InfoHub Logo

ءاربىر اتا-انا دۇنيەگە شىر ەتىپ كەلگەن بالاسىن وسى جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشىپ، سول جارىق دۇنيەنىڭ قىزىعى مەن قۋانىشىن كورسىن، ۇرپاعىمدى جالعاسىرىپ، ارتىمدا ءوز ءىزىمدى قالدىرسام دەپ  الدىنا ماقسات قويادى. الايدا، شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن، كوزىن اشپاي جاتىپ تاعدىردىڭ تالكەگىندە قالىپ جاتقان  باۋىرلارىمىز قانشاما. ال سول بالانى ءومىر سۇرۋگە قۇشتار ەتىپ تاربيە بەرۋ ءاربىر اتا-انا مەن پەداگوگ قىزمەتكەرلەردىڭ مىندەتى. ول ءۇشىن بىزدەر بىرىنشىدەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ اتا-اناسىنا كۇش-قۋات بەرىپ، قولداۋ كورسەتۋىمىز قاجەت. سەبەبى، اتا-انانىڭ ارمانداپ كۇتكەن بالالارى ويلارىنداعىداي بولماعان سوڭ، اتا-اناعا قايعى مەن مازاسىزدىق جاعدايىن اكەلەدى. مۇنداي اتا-انالاردىڭ بويىندا ۇرەي پايدا بولىپ، وتباسىندا بالالارىن بالالار ۇيىنە وتكىزىپ جاتقاندارى قانشاما. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ ەنگىزىلۋدە. وسى ءبىلىم بەرۋدىڭ بارىسىندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ بويىنان تابيعي تالانتىن اشۋ ءۇشىن بىزدەر اتا-انالارعا كولداۋ كورسەتۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە، اتا-انا مەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار اراسىندا ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق، قۇشتارلىقتارىن وياتاتىن ارنايى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، مەملەكەت سول مەكەمەلەرگە قولداۋ كورسەتسەتىپ، ولارعا وز-وزىنە سەنىمدىلىك ۇيالاتا بىلسە، بالانىڭ ومىرگە دەگەن جاڭاشا كوزقاراسى پايدا بولار ەدى. وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە بالانىڭ بويىندا جاسىرىن جاتقان تابيعي تالانتى اشىلار ەدى. ال ول ءۇشىن پەداگوگتەر قاۋىمى دەر كەزىندە جۇمىس جاساپ، اتا-انا، ءمۇعالىم، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى وقۋشى  اراسىندا ۇشتىك وداعىن قۇرعانىمىز ءجون.

ينكليۋزيۆتىك ءبىلىم بەرۋ دەگەنىمىز – جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالا مەن باسقا دا الەۋمەتتىك قورعالاتىن توپتارعا جاتاتىن وقۋشىلارعا وزگەلەرمەن تەڭدەي ءبىلىم بەرۋ، سوعان جاعداي جاساۋ، الەۋمەتتىك ورتادان وقشاۋلاماۋ.

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ قازاقستاندا  العاش دامۋى 90-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا جۇزەگە اسىرىلا باستادى. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە ينكليۋزيۆتىك ءبىلىم بەرۋ  ۇدەرىسىن جۇزەگە اسىرۋعا قاراستى  زاڭدار قاراستىرىلعان. مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا حالىقارالىق قۇقىقتىق اكتىلەر قابىلداندى جانە راتيفيكاسيالاندى، ولار “بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا” (1989)،  “ءبىلىم بەرۋ” جانە “مۇگەدەكتەردىڭ قۇقىقتارىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ەرەجەلەر” (1993)،  ءبىلىم الۋدا  ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارعا ارنايى ءبىلىم بەرۋ جانە جاعدايىن رەتتەۋ  ءۇشىن “سالاماندىق دەكلاراسيا” (1994) [1].

مەملەكەتىمىز مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسىندا ءبىرىنشى رەت ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. بۇل جوبا قازىرگى تاڭدا بىرتىندەپ قولعا الىنىپ كەلە جاتىر.  وسى جوبا اياسىندا ەلىمىزدەگى كەيبىر مەكتەپتەردە ەكسپەريمەنتتىك تۇردە  2011 جىلى الماتى قالاسىنىڭ «دىبىس» قوعامدىق بىرلەستىگىندەگى 2 مەكتەپكە ەنگىزگەن.

قوعامدا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ دارەجەسىنە قاراپ وقىتۋ، ياعني ناشار قابىلدايتىن بالالاردى ءوز دەڭگەيىنە قاراي وقىتۋ ءار دەڭگەيدى ءبولىپ وقىتۋ قاراستىرىلعان. ءبىلىم بەرۋدىڭ بۇل تۇرىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ وز-وزىنە سەنىمى ارتادى، ول قورشاعان ورتاداعى ادامدار تاراپىنان وزىنە قولداۋ بار ەكەنىن سەزىنەدى، بۇل بالانىڭ ءوزى باعالاي بىلۋىنە، قورشاعان ورتاسىنا سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراۋىنا، ءوزىن قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەسى رەتىندە سەزىنۋىنە جول اشادى [3].

قورىتا كەلگەندە سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندا دامۋىندا اقىل ويى جانە دەنە اۋىتقۋلارى بار بالالاردى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەرگە وقىتۋ تاجىريبەسى قالىپتاسۋ جولىندا. جالپى ءبىلىم بەرەتىن باعدارلاما بويىنشا مەكتەپتەردە وقىتىلاتىن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار ارنايى پەداگوگ، پسيحولوگ، الەۋمەتتىك پەداگوگتىڭ قولداۋىنسىز ءبىلىم الۋدا.  جالپى  مەكتەپتەردىڭ پسيحولوگتارى مەن مۇعالىمدەرى مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردىڭ ولاردىڭ ءبىلىم الۋ قاجەتتىلىكتەرىنە بىلىكتى كومەك كورسەتە المايدى. ناتيجەسىندە بالالار وقىتۋدىڭ ءبىرىنشى ساتىسىنان اق قيىنشىلىقتارعا تاپ بولادى.

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى مەكتەپ پەن وتباسىنىڭ، مەكتەپ پەن بالانىڭ قارىم-قاتىناسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ارنايى باعدارلامالار جۇرگىزىلۋى قاجەت.  دەمەك، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ جانە جاسوسپىرىمدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ جانە  الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەرىن باعالاۋ، بالانىڭ مۇمكىندىك دەڭگەيىنە سايكەس مەكتەپ قاجەتتى قۇرال-جابدىقتارىمەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. سونىمەن قاتار ارنايى پسيحولوگتىڭ قالىپتى دەڭگەيدەگى جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ اتا-انالارىمەن تىكەلەي جۇمىس اتقارۋ قاجەت.
 

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1- حاليتوۆا ءى.ر «الەۋمەتتىك پەداگوگيكا» الماتى 2006ج
2- http://baq.kz/regional_media/post/
3- «الەمەتتىك پەداگوگيكا جانە ءوزىن-وزى تانۋ» جۋرنال №1 2014 ج
4- http://www.open-school.kz/glavstr/inclusiv_obraz/

تاسجانوۆا نازيرا التىنبەكوۆنا باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
№ 56 ورتا مەكتەپ قىزىلوردا وبلىسى،
جاڭاقورعان اۋدانى

---