InfoHub Logo

ءۇستىرت پەن قانسۋ قۇز كەۋدە،
قاھارمانداردان جالتارما، ال!
كوكىرەگىڭدە سەنىڭ قاتتالعان
مۇنايلى مۇحيت-شالقار بار.
بارلاۋشى باسقان توسىڭنەن
اتقىلايدى ەرتەڭ فونتاندار!..

ءۇستىرت... بارلاۋشىلار مەن بۇرعىشىلاردىڭ ءورشىل قيالىنا قارلىعاش قانات بەرىپ، قۇبا جون ءتۇزدىڭ توسىنە شاقىرعان ءۇستىرت ايماعى. ماڭقىستاۋ دالاسىنا باس يگىزىپ، مۇناي دارياسىن سەلدەتكەن بۇرعىشىلار ەندى تىڭ الاڭ — ۇستىرتكە جورىق جاساۋعا بەل بايلادى. تاعى دا جاپان ءتۇز، سۋسىز دالا. ءتىپتى مۇندا ماشينامەن دە جەتە المايدى. جالعىز-اق قاتىناس — اۋە جولى، «شەگىرتكە» قانات سامولەتپەن بيدونداپ اكەلىنگەن سۋ بۇرعىشىلارعا ءنار بولعان ەدى.

ۇستىرتكە العاش بۇرعى قادالىندى دەگەندە، «400 شاقىرىم جەردەگى ءشول دالا، ۇي-كۇيسىز قالاي كۇنەلتىس بولادى» دەۋشىلەر دە بولىپ ەدى. تالاي ساڭلاققا ءبىرىنشى بولىپ ۇستىرتكە اتتانۋ ۇلەسى ءتيدى. سوناۋ «اقسەكسەۋىلدەگى» كومسومول-جاستار بريگاداسىنىڭ ماستەرى ۆيكتور بورشش، شاپاعات نۇرعۋاتوۆ، قانسۋداعى سۇيەگەن سالمانوۆ، جولداس توعجانوۆ، «سارويداعى» ميحايل تارابرين مەن مۇسا دۇلعايەۆ — ىلعي «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەيتىن جىگىتتەر، بىرىنشىلەر بولىپ ۇستىرتكە بەت العان. ءۇستىرت دەگەنىڭ باس-اياعى جەتكىزبەيتىن قۇلا ءدۇز بولىپ شىقتى. بريگادالار ءبولىنىپ-بولىنىپ، بىرەۋلەرى «سارويعا»، ەكىنشىلەرى «بەرەنجىك»، «مۇزبەل»، «اقسەكسەۋىلگە» كەتتى. جولداس توعجانوۆ باسقاراتىن بارلاۋشىلار قانسۋدا قالدى.

شاڭىراعىن كوتەرمەگەن كيىز ءۇي سەكىلدى قانسۋدىڭ كەرەگە شىڭدارى جالپاق دالا جونىندا شوقتىعىن كوتەرىپ، اسقاقتاي كورىنەدى. جار كاباقتى جالاڭاش تاستارى دا قىزعىلت تارتىپ، اسىرەسە، باتۋعا تايانعان كۇن شاپاعىنا مالىنعاندا، سۇلۋلانىپ كەتەتىن ءتارىزدى. تاۋ باسىنان ءونىمسىز اققان بۇلاق سۋىنىڭ ءتۇسى دە قىزىل. ول اناۋ ەتەكتەگى جۇتپا سورعا قۇيىلىپ جاتىر. سوردىڭ ءدال ورتاسىندا ادەيىلەپ سالعانداي، قاز-قاتار ءتىزىلىپ ءۇش تاس شوڭقال تۇر. بىر-بىرىنە وتە ۇقساس، ءارى بيىكتىكتەرى دە قارايلاس. بۇل جەردىڭ «قانسۋ» اتالۋىنىڭ دا تاريحى بار دەسەدى. جەر - قونىس داۋىندا وسى تاۋدىڭ باۋرايىندا سويىلعا جىعىلعان ەر-ازاماتتارىن ازالاعان حالىق ءبىر كەزدە تاۋدان قۇلاپ سارقىراپ جاتقان وسى بۇلاقتى «قاندىسۋ»، ال اناۋ سور ورتاسىنداعى ءۇش شوڭقالدى «ءۇش باتىردىڭ مولاسى» اتاعان ەكەن دەسەدى. اۋىزدان-اۋىزعا تاراپ، نەشەتۇرلى ويۋ-ورنەكتەرىمەن بىزگە جەتكەن قيلى-قيلى اڭىزداردىڭ ءبىر ۆاريانتى وسى.

قونىس بولۋدان قالىپ، قۇلان جورتپاس قۇبا جونعا اينالعان قانسۋ ايماعى شىڭدارىمەن جارىسىپ، شانشىلا قالعان مۇنارانىڭ اسقاق كەلبەتىنە تاڭىرقاي قالعانداي ەدى. العاشقى بارلاۋشى-بۇرعىشىلاردىڭ ۆاگون قالاشىعى مەن قاسىنداعى ءداۋ مۇناراعا تاڭدانعانداي، ىلكى كەزدە تاۋدىڭ ۇشار باسىنان ءبىرلىجارىم اق بوكەن كورىنىپ كەتەتىن. ءقازىر ول دا قونىس اۋدارىپ، وسىناۋ جاپان دالانى سەندەرگە-اق بەردىم دەگەندەي بارلاۋشىلاردىڭ ابدەن ورنىعىپ العانىن سەزگەسىن، ءبىرجولا كوزدەن تاسا بولدى.

بۇل جەرگە قونىس تەپكەلى دە ءۇش جىلدان اسىپ بارادى. ازىرگە تىرشىلىك تىنىسىن سەزدىرىپ تۇرعان بارلاۋشىلار قالاشىعى مەن ءتۇن بولسا ەلەكتر شامى جالتىلداپ كوز جاۋىن الاتىن مۇنارالار عانا. موتور ءۇنى تىنىمسىز دۇرسىلدەپ كۇندىز-تۇنى ءبىر تولاستامايدى.

الپامساداي قاراتورى جىگىت ءداۋ مۇنارانىڭ جانىنداعى كىشكەنە قۇمدى توبەشىك باسىندا ءجۇزىن دالا سامالىنا توسىپ، اينالاعا كوز جىبەرىپ وتىر. كەنەپ تۋجۋركاسىن جانىنا قويا سالىپ، ۇستىندەگى شاتىراش كويلەگىنىڭ جەڭىن ءتۇرىپ العان. بۇل بۇرعىلاۋ ماستەرى — بازارباي قوسماعامبەتوۆ. باتىس جاقتان ەمەسكى جىلتىلداپ وت كورىنەدى. «سارويداعى» مۇسانىڭ مۇناراسى-اۋ شاماسى دەپ ويلادى ول. ونىڭ كوز الدىنا اقسارى ءوڭدى، قوڭقاق مۇرىن جىگىت ەلەستەدى. وسى بازاربايلار شامالاس وتىزدىڭ ول جاق بۇل جاعىنداعى مۇسا سوناۋ چەچەنو-ينگۋشەتيادان ماڭقىستاۋعا جولدامامەن كەلگەن. وعان دا 7-8 جىل بولىپ قالىپتى. ءقازىر ول دا — بازارباي سەكىلدى ءبىر بريگادانىڭ بۇرعىشى ماستەرى. بۇلار وڭتۇستىك ءۇستىرتتىڭ قانسۋ الاڭىنا بۇرعى قاداعاندا، مۇسانىڭ بريگاداسى «سارويعا» ورنالاسقان. «سارويدىڭ» جوبالانعان تەرەڭدىگى ءۇش مىڭ مەتر ەكەن.

ال، اناۋ كورىنەتىن مۇنارادا سۇيەگەن سالمانوۆتىڭ بريگاداسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. سۇيەگەن — وسى ماڭقىستاۋدىڭ بالاسى. قارشادايىنان بۇرعىشىلار مەن بارلاۋشىلارعا قوسىلىپ، تۇبەكتىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن شارلاعانداردىڭ ءبىرى. سىرت قاراعاندا قاعىلەزدەۋ، ەلەۋسىز بولعانمەن، تاڭداۋلى ماستەرلەردىڭ ءبىرى، ەرىنبەيتىن جىگىت. وسىندا كەلگەن كۇنى سۇيەگەننىڭ بريگاداسىنداعى ماشينيست، ليتۆالىق پەتر ماسكيەۆيچۋس:

— مىناۋ ءبىر قورقىنىشتى جەر ەكەن: ۇستىمىزدەن تاۋ ءتونىپ تۇر، باتىسقا قاراساڭ، بۇيرا-بۇيرا شاعىل، — دەپ ەدى.

— ءوزىڭ الپامساداي بولىپ، قورقاق ەمەسپىسىڭ، اي؟ مىنا بىزگە قاراپ، ۇيالساڭ ەتتى! -سۇيەگەن قارقىلداي كۇلىپ العان. پەتردىڭ ايتۋى ورىندى دا: بۇلار تۇرعان جەردىڭ ءوزى قىزىق. شىعىس جاق ىرگەدە قانسۋ تاۋى ءتونىپ تۇر. بەرگى جاعى تىپتىك جار، قاراقالپاق جاقتان سوققان جەل بولسا، ادەيىلەپ سالعان قورعانداي قانسۋعا بوگەلىپ قالادى. ال سولتۇستىك باتىس بەت — تۇگەلدەي بۇيرات قۇم. ونىڭ اتى دا قىزىق، «قارنى جارىق ساقسورقانىڭ قۇمى» دەپ اتالادى. قۇم ىشىندە بۇلاقتار كەزدەسەدى. ءبىراق سۋى اششى. قۇمنىڭ ءتۇسى قىزعىلت بولعاندىقتان، بۇلاق تا قىزىل بولىپ كورىنەدى. جەر بەدەرى قيلى-قيلى بولعانمەن، قويناۋىندا نە بارى بەلگىسىز. گەوفيزيكتەردىڭ جوبالاۋى بويىنشا، مۇندا دا وزەننەن كەم تۇسپەيتىن مۇناي گازى بار.

وتكەندە سۇيەگەننىڭ بريگاداسى قازىپ جاتقان سكۆاجينا گاز فونتانىن بەردى. تاڭعى ساعات 7ء-نىڭ كەزى ەدى. № 3 مۇنارا جاقتان ماشينا قۇيىنداتىپ كەلەدى. جولداعى ساي-شوقالاققا دا قارايتىن ەمەس.

— فونتان، فونتان! گاز! — دەپ ايقايلادى شوفەر. جولداس تا شالا-پۇلا كيىنگەن بەتى تۇرا جۇگىردى. بازارباي دا باردى. قاتتى داۋىلدىڭ ەكپىنىندەي، ىسىلداعان ەرتىندىنى شىداتپاي اتقىلاپ جاتىر. جالما-جان اشىق فونتاندى توقتاتۋ شتابى قۇرىلدى. بۇل ءبىر جاقسى نىشان بولدى. جىگىتتەردىڭ كوڭىل-كۇيىن دە كوتەرىپ تاستاپ ەدى.

بازارباي بريگاداسى بىلتىر باستاعان № 11 سكۆاجينانى تەرەڭدىكتە ءبىتىردى. № 16 سكۆاجينانى ناۋرىز ايىندا قازا باستاعان. بريگادا مۇشەلەرىنىڭ كوبى دەرلىك بازاربايمەن بىرگە ىستەسىپ كەلە جاتقاندار.

بۇل ءوزى 17 جاسىنان باستاپ بۇرعىشىنىڭ كومەكشىسى بولىپ ەمبىنى شارلاعان، دوسسور، كاراتون، داڭعار... جاس جىگىت بۇرعىلاۋ جۇمىسىنىڭ ىسسى-سۋىعىن سەزىنىپ، ەندى-ەندى ءوز بەتىنشە قادام جاساي بەرگەندە، ماڭقىستاۋ دابىلى شىقتى. سودان ات باسىن جەتىبايعا ءبىر-اق تىرەگەن. شىعىس جەتىباي، تاسبولات الاڭدارىن بۇرعىلاپ كەن كوزىن تاپتى. وندا دا وسى جىگىتتەرمەن بىرگە بولعان. وڭعار قابجانوۆ، رافاەل حاميدۋللين، الەكساندر ابراموۆ، ءبىلان كالييەۆ، كوبەسىن اباقايەۆ. ءارقايسىسىنىڭ ءوزى ءبىر-بىر كىتاپقا كەيىپكەر بولارلىق جاندار.

...اسپان تىنىشتىعىن قاق جارىپ، سامولەت ءۇنى ەستىلەدى. جەتىبايدان كۇنىنە ءبىر رەت كەلىپ تۇراتىن سامولەت بۇگىن كەلمەي قويعان. بارلاۋشىلار باستىعى جولداس توعجانوۆ بۇرناعى كۇنى سوندا كەتىپ ەدى. ءالى ورالماي جاتىر. سامولەت قۇبىلا بەتتەگى الاڭعا قونعاندا، بازارباي دا بارلاۋشىلار قالاشىعىنا قاراي اياڭدادى. «اەرودروم» الىس بولماسا دا، بورپىلداق قۇمنان قاراڭعىدا اياق الىپ ءجۇرۋ قيىن، تۇرعان ماشينالاردىڭ بىرەۋىن جىبەرمەك. ءبىراق بەيسەۋات دىبىسقا ەلەڭدەپ وتىراتىن جىگىتتەر سامولەت قونعانىن ءبىلىپ قالعان ەكەن. كوگىلدىر «ۋاز» جولدىڭ شاڭىن بۇرقىراتا شاۋىپ كەتتى.

اتجاقتى، ۇزىن بويلى، قاپساعاي قارا جىگىت ماشينادان تۇسكەندە بارلاۋشىلار جينالىپ قالىپ ەدى. لەنين وردەندى بۇرعىشى جولداس توعجانوۆ دەگەن — وسى جىگىت.

قانسۋدىڭ قاباعىنا اسىلىپ تولىق اي كورىندى. جەلسىز تىمىق كەش ەدى. باعانادان قاراۋىتىپ، ءىڭىر قاراڭعىلىعىنا ورانعان «ساقسورقا قۇمى» دا ءسۇت ساۋلەگە كومىلىپ، اعاراڭداپ تۇر. مىلقاۋ دالانىڭ بەيكۋنا تىنىشتىعىن الىپ مۇنارا جانىنداعى توقتاۋسىز ءبىر سارىندى دۇرسىلدەگەن موتور ءۇنى عانا بۇزىپ تۇرعانداي.

...ءدال وسى ساتتە ءۇستىرتتىڭ ورتالىعى مۇزبەلدە وڭتۇستىك ءۇستىرت بۇرعىلاۋ توبىنىڭ باستىعى تۇرسىنعالي دا بۇرعىلاۋ الاڭدارىن ارالاپ، ۇيىنە جاڭا عانا ورالىپ ەدى.

ەسىك الدىندا ءدۇر ەتكەن ماشينا داۋىسى ەستىلگەندە اققۇباشا، قىر مۇرىندى ادەمى كەلىنشەك سۋرەت كورىپ وتىرعان كىشكەنە باقتىگۇلگە قارادى دا، كۇلىمسىرەگەن كۇيى:

— ال، پاپا كەلگەن بولار! — دەپ ەدى. دوڭگەلەك ءجۇزى قىزىلشىرايلانىپ البىراعان كىشكەنە قىز اناسىنىڭ الدىن وراپ، ىشكويلەكشەڭ تومپاڭداي جۇگىردى. قانشايىم كەشكى تاماقتى باعانا پىسىرسە دە تۇرسىنعاليدىڭ كەلۋىن كۇتىپ، بۇقتىرىپ قويعان. ەندى گازعا وت جىبەردى دە، جالاڭاش-جالپى جۇگىرىپ كەتكەن بالدىرعاننىڭ سوڭىنان ءوزى دە ەسىككە بەتتەي بەرىپ ەدى. موينىنان تاس قىلىپ قۇشاقتاپ العان باقتىگۇلدى يىسكەلەپ، كۇندەگى ادەتىنشە قىتىقتاي كۇلدىرىپ ەسىكتەن ەنگەن تۇرسىنعاليدىڭ ونسىز دا جۇقالتاڭ، اقسارى ءوڭى تىم جۇدەۋ كورىنىپ كەتتى. ۇستىندەگى قوڭىر جۇقا پلاششى دا شاڭعا كومىلىپ، بوزاڭ تارتقان. تەك ويناقى، وتتى كوزدەرى عانا قايرات-كۇش تاسقىنىن سەزدىرگەندەي. قانشايىم سۇيىكتى جولداسىنىڭ كۇنى-تۇنى تىنىم كورمەي «ات ۇستىندە» جۇرەتىن مازاسىز جۇمىسىن ەسكە الىپ، ىشتەي جانى اشىپ ەلجىرەپ كەتتى. وسى ۇستىرتكە كەلگەلى بيىل ءۇشىنشى جىل — ءالى ءبىر دۇرىس دەم العان دا جوق. قىسى-جازى دامىلسىز. وقتا-تەكتە جۇمىس بابىمەن ەكسپەديسيا ورتالىعى جەتىبايعا بىرەر كۇنگە بارىپ كەلەتىنى بولماسا، باسقا ۋاقىتتىڭ بارىندە تىنىم كەرمەي شارلايتىنى — وسى وڭتۇستىك ءۇستىرت. ءبىر جاعى قاراقالپاق، ەكىنشى جاعى تۇركمەنستانمەن استاسىپ جاتقان ەلسىز يەن دالانىڭ وي-شۇقىرى تاۋسىلسىن با... كەيدە:

— ءبىز دە ادامبىز عوي، جانىم. دەمالىس الىپ ەلگە — اعايىن-تۋماعا كورىنىپ، بولماسا ءبىر قالالارعا بارىپ، بوي جازىپ كەلەيىك، — تە دەگەن قانشايىمعا:

— ويبوي، قاراعىم-اي! بالالى بولساڭ دا، بالاشا قيالداپ كەتەتىنىڭ-اي، — دەپ قۋلانا كۇلىپ، ازىلگە شاپتىرادى. — مىنا ءۇستىرتتى كىمگە تاپسىرىپ كەتەمىز؟ جۇرتتىڭ ءبارى وسىندا ەرىككەننەن جۇرگەن جوق. اۋەلى مۇناي مەن گاز كوزىن تاۋىپ، ءۇستىرتتىڭ دابىلىن ءبىر دۇرىلدەتىپ الايىق. سوسىن دا دەم الاتىن ۋاقىت جەتەدى ءالى...

تۇرسىنعالي گازەت-جۋرنالداردى قاراپ ءبىراز وتىرسا دا، ۇيقىسى كەلە قويمادى. سوڭعى كەزدە شارشاڭقىراپ كەلسە، ۇيىقتاي الماي قالاتىندى شىعارىپ ءجۇر. وتىزدىڭ بەلەسىنەن اتتار-اتتاماستا، الدەن-اق كۇيگەلەك كارىلىكتىڭ قول سالا باستاعانى ما دەپ ىشتەي ويلاپ وزى-وزىنە مىسقىلداي كۇلىپ كويادى. ول تەرەزەگە سىرت-سىرت تاما باستاعان جاڭبىر ۇنىنە قۇلاعىن توسىپ، تىڭ تىڭدادى. ءۇستىرتتىڭ جولبارىس تەرىسىن جامىلعانداي تەڭبىل-تەڭبىل دالاسىنا جاۋىن كەرەك-اق. مۇندا ءسال جەل كوتەرىلسە بولعانى، اينالانىڭ ءبارى توزاڭ تۇمانىمەن مۇنارلانىپ قويا بەرەدى. ءبىراق كوپ جاۋىپ كەتىپ، باعاناعى جەتىبايعا كەتكەن ترۋبا تاسيتىن ماشينالار جەتە الماي قالماسا جارار ەدى. «قوجانتايدا» مونتاجدالعالى جاتقان جاڭا مۇناراعا قاجەتتى ترۋبالار. كىم ءبىلسىن «قوجانتاي» الاڭىنىڭ استىندا نە بۇعىپ جاتقانىن... ءار مۇنارانى مونتاجداپ، الماس بۇرعىنى قاداعان سايىن ءۇمىت تەڭىزىنە سۇڭگىگەندەي بولاسىڭ-اۋ. ءازىر سىر بەرىپ جاتقان ءۇستىرت جوق ءبىراق. وسىندا كەلگەلى بۇرعىلانىپ بىتكەنى بار، بىتپەگەنى بار — وننان اسا جەرگە بۇرعى قادادى. ءالى دىبىس جوق. راس، ءۇستىرتتىڭ وڭتۇستىك-باتىس بەتىندەگى جولداس توعجانوۆ باسقاراتىن قانسۋ ۋچاسكەسىندە گاز فونتانى اتتى. ال ەندى ءۇستىرت القابىنان مۇناي مەن گازدىڭ مول — كوزىن تابامىز دەپ، تۇرسىنعالي ىشتەي بەرىك سەنەدى. 1959 جىلى باكۋدىڭ مۇناي ينستيتۋتىن بىتىرگەن ول تۋعان ولكە ماڭقىستاۋعا ورالعاندا، «قازىنالى تۇبەككە» جاپپاي شابۋىل باستالعان كەز ەدى. بۇل كەلگەن سوڭ ەكىنشى جىلعا اياق باسقاندا، جەتىبايدان مۇناي فونتانى اتتى. جەتىباي مەن وزەن «قارا التىنى» بەرىلە باستاعاندا وسى ۇستىرتكە قۇرىق سالىندى. ءۇستىرت دەگەن — كولەمى 100 مىڭ شارشى مەتردەي جەردى الىپ جاتقان دوڭەس. مىڭداعان جىلدار بۇرىن تورعاي ويپاتى ارقىلى سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا قۇيعان ۇلى سارمات تەڭىزىنىڭ تابانى بولعان ءۇستىرت ءقازىر كاسپيي تەڭىزىنەن بيىكتە جاتقان ءشول دالا. ۇستىرتكە جورىق باستالار شاقتا جەتىباي مۇناي بارلاۋ ەكسپەديسياسىنىڭ باسشىلارى تۇرسىنعالي كوشەنوۆتى بارلاۋ باستىعى ەتىپ، ەڭ تاڭداۋلى دەگەن بۇرعىشىلاردى اتتاندىرعان. ءۇستىرت جەتىباي مەن وزەن قالالارىنان 400 شاقىرىم قاشىقتىقتا جاتىر. العاش وسىندا كەلگەن كەز ونىڭ ءالى ەسىندە. جازىلماعان تاريحتىڭ كىرىسپەسىندەي كوكىرەگىندە جاتتاۋلى. ۆيكتور بورششتىڭ كومسومول-جاستار بريگاداسى، بارلاۋ باستىعى تۇرسىنعالي، تراكتورشى تولەگەن بيسەمبايەۆ پەن ونىڭ جۇبايى ايشا — مىنە، ءۇستىرتتىڭ قازىرگى ورتالىعى مۇزبەلدىڭ (نەمەسە ونى «بەلسەكسەۋىل»، «پوسەلكە» دەپ تە اتايدى) العاشقى تۇرعىندارى وسىلار. باسپانا دەگەندە باس-اياعى 5-6 ءۇي عانا. قازىرگى بوي كوتەرگەن بۇرعىشىلار قالاشىعى وسىلار كەلگەسىن ۇلعايعان. اۋىز سۋ جەتىبايدان ماشينامەن تاسىلادى. بۇرعىلاۋعا قاجەتتى تەحنيكالىق سۋ دا جوق. ايتەۋىر، ءبىر جىم-جىرت دالا. بۇلارمەن قاتار كەلگەن گيدرولوگتار ءۇش سكۆاجينا قازىپ، اششى سۋ فونتانىنا قول جەتكىزدى. الگاش «اقسەكسەۋىل-1-گە» بۇرعى قاداعاندا، 200 مەترگە جەتەر-جەتپەستە جۇتپا شۇڭقىرعا تاپ بولدى. ەندى سكۆاجينانى بىتەۋ كەرەك. ەرتىندى، ماشينالاپ قۇيىلعان ساز بالشىق- ءبارى دە ناتيجە بەرەر ەمەس: جەر استىنا ءسىڭىپ، جوعالىپ جاتىر. اينالاداعى سەكسەۋىل، جۋسان، سوراڭ بىتكەندى شاۋىپ، ۇنتاقتاپ، قويماداعى ەسكى-قۇسقى كيىمدەرگە دەيىن جەر استىنا سالىندى. ءۇش «كولحيدا» اعاش ۇنتاعى 100 توننا سەمەنتپەن قوسا جىبەرىلىپ، ونان سوڭ قويۋ ەرتىندى قۇيىلىپ، نە كەرەك، ابىگەرمەن بىتەلدى-اۋ. ءا دەگەننەن كولدەنەڭگە ۇشىراعان سوڭ جىگىتتەر دە جاسىپ قالعانداي ەدى. نە دەگەنمەن جىگىتتەر توزە ءبىلدى... دالا شىركىنگە دە وكپە جوق. قاتالدىققا وكپەلەۋىمىز دە بەكەر-اۋ. دالا قاتال بولماسا، ءبىزدى قيىندىققا كىم ۇيرەتەر ەدى... بۇل — ءۇستىرتتىڭ وسى عاسىردا باستان كەشىرىپ وتىرعان ەكىنشى جورىعى. ءبىرى — سوناۋ سوۆەت وكىمەتىنىڭ ەكى دۇنيە ارباسقان قاتەرلى جىلدارى دەسەدى. اقتوبە مايدانىنداعى ءالىبي جانكەلدين وتريادىنا قارۋ-جاراق جەتكىزۋگە اتتانعان ماڭقىستاۋداعى تۇڭعىش اسكەري پولكىنىڭ كوميسسارى سىديىق جۇبايەۆتىڭ وتريادى وسى ءۇستىرتتىڭ ۇستىمەن شالقار وتكەن. وسى ساپاردا اقتاردىڭ وتريادتارىمەن كەزدەسىپ قالىپ، قانتوگىس شايقاستار دا بولعان. كامەلدين قوسقۇلاقوۆ سەكىلدى تالاي ابزال اعالار قىرشىنىنان قيىلىپ، نە ءۇشىن قۇربان بولدى؟ جاڭا ءومىر سالتاناتى ءۇشىن دە! ەندى مىنە، سودان بەرى جارتى عاسىر وتكەندە ءۇستىرت كۋا بوپ جاتقان ەكىنشى «شايقاس» يەلەرى — ءبىزدىڭ بۇرعىشىلار. ەندى، ءبىر شيرەك عاسىردا بۇل ماڭدا، بالكىم، اسقاق قالالار تۇرار...

تۇرسىنعالي قۇلاق توسىپ ەدى، جاڭبىر باسىلعان ەكەن. تەرەزەدەن جىلتىراپ اي ساۋلەسى كورىنەدى... تەگى، باعاناعى تۇيدەك بۇلت وتكىنشى جاۋىنىمەن ءبىر جاعىنا اۋا كوشكەن بولۋى كەرەك.

بارلاۋ باستىعى سونان سوڭ ەرتەڭ تاعى دا «قوجانتاي»، «وتەجان» جاقتارعا ەرتەمەن جۇرەتىنىن ەسىنە الدى. بۇل ەكەۋى دە تىڭ الاڭ. وسىدان 100-120 شاقىرىم قاشىقتىقتا. تۇرسىنعاليدىڭ ىلعي «ات ۇستىندە» جۇرەتىنى دە ۋچاسكە ارالىقتارىنىڭ شالعايلىعىنان. مىسالى، «بەرەنجىك» مۇزبەلدەن 35-40 شاقىرىم بولسا، «داشقالا» — 60-70؛ «مىنە كورىنىپ تۇر عوي»، — دەيتىن «اقسەكسەۋىلدەگى» مۇنارانىڭ ءوزى 20 شاقىرىم جەردە. وقتا-تەكتە ءبىر سوعىپ، ۇيدە جاتىپ الۋعا دا بولار ەدى. وعان تۇرسىنعاليدىڭ ارى بارمايدى. قايتسە دە سول قارا تەر بوپ جۇرگەن بۇرعىشىلار ماڭىندا بولعىسى كەلەدى. بۇرعىشىلار ازىلدەپ، كۇلدىرە جۇرەتىن، اقىل-كەڭەسىن استە ايامايتىن وسى ءبىر جارقىلداعان جۇقالتاڭ جىگىتتى قاشان دا قۋانا قارسى الادى. ولار باستىق جىگىتتىڭ كوڭىلسىز سامارقاۋ جۇرگەنىن كورگەن ەمەس. وزدەرى دە ىلعي ءبىر نار جىگىتتەر عوي...

ولار ءقازىر ۆاحتادا تۇر. «اقسەكسەۋىلدەگى» شاپاعاتتىڭ بريگاداسى بۇرعى دولوتوسىن اۋىستىرىپ جاتقان بولار. تەرەڭدىگى 3 مىڭ مەترگە كەتكەن ترۋبالاردى كوتەرىپ جاتقان جىگىتتەردى ەلەستەتتى تۇرسىنعالي. مازاسىز تۇندەردىڭ راحاتى قاشان كەلەر ەكەن... ەرتەڭى قانداي بولار ەكەن... «ول مەزگىل دە قاشىق بولماس، ءسىرا، — دەپ كۇبىرلەيدى جىگىت. — ءۇستىرت تەك بارلاۋشىلار مەن بۇرعىشىلار عانا قادام باسار جەر بولىپ قالماق ەمەس، كۇنى ەرتەڭ مىناۋ جوتالاردى اق مۇنارالار قاپتايدى. ءزاۋلىم ۇيلەر بوي تۇزەيدى”...

ءيا، ءۇستىرتتىڭ ەرتەڭىنە ءبىز دە سەنەمىز.

---