازىرگى زامانعى اعىلشىن تىلىندە ”Hallo” ءسوزى «سالەم» سوزىنەن بەيتاراپ قارالىنادى.
بەيتاراپتىق نەمەسە سالەمدەسۋدىڭ فورماسى رەتىندەگى ءسوز: “Good-morning!” (“Good-afternoon!”، ”Good-evening”). بۇل وتە تانىس ەمەس ادامداردىڭ اراسىندا، ءبىراق تا بۇلايشا كورشىلەرمەن دە، بىرگە تۇراتىن ادامدارمەن دە، قوناقتارمەن دە سالەمدەسۋگە بولادى.
كۇننىڭ ۋاقىتىن وسىلايشا اجىراتۋعا بولادى.
Good-morning!-تاڭەرتەڭنەن تۇسكە دەيىن!
Good-afternoon!-12-دەن كەشكى 6-عا دەيىن
Good-evening!-كەشكى 6-دان تۇنگە دەيىن.
كەي كەزدە ورىستار اعىلشىنداردى: “Good-day” دەپ قارسى الادى. اعىلشىندارعا بۇلايشا جاعىمسىز ەستىلەدى. ورىستار تەك «قايىرلى كۇن!» دەگەن تىركەستى ورىسشاعا اۋدارىپ قولدانادى. ال اعىلشىنداردا مۇنداي تىركەس قولدانىلمايدى.
“Good-morning”( afternoon، evening) سالەمدەسۋ تۇرىنەن كەيىن “How are you؟” (كوڭىل-كۇيىڭىز قالاي؟)، ”How things with you؟” (“قالىڭىز قالاي؟») نەمەسە” How are you getting on؟” (“جاعدايىز قالاي؟”). اڭگىمەلەسۋشى بۇل سۇراقتى ءوزىنىڭ دوستىق ىقىلاسىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن سۇرايدى.
سالەمدەسۋگە جاۋاپ بەرۋ
- Quite well، thanks. – وتە جاقسى، ۇلكەن راحمەت
- So، so، thanks. – جاقسى، راحمەت.
- I am not well. – كوڭىل-كۇيىم بولماي تۇر
- I am so glad to meet you. – ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن!
• Quite well، thank you – جاقسى، راحمەت
and How are you؟ – ءوزىڭ قالايسىڭ؟
• Not bad، could be much worse-جامان ەمەس! بۇدان دا جامان بولۋى مۇمكىن!
مىنە، سىزدەرگە وسىنى ءبىلۋ قاجەت، اعىلشىنشا سالەمدەسە ءبىلۋ جانە وعان جاۋاپ قايتارا ءبىلۋ:
- Good-morning!
- Good-afternoon!
- Good-evening!
- Hullo/Hello/Hallo.
- Cheerio، Nick!
- Nice to see you!
(Glad to see you!)
سالەمدەسكەندە ءسىز نە ايتاسىز
- How are you؟
- How are you getting along؟
- How are things؟
- How are you feeling؟
- Haven’t seen you forages!
- How nice to see you again!
سالەمدەسۋگە نە دەپ جاۋاپ بەرەسىز!
- Fine!
- Very well، indeed!
- Quite well، thanks.
- And what about you؟
- Not so bad.
- So، so، thanks.
تانىسۋ – ماعىناسى اداممەن بايلانىس جاساۋ دەگەندى بىلدىرەدى، سول اداممەن بولاشاقتا قارىم-قاتىناس جاساۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءوزىڭ تانىسۋعا نەمەسە ءۇشىنشى تانىستىراتىن ادام ارقىلى تانىسۋعا بولادى.
تانىسۋدا مىناداي سوزدەر ءجيى قولدانىلادى: «سىزبەن تانىسۋعا بولا ما؟»، «قانەكي، تانىسايىقشى!»، «سىزبەن تانىسقىم كەلىپ تۇر!»، «مەنىڭ سىزبەن تانىسقىم كەلىپ ەدى!»
رەسمي ورىنداردا ءبىز بىلايشا تانىسامىز:
سىزبەن تانىسۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
سىزبەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز.
سىزگە تانىستىرۋىما بولا ما؟
سىزگە تانىستىرۋىما مۇمكىندىك بەرىڭىز.
رەسمي تۇردەگى تانىسۋ بولسا، وندا وسى تىركەستەردەن كەيىن ءاتى-جونىن قوسىپ تانىسۋعا بولادى. ورىستاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىندە اتى-جونىمەن تانىسۋ رەسمي تۇرگە اينالعان. ەگەر تانىسۋ ساتىندە اراداعى ادام: «وتىنەمىن، تانىسىپ قويىڭىزدار!» نەمەسە «تانىسىپ قويىڭىزدار» دەپ تانىسۋشىلاردىڭ اتتارىن اتايدى.
ەگەردە اراداعى ادام تانىستىرۋعا ءوزىنىڭ قاتتى تىلەگى بولسا: «مەن سىزدەردى تانىستىرعىم كەلىپ تۇر»، «سىزدەردى تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر..» دەيدى. ەگەردە ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ادامىڭىزدى تانىستىرعان كەزدە ول تۋرالى ءبىراز اقپارات ايتىپ تانىستىرساڭىز بۇل ءارى قاراي اڭگىمە قۇرۋعا سەبەپ بولادى. مىسالى:
- سىزدەرگە تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر: تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى اسقار يگىلىك ۇلى.
اعىلشىنداردا سويلەۋ ىس-ارەكەتىنىڭ ءوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى بار. ورىستارعا ءتيىستى تانىسۋدىڭ تۇرلەرى: «قانەكي، تانىسايىق»، «مەنىڭ سىزبەن تانىسقىم كەلىپ تۇر»، «تانىس بولايىق»، «ءسىزدىڭ اتىڭىز كىم؟» جانە باسقا دا تىركەستەر اعىلشىن سويلەۋ مادەنيەتىندە قولدانىلمايدى. اعىلشىندىقتاردا تانىسۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار: ءوزىڭ بارىپ تانىسۋعا بولادى، نەمەسە اراداعى ادام ارقىلى تانىسۋ.
ا) اراداعى ادامسىز تانىسۋ
مۇنداي جاعدايدا مىناداي ايتىلىمداردى قولدانۋعا بولادى:
- May I introduce myself (to you)؟
- Allow me to introduce myself.
- Let me introduce myself.
وسىنداي سوزدەردەن كەيىن ءوزىڭنىڭ اتىڭدى نەمەسە تەگىڭدى اتاۋىڭىز قاجەت:
- May I introduce myself؟
- My name is John Smith (نەمەسە My name is John).
ەگەر دە جۇمىس تاراپىنان تانىسۋ بولسا، وندا جاي تەگىڭىزدى اتاۋىڭىزعا بولادى.
- What is your name؟
- My name is Rogers.
دوستارىڭىزدىњ ورتاسىندا ءوزىڭىزدىڭ ءبىرىنشى اتىڭىزدى اتاۋىڭىزعا بولادى:
- Hullo، boys! Bill’s my name.
- My name’s John، and what’s yours؟
- My name’s Ben.
- May I ask your name؟
- I am Mary
ب) اراداعى ادام ارقىلى تانىسۋ
ءبىر ادامدى بىرەۋمەن تانىستىرۋ ءۇشىن ءسىز ەڭ الدىمەن “to present” جانە ”to introduce” (تانىستىرۋ) ءسوزىن ءبىلۋىڭىز قاجەت. «To present” بۇل كوبىنەسە رەسمي تۇردە، ”to introduce”، ءبىراق ”to introduce” سالتاناتتى جيىنداردا قولدانىلادى. ”to introduce” ورنىنا ”meet”ءسوزىن قولدانۋعا بولادى:
- Meet my friend، Doctor M.
- I’d Like you to meet Miss Jones.
امەريكاندىقتاردىڭ ورتاق تانىستىرۋلارىنا قاراماي-اق، تانىستىرۋدىڭ وزىندىك تۇرلەرى بار: كىشكەنتايدى ۇلكەنگە تانىستىرۋ؛ ەر ادامدى-ايەل ادامعا؛ قوناقتاردى – يەسىنە؛ ءبىر ادامدى توپقا تانىستىرۋ.
- “Mrs. Gray، this is my younger sister Janet”.
(“ميسسيس گرەي، مىناۋ مەنىڭ كىشى ءسىڭىلىم جانەت»). سويلەسۋدەگى ەركىن ورىنداردا ەر ادام مەن ەر ادامدى بىلايشا تانىستىرادى:
- Mr. Walters. Mr. Jackson. نەمەسە
- Mr. Walters، this is Mr. Jackson.
ب) ەر ادامدى ايەل ادامعا
- Miss Blake. Mr. Jackson نەمەسە
- Miss Blake، this is Mr. Jackson.
ءفورمالدى تۇردە تانىسقاندا:
ا) ەر ادام مەن ەر ادامدى بىلايشا:
- Mr. Walters، may I introduce Mr. Jordan؟ نەمەسە
- Mr. Walters، I’d Like you to meet Mr. Jordan.
ب) ەر ادامدى ايەل اداممەن:
- Miss Blake، may I introduce my assistant Jack Jordan؟ نەمەسە
- Miss Blake، I’d Like you to meet my assistant – Jack Jordan.
تانسۋدىڭ رەسمي ءتۇرى:
ا) ەر ادام مەن ەر ادامدى:
• Mr. Walters، may I present Mr. Jordan؟
Allow me to present…
ب) ەر ادام مەن ايەل ادامدى:
- Miss Blake، may I present Mr. Jordan؟
تانىسۋدىڭ تاعى دا كوپتەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى.
مىنە سىزدەرگە تانىسۋ نەمەسە تانىستىرۋ ءۇشىن وسى نارسەلەردى ءبىلۋىڭىز قاجەت.:
- May I introduce myself، my name is…
- تانىۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز، مەنىڭ اتىم...
- Let me introduce myself، I am Smith.
- تانىسۋعا رۇќسات ەتىڭىز، سميت.
- My name is John. May I ask yours؟
- مەنىڭ اتىم دجون، ال سىزدىكى شە؟
ءىس جۇزىندە تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى يدەياسى باسەكەگە قابىلەتتى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىنىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ تابىلادى. ياعني، مەملەكەت ءاربىر قازاقستاندىق ءۇشىن ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ اركىمنىڭ جەكە دامۋىنىڭ مىندەتتى شارتى ەكەندىگىن ءاردايىم ەستە ۇستاۋدى قالاپ وتىر.
You Might Also Like
