زاماناۋي مادەنيەتتىگى قازاقستاندىق كينو
جالپى، زامانعا قاراماي ۇنەمى قوزعالىستا، ۇنەمى دامۋدا بولاتىن يندۋستريا سالالارىنىڭ ءبىرى - كينو سالاسى. بارىمىزگە دە ۇنايتىن، جاقسى كورەتىن ءاربىرىمىزدىڭ بەلگىلى ءبىر كينوتۋىندىمىز بار. كينوتۋىندى جالپى مەنىڭ تۇسىنىگىم بويىنشا نە؟ مەنىڭ تۇسىنىگىم بويىنشا ول دەگەنىمىز ءتۇرلى، سان الۋان ەموسيا سىلايتىن كينوكارتينا. جالپى ۇانداي كينوكريتەريالار بويىنشا كينونىڭ ساپالى ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى: مەنىڭشە
- ساپاسى ياعني اپپاراتۋرا، جابدىقتار
- كينونىڭ سيۋجەتى
- كينو كەيىپكەرلەرى جانە كينو اكتەرلارى
كەيبىرەۋلەرگە كينونى تۇسىرگەن رەجيسسەر، پروديۋسەر ءتىپتى سەناريي جازاتىن ادامنىڭ كىم جانە قانداي ادام ەكەنىن ءبىلۋ وتە ماڭىزدى.
ءبىز بارلىعىمىز جالپى گولليۆۋدتىق كينوكارتينكالاردى كورىپ وسكەن جاستارمىز، ءبىراق مەن ءۇشىن دال قازىرگى ساتتەردە ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ءونىمىمىز ءبىرىنشى ورىندا تۇر، سول ءۇشىن دە ماعان قازاقستاندىق كينويندۋستريانىڭ دامۋى وتە ماڭىزدى.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا كينو ءوندىرىسى سالاسىندا ءجۇز پايىز مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىمەن شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى مەن ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى سەكىلدى ەكى ۇلكەن كينوكومپانيا، سونداي-اق انيماسيامەن، تولىقمەتراجدى، قىسقامەتراجدى جانە تاعى دا باسقا فيلمدەر وندىرىسىمەن اينالىساتىن 300-گە جۋىق جەكە كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. الايدا پاندەميا كەزىندە بۇكىل الەم كينوسى سەكىلدى وتاندىق كينومىز دا كۇردەلى كەزەڭدى وتكەردى. فيلم ءتۇسىرۋ، كينوپروكات پروسەستەرى قيىندىققا تاپ بولدى. اسىرەسە كارانتين كەزىندە جۇمىسىن توقتاتقان كينوتەاترلاردىڭ شىعىنى بىرنەشە ەسە ءوسىپ كەتكەنى بەلگىلى.
سوڭعى جىلدارى بەلگىلى تۇلعالار، تاريحي وقيعالار تۋرالى فيلمدەر ءتۇسىرۋ ءۇردىسىنىڭ قارقىندى ەكەنى بايقالادى. توميريس، جانىبەك حان، كەرەي حان، بالۋان شولاق، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، بەكزات ساتتارحانوۆ تۋرالى فيلمدەردىڭ ەكرانعا شىعۋى سونىڭ دالەلى. سوڭعى ءبىر جىلدا بولات قالىمبەتوۆتىڭ «مۇقاعالي»، قاناعات ءمۇستافينننىڭ «قاجىمۇقان» فيلمدەرى ءتۇسىرىلدى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ، قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆتاردىڭ دا ەكراندىق بەينەسى بۇعان دەيىن دەرەكتى، تەليەۆيزيالىق فيلمدەردە كەزدەسكەنىمەن، كوركەمسۋرەتتى كينودا بولماعانى بەلگىلى. سوندىقتان مۇنداي فيلمدەردىڭ ءتۇسىرىلۋىنىڭ ماڭىزى زور.
سوڭعى ەكى-ۇش جىلدا «ۋاقىت جولدارى» (رەج. ە. نۇرمۇحامبەتوۆ)، «قاپ-قارا ادام» (رەج. ءا. ەرجانوۆ)، «الەمنىڭ مەيىرلى ەنجارلىعى» (رەج. ءا. ەرجانوۆ)، «تۇلعالىق ءوسۋ ترەنينگى» (رەج. ف. ءشارىپوۆ)، «ماريام» (رەج. ش. ورازبايەۆا) سەكىلدى اۆتورلىق فيلمدەر دۇنيەگە كەلدى. بيىل ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «ادەموكتىڭ وقۋى»، دارەجان ومىربايەۆتىڭ «اقىن» فيلمدەرى ءتۇسىرىلدى. ەكى ءفيلمنىڭ دە ءوندىرىسى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى ارقىلى قارجىلاندىرىلدى. جالپى، قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى ارقىلى تەك تاريحي، پاتريوتتىق جانە يميدجدىك فيلمدەردى عانا ەمەس، سونداي-اق جاستار كينوسىن، دەبيۋتتىك، انيماسيالىق فيلمدەردى دە قارجىلاندىرۋعا نازار اۋدارىلۋدا.
قازىرگى تاڭداعى ەڭ ءبىر وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – بالالارعا ارنالعان قازاق تىلىندەگى انيماسيالىق، كوركەمسۋرەتتى فيلمدەردىڭ ازدىعى بولىپ وتىر. وسى باعىتقا مۇمكىندىگىنشە ءمان بەرىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، 2019 جىلى 60-تان استام كوركەمسۋرەتتى فيلم ءتۇسىرىلدى. سونىڭ ىشىندە بالالارعا ارنالعان، قازاق تىلىندە تۇسىرىلگەن «كانيكۋلى وففلاين 1، 2» اتتى ەكى فيلم عانا ەكرانعا شىقتى. قازاق تىلىندەگى انيماسيالىق فيلمدەردىڭ ءجيى تۇسىرىلۋىنە دە اسا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قازىرگى ۇرپاق – قالاساق تا، قالاماساق تا، كىتاپتان گورى، ەكرانعا ۇڭىلگەن ۇرپاق ەكەنىن ءبىلىپ وتىرمىز. ءتىلى دە، جانى دا قازاق قانشاما وتباسىندا ءوسىپ كەلە جاتقان بالالاردىڭ انا تىلىندە ەمەس، وزگە تىلدە سويلەيتىندەرىنە كۋا بولىپ ءجۇرمىز. سوندىقتان مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ساياساتىن جۇرگىزۋدە انيماسيالىق جانە بالالارعا ارنالعان فيلمدەردىڭ ماڭىزى وتە زور.
جالپى ءتىل ماسەلەسى ءقازىر كينومىزدا تىم وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ بارادى. ماسەلەن، وتكەن جىلعى اقپان ايىنىڭ سوڭى مەن ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى پيچينگ وتكىزدى. سول پيچينگكە قاتىسقان 88 جوبانىڭ ەڭ كوپ دەگەندە جەتى-سەگىزى عانا قازاق تىلىندە قورعالدى. جانە اۆتورلاردىڭ كوپشىلىگى وزدەرىنىڭ بولاشاق فيلمدەرى تۋرالى ءستيلى اناعان، فورماسى مىناعان، مازمۇنى، كەيىپكەرى اناعان ۇقسايدى دەپ بەلگىلى شەتەلدىك فيلمدەردى اتاپ جاتتى. سەناريي ورىس تىلىندە جازىلسا، ءستيلى، فورماسى، ت. ب. شەتەلدىك دۇنيەلەرگە «مويىن بۇرىپ» تۇرسا، قانداي فيلم شىعاتىنى تۇسىنىكتى عوي (ارينە ەگەر وندىرىسكە جىبەرىلسە). وزگە مادەنيەتتىڭ كودىمەن «سويلەيتىن» (ءتىپتى شەبەر «سويلەسە» دە) فيلمدەردى كورگەندە ۇنەمى ءارى-سارى كۇيدە بولاتىنىمىزدىڭ سەبەبى دە سوندا عوي. كەيىپكەرىنىڭ اتى، ءتۇرى قازاققا كەلەدى، ءبىراق قازاقتىڭ ءوزى جوق.
كينو ونەرى بۇل تەك فيلمدەر ءوندىرىسى ەمەس، سونىمەن بىرگە ونىڭ ناسيحاتى دا. قازاق كينوسىنىڭ ناسيحاتى وتە قاجەت ەكەنىنە ءجيى كوزىمىز جەتىپ ءجۇر. ۋاقىت وتكەن سايىن كينو وپەراتورلارى مەن سەناريستەرىن، سۋرەتشىلەرىن ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، شاكەن ايمانوۆ، ابدوللا قارساقبايەۆ، ءماجيت بەگالين، سۇلتان قوجىقوۆ سەكىلدى كلاسسيك رەجيسسەرلەرىمىزبەن ەلۋباي ءومىرزاقوۆ، نۇرمۇحان ءجانتورين، كاۋكەن كەنجەتايەۆ سەكىلدى كوپتەگەن دارىندى اكتەرلەرىمىز تۋرالى ەستىمەگەن دە، تانىمايتىن دا ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، ولار تەك زاماناۋي ەكراننان ءجيى كورىنەتىن ونەر يەلەرى (انشىلەر، كوممەرسيالىق فيلمدەر اكتەرلەرى، ءازىل-سىقاق تەاترلارىنىڭ اكتەرلەرى، ت. ب. ) مەن فيلمدەردى (كوبىنە كوممەرسيالىق فيلمدەر) عانا بىلەدى. ياعني بۇگىنگى جاس ۇرپاق قازاق كينوسىنىڭ تاريحىنان حابارسىز. سەبەپ – ناسيحاتى جەتكىلىكتى ەمەس.
بىزدە سوڭعى وتىز جىلدا قازاق كينوسى تۋرالى شىققان كىتاپتىڭ جالپى سانى – 20-دان اسپايدى. ونىڭ ىشىندە 7-8ء-ى عانا مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن شىقتى. قالعاندارى جەكە دەمەۋشىلەردىڭ، ءتۇرلى شەتەلدىك، وتاندىق قورلاردىڭ، ءبىرازى اۆتورلاردىڭ وزدەرىنىڭ جەكە قاراجاتىنا شىقتى. ال قازاق تىلىندەگى ادەبيەتتىڭ سانى ساۋساقپەن سانارلىقتاي عانا، بار بولعانى – 7-8 كىتاپ. وسى بار ادەبيەتتىڭ وزىمەن دە وقىرمان اسا تانىس ەمەس. جوعارىدا ايتىلعان 20 شاقتى كىتاپتىڭ كەيبىرى عانا ەلىمىزدىڭ نۇر-سۇلتان، الماتى سەكىلدى ءىرى قالالارىنىڭ كىتاپحانالارىنىڭ قورىندا (وندا دا بارلىعىندا ەمەس) بولعانىمەن، اۋىلدار، اۋداندار مەن وبلىستار كىتاپحانالارىنان مۇلدەم تابىلمايدى. كينو ونەرىنىڭ بەلگىلى شەبەرلەرىنىڭ (سەناريستەر، رەجيسسەرلەر، وپەراتورلار، اكتەرلەر، سۋرەتشىلەر ت. ب. ) ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ناسيحات تىم ماردىمسىز. مۇنداي ادەبيەتتىڭ سانى بار بولعانى 3-4-تەن اسپايدى. سوندىقتان قازاق كينوسىنىڭ ناسيحاتى، زەرتتەلۋى فيلم وندىرىسىمەن قاتار دامۋى كەرەك. مۇنى بىر-بىرىنەن ءبولىپ-جارماعانىمىز دۇرىس.
جاگيپاروۆا ليايليا ستۋدەنت 4 كۋرسا كۋلتۋرولوگيا
ناۋچنىي رۋكوۆوديتەل: وميربەكوۆا ا. و
You Might Also Like
-
مادەنيەتتىڭ دامۋى-بۇل پروگرەسسيۆتى تۇرلەندىرۋلەر ەرەكشەلەنەتىن ديناميكالىق پروسەسس. مادەنيەت تاريحىنىڭ كەيبىر كەزەڭدەرى وتكەن جەتىستىكتەردى قايتا قۇرۋمەن تىكەلەي بايلانىستى بولسا، باسقالارى جاڭاشىل...
-
الماتى وتە ۇلكەن،ادەمى ءارى تىرشىلىگى قايناپ جاتقان مەگاپوليس. ەلىمىزدىڭ بۇرىنعى استاناسى. حالىق سانى جاعىناندا،كولەمى جاعىناندا وتە ۇلكەن قالا. ءوزىنىڭ تابيعاتى جانە اۋا-رايىمەن تالاي ادمنىڭ جۇرەگىن...
