InfoHub Logo

«مەشكەي» دەگەن جاقسى اتاق ەمەس. دەگەنمەن دە مەشكەيدىڭ دە مەشكەيى بار. ولاردىڭ ءبىرى تۇيەنى تۇگىمەن جۇتسا، ەندى بىرەۋلەرى كەرۋەندى جۇگىمەن قىلعىتادى. قايتكەندە دە بىرىنەن ءبىرى قالمايدى. ولاردىڭ ىشىندە توپتاپ، توبىرلاپ جەپ، اۋىز تولتىرىپ قارپىتا، تۇيىلە-قابىنا جۇتاتىن قوماعايلارى بار. وندايلاردىڭ قاشاندا قول سالعان جەرلەرى ومىرىلىپ، ورتالانىپ قالادى، دوس دۇشپانى الدىندا بەتى اشىلىپ، كور شەڭگەلىن سالعان جەرى كورىنىپ تۇرادى. مۇندايلاردىڭ ءومىرى ۇزاق ەمەس، تەز كەلىپ، تەز كەتەدى.

قوماعايلار مەن مەشكەيلەردى سۇرىپتاپ قاراعاندا قارماق مال دايىنداۋ-بورداقىلاۋ پۋنكتىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى قومپاي مەن مەكەمەنىڭ اعا بۋحگالتەرى دومباي جوعارىدا ءبىز ايتقان قوماعاي مەشكەيلەردىڭ قاتارىنا .جاتادى ەكەن. ولار ءا دەگەننەن-اق تاز تاۋلاردىڭ اق باس كۇشىگەنىنشە كوپ اساپ جىبەرىپ، جەگەندەرى جەلكەسىنەن شىعىپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەت مالىنا الاقانى اشىق مىرزالار ءبىراز ادامنىڭ، ءبىراز ادامنىڭ بولعاندا كوڭىل جەتەرلەرىنىڭ ۇرتى مەن مۇرتىن مايلاپ تا تاستادى. كورىپ كەلگەن بار ما كۇندەردىڭ كۇنىندە ارال تەڭىزىنىڭ قىسقى قارا داۋىلىنداي بىردەڭە پايدا بولا كەتپەسىنە كىم كەپىلدىك بەرسىن. سوندا قارماق توڭىرەگىندە وسەتىن كەۋرەكتەي داۋىل جۇلىپ اكەتىپ جۇرسە ولاردىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى جانعا جالاۋ بولا ما دەيدى داعى. بۇل تاجىريبەلى جىگىتتەردى قويساڭىزشى، ولار كومەيى بوس باسشىلاردىڭ كوبىن-اق باۋراپ، قولعا وڭاي تۇسەتىن زاڭ قىزمەتكەرى بولسا، ولاردىڭ تاماعىنان دا بىردەمەنى جىلپ ەتكىزىپ وتكىزىپ جىبەرۋگە ءازىر تۇرادى. قومپاي مەن دومباي دا پروكۋرور تورسىقتىڭ قورجىنىنا ەكى قويدىڭ ەتىن تىعىپ جىبەرگەن ەدى. بەكەر وبالى نە، قومپايلار باسقالاردى دا كوكىرەگىنەن يتەرگەن ەمەس.

ءبىراق، نەسىن ايتاسىز، تەكسەرۋ تۇتقيىلدان باستالىپ، قارا داۋىل قاتايعان كەزدە، قومپاي مەن دومبايعا ولار پانا بولا الدى ما، بۇلار قازان سوققان قاۋىنداي پالەگىنەن جۇلىنىپ قالا بەردى ەمەس پە!؟ ءسويتىپ قوماعاي مەشكەيلەر اشكەرەلەنىپ، ءبىراق سىلبىر مەشكەيلەر ورنىندا قالا بەردى.

بورداقىلاۋ پۋنكتىندەگى بورداقىلار كەتكەن سوڭ ورىندارىنا كىرمەسوۆ پەن تانابايەۆ كەلدى. سىلبىر مەشكەيلەر وسى كەزدە جامان ساستى. بىرەۋى:

— ويباي-اۋ، جىلبىراپ، سىلبىراپ ءجۇرىپ توياتتاي الماي توتيدىق-اۋ،— دەسە ەكىنشىسى:

— قورىقپا، قازان اۋزى جوعارى، تاڭعى ءناسىپ تاڭىردەن. بورداقىلاۋ پۋنكتىنىڭ جانا باستىقتارى بىتەۋ بولماسا، قورقىتساق تا قولعا تۇسىرەمىز ءالى،— دەدى.

يا، سىزدەرگە قوماعاي مەشكەيلەر تۋرالى ايتىپ، سىلبىر مەشكەيلەر تۋرالى ۇندەمەي قالۋدىڭ ءوزى جون بولماس ەدى. سىلبىر مەشكەيلەردىڭ قوماعاي مەشكەيلەردەن كادىمگىدەي ات پەن اتانداي ايىرماشىلىعى بار. قوماعاي مەشكەيلەر قولعا وڭاي تۇسەدى دەدىك. ال سىلبىر مەشكەيلەر شە؟ جوق، بۇلار الىستى بولجايتىن كورەگەن-مەشكەيلەر. بۇلار قوماعايلارداي ەمەس، تەسپەي سورىپ، ۇزاق جىلدار جاسايدى، ەتىن جەپ، جىلىگىن شاعىپ، سۇيەگىن ءمۇجىپ، سورپاسىن ءىشىپ تە ۇلگىرەدى. سوندىقتان دا قومپاي قاتتى وكىنە وتىرىپ:

— زادى سىلبىر مەشكەيلەردەي تەسپەي سورعاننان ارتىعى جوق ەكەن.— دەپ ەدى. سول قومپاي دا جەۋدەن تاجىريبەسى مول باتىر عوي، بىردەمە بىلسە كەرەك-تى. ويتكەنى مۇندا جاڭا باستىقتار كەلگەن سوڭ دا سىلبىر مەشكەيلەر تەسپەي سورۋدا. ولار تيىن-تەبەن تولەگەن بولىپ، مەملەكەت مالىن وڭدى-سولدى الا بەرەدى، الا بەرەدى. سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ناق وسى پۋنكتتە 329 وقيعا بولىپ، بۇعان 152 ادام ارالاستى. مەملەكەتتىڭ 512 قويى، 33 سيىرى، 63 جىلقىسى مەن تۇيەسى سول وقيعانىڭ قۇربانىنا شالىندى.

ءبىر جامان جەرى سول — قوماعاي مەشكەيلەر كەتكەنىمەن وسى مالدى بىرگە جەسكەن سىلبىر مەشكەيلەر وسى پۋنكتتى ءالى دە «ۇزاعىنان سۇيسىندىرگەي» دەپ سۇلىكتەي سورۋدا. سىلبىر مەشكەيلەردىڭ ءوزى دە مانساپ جاعىنان اقساپ جاتقان جوق ولاردىڭ قىزمەتى دە تۇرلىشە، جەۋى دە وزگەشە. كورگەن كوزدە، ەستىگەن قۇلاقتا جازىق بار ما، ەندى سول تىزىمنەن كوزىمىز شالىپ قالعانىن ايتا كەتەيىك.

الدىمەن بورداقىلاۋ پۋنكتىن سورۋعا بەيىمدەلگەن حالىق سوتى تاشىمبەتوۆ ەكەن. ول ون بەس قوي العان. مۇنى كورگەن حالىق سوتى تۇرماحانوۆ اشۋلانىپ كەلىپ. ءتورت قوي سويىس الىپ، كوڭىلىن دەمدەگەن. بۇلاردى كورگەن بال ۇستاعان بارماعىن جالايدى، دايىنداۋ پۋنكتىنىڭ قىزمەتكەرى كىرمەسوۆ «سوندا مەن نەدەن سورلىمىن» دەپ جيىرما قويدى، ءبىر سيىردى الدىنا سالىپ قۋالاپ جونەلگەن.

— پالە دەگەن اياق استىندا، دەگەن چۋماعا قارسى كۇرەسەتىن ستانسيانىڭ قىزمەتكەرى ستاۆسكيي،— ەگەر ونداي بىردەمە بولسا، ءوزىم قورعاپ الامىن. چۋمادان اسقان پالە جوق، ونىڭ دا بەتىن قايىرۋ ءوز قولىمدا. چۋمانىڭ قۇرتىن كورگەن كوز، سەزگەن مۇرىن سەندەرگە كەلگەن پالەنى سەزبەسە كەسىپ-اق تاستارمىن. اكەلە بەر، بەرە بەر،— دەگەن.

ويباي، باسقا كەلگەن پالەدەن باستان قۇلاق ساداعا. سەنەن اياعانىمدى يت جەسىن!—دەپ كىرمەسوۆ تانابايەۆ ەكەۋى سىبىرلاسىپ-سىرلاسىپ ون قويدى باۋىزداپ جونەلتتى. مۇنداي شۇلەن تارقاتىپ، اركىمگە سىباعا بەرىپ جاتقان جەردەن مادەنيەت مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قۇر قالعىسى كەلمەدى. اتىمىزدى اتامادى دەپ وكپەلەمەسى ءۇشىن اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ساۋىتوۆتىڭ، سول مەكەمەنىڭ قىزمەتكەرى سالمانوۆتىڭ ات ءمىنىپ، اتان جەتەكتەپ، سيىر ايداپ كەتكەنىن ايتا كەتكەنىمىز جون بولماق.

قىلمىستىڭ قىزىل باسى قىلتىڭداپ كورىنىپ تۇرعان جەرگە ميليسيا ءبولىمى كىزمەتكەرلەرى دە جەتكەن. ولار قىزىل كورگەن قارعاداي بۇل توڭىرەكتى جاعالاپ ءجۇرىپ دىلدايەۆ تا ەسەسىن جىبەرمەگەن، قوساقتاپ ايداپ قايتقان. ەكى وركەشى ەكى بالاداي ءبىر تۇيەنى جەتەلەي كەتكەن. باسقاسىنىڭ ءبارىن قالاي تىزە بەرەلىك، مۇندا سول اۋداننىڭ سورپا بەتىنە شىعار جىلانقاراقتىڭ ءبارى دە كەلىپ، بوس قايتپاعان. بۇلاردىڭ باعىنا قاراي پروكۋرور دا، سوت تا، ميليسيا بولىمىندەگى كەيبىرەۋلەردىڭ دە اۋزى ارامدالىپ ۇرتى مەن مۇرتى مايلانىپ قالعان سوڭ قىلمىستى اشۋعا ءداتى شىداماعان. ءسويتىپ مەملەكەت مالىن تالان-تاراجعا سالعاندار، شۇلەن ۇلەسكەندەر تۇك كورمەگەندەي ءجۇرىپ جاتىر. ال قوماعايلار بولسا، جازالانباعان سىلبىر مەشكەيلەردى كورىپ، بۇلارعا قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايدى.

— اتتەڭ تەسپەي سورار سىلبىر مەشكەي بولماعان ەكەنبىز،— دەسەدى. ءبىراق تۇبىندە تەسپەي تىنار ما ولار. مەس ءتۇبى تەسىلەدى دە، جەگىشتەر جولى كەسىلەدى دە. تەك سول كۇن ەرتەرەك بولعاي دەڭىز.

1976

---