InfoHub Logo

ءۇي – ادامنىڭ باستى باسپاناسى. ادامزات بالاسى جۇمىر جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ بيىگى – ادام بولىپ جارالىپ، تاسپەن تاستى ۇيكەپ وت جاققاننان، قايلا ۇستاپ قايراتىن جۇمساعاننان بەرى ءۇي جاساۋعا قۇمار. بۇل قۇمارلىق ىستىق پەن سۋىقتان، ءتۇرلى سىرتقى كۇشتەردەن قورعانۋعا دەگەن بيولوگيالىق، قالا بەرسە، قاراپايىم تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەن كەلىپ شىقتى. ەستە جوق ەسكى زاماندا باسپانا ۇڭگىردەن باستالىپ، كەيىن ۇرا، ودان بەرىرەكتە لاشىق، جاپپا، كيىز ءۇي بولىپ جالعاسىپ، كەلەسى ساتىدا ىرگەتاسى قالانىپ، كەرەگەسى كوتەرىلەتىن قازىرگى تۇراققا كەلىپ تابان تىرەدى.

قازاق تىلىندە «ءۇي» ءسوزى «شاڭىراق»، «وتباسى»، «ءتۇتىن»، «ءۇي ءىشى»، «وتاۋ»  جانە «باسپانا»، «قونىس»، «تۇراق»، «جاي»، «تام»، «پانا» دەگەن سوزدەرگە سينونيم رەتىندە قولدانىلادى. العاشقى سينونيمدىك قاتارداعى ۇيىتقى ءسوزدىڭ «وتباسى» ەكەنىنە قاراپ قازاق اتامىز ماتەريالدىق قۇندىلىقتاردىڭ ءبارىن وتباسى قۇندىلىعىنىڭ الدىنا اكەپ باسىن ءيدىرىپ، سوعان قىزمەت كورسەتكىزىپ، قاجەتىنە جاراتقانىن اڭعارامىز.

ءۇي ءاربىر ادامعا كەرەك. ءوڭ مەن ءتۇسى ءتۇرلى-تۇرلى، نيەتى مەن پەيىلى ءار قيلى ادامزات بالاسىنىڭ ءبىر بولىگى باسقا تۇسكەنگە باسپاقشىل دەپ نەمەسە تاعدىرىنا نالاسىن جاۋدىرىپ تۋلاقتاي بولسا دا تۇراق-جايعا جەتە الماي زار، ءبىر بولىگى بارىنا قاناعات ەتۋشىلەر، قالعانى باسپاناسى بار بولۋ دەگەن باقىتتى باياعىدا-اق ۇمىتىپ كەتكەندەر. ءتىپتى كەيدە جىلدار بويى جابىق تۇرعان ۇيلەرىنىڭ كىلتىن قايدا قويعانىن الدەقاشان ەسىنەن شىعارىپ العاندار «كىلتسىزدەردى» دە  كەزدەستىرەمىز.

الەمدە جولدار كوپ، ال ەڭ تاماشا جول ءوز ۇيىڭە اپاراتىن جول. جاراتقاننىڭ راحىمىنان ۇمىتتەنىپ، «ارەكەتىنە بەرەكەت» تىلەپ تىربىنعان قۇمىرسقا ءتوزىمدى پەندە كۇندەردىڭ كۇنىندە جۇمىسىنان جادىراپ شىعىپ، تەمىر تۇلپارىن تەبىنىپ وسى ەڭ تاماشا جولمەن قۇتتى قونىسىنا قاراي قۇيعىتىپ وتىراتىنى داۋسىز.

بىردە كوپ جىل اۋىلدا ءۇي سالعان قارت قۇرىلىسشى ساقالىن سيپاپ تۇرىپ «ەەە، بۇل ءۇي دەگەننىڭ اتى ايتىپ تۇر عوي «ءۇي!» دەپ. ءاپ دەپ باستالىپ كەتسە بولدى، قۇرىلىس ماتەريالدارىنان باستاپ، جيھازبەن جالعاستىرىپ، سوسىن بار تاپقان-تايانعانىڭدى قوسىپ ۇيگە ۇيە بەرەدى ەكەنسىڭ. سولاي ۋاقىت، ءومىر وتە بەرەدى!» راس، ەستى ازاماتتىڭ عۇمىرى ءىرىلى-ۇساقتى يگىلىكتەردىڭ ءبارىن تۇزگە شاشپاي، قارا شاڭىراعىنىڭ قارا قازانىنا سالۋمەن وتەدى ەكەن.

«ۇيىندە باقىتتى ادام – ەڭ باقىتتى ادام». ال باقىت – بەرەكەلى ۇيدە. كەمەڭگەر حالقىمىز «بي بولماساڭ بولما، بي تۇسەتىن بەرەكەلى ءۇي بول» دەگەن ەجەلدەن. ات ۇستىندە تۋىپ، قاراعاي ساداق اسىنىپ، دۇشپانىن دۇمدەي باسىنىپ، دوسىنا دارداي شاشىلىپ وسكەن قازاقتىڭ كوشپەلى باسپاناسى ىرگەتاسى ورناتىلماعان، شەگە قاعىلىپ، شەمەن كىرپىش قالانباعان، كوشىپ-قونۋعا ىڭعايلى كيىز ءۇي عانا بولسا دا، ءۇيدىڭ ءسان سالتاناتىن كەمەلىنە كەلتىرىپ ۇستاعان. سالتانتتى ۇيدەگى بەرەكەنىڭ قازىعى ايەل ەكەنىن «جاقسى ايەل – مەيمانىڭنىڭ، يمانىڭنىڭ، جيعانىڭنىڭ تۇراعى»  دەپ بەكىتە ايتسا، «ەر ادام – ءتۇزدىڭ ادامى»، «مال تابۋشى» دەپ باستى جاۋاپكەرشىلىكتى ەر ازاماتقا ارتقان.

سونىمەن ەكى اياقتىلار ەكىلەنىپ ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ ءۇيدىڭ قازىرگى نۇسقاسىنا دا جەتتى. دەگەنمەن ءبىر كەزدە ساف التىنداي جارقىراعان ءۇي ءىشى قۇندىلىقتارى وركەنيەت وركەن جايىپ، مادەنيەتكە كەسىرىن تيگىزگەن سايىن مەشەلسىپ قالىپ بارادى. كوبىمىز تىراشتانىپ ءجۇرىپ كەڭ ۇيگە جەتەمىز، ءبىراق پانامىز كەڭەيگەن سايىن پەيىلىمىز تارىلادى.

ءۇي – ءبىزدىڭ سىرتتان جىلۋ ىزدەپ تىعىلاتىن ۇيامىز عوي. ءاربىر ازاماتقا بايتەرەككە سالعان ۇياداي ەڭسەلى تۇراقتا قۋىرداعى قايناپ، شۋىلداعى ويناپ، اق جاۋلىق ءيىلىپ، اق جۇرەك ءسۇيىنىپ تۇراتىن وتاۋ كەرەك.

---