زور مىندەت
كەڭەستىك رەسەيدىڭ ورتالىق ۇكىمەتىنىڭ شىعارعان قاۋلىسى بويىنشا بۇدان بىلاي وقۋ، حالىقتى ساۋاتتاندىرۋ ءىسىنىڭ شىعىنى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوز موينىنا ارتىلىپ وتىر.
بۇرىن وقۋ، حالىقتى ساۋاتتاندىرۋ ىستەرىنىڭ بارلىق ىعىن- شىعىنى كەڭەس مەملەكەتىنىڭ، قازىنانىڭ موينىندا بولۋشى ەدى.
الەۋمەت تاپتار سوعىسىنىڭ اسەرىنەن بۇزىلعان، بۇلىنگەن شارۋاشىلىقتى تۇزەتۋ ءۇشىن كەڭەس ۇكىمەتى شارۋاشىلىقتىڭ جاڭا ءتۇرى — ءادىستى ساياساتىن جۇرگىزە باستاعان سوڭ وقۋ جۇمىسىنىڭ شىعىنىن دا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوز موينىنا ارتتى. ەندى بۇدان بىلاي وقۋ ىستەرىنە كەڭەس ۇكىمەتى قازىنادان كوپ نارسە بەرمەيدى.
بۇل تۋرالى ۇكىمەت جاريالاپ ايتىپ وتىر: «ەندى بۇدان بىلاي ەر حالىق ءوز شارۋاسىن ءوزى باسقارسىن، ءوزىنىڭ كەرەكتى ىستەرىن، شىعىنىن موينىنا الىپ ءوزى ىستەسىن، ۇكىمەت ەندى بۋدان بىلاي قازىنانىڭ كۇشىن بۇلىنگەن، جارىلعان، توقتاپ جاتقان زاۋىت، فابريكتەردى تۇزەپ جۇرگىزۋگە جۇمسايدى، مەملەكەتتىڭ جالپىعا بىردەي كاسىپ دۇكەنىن جوندەۋگە جۇمسايدى» دەپ وتىر. 5 جىلدان بەرى كەڭەس مەملەكەتى ءبىر جاعىنان ءوزىنىڭ ىشكى جاۋلارى مەن ءام سىرتقى جاۋلارىمەن الىسىپ، ەكىنشى جاعىنان سول جاۋلارىمەن الىسقاندا سوعىستاردىڭ كەساپاتىنان بۇلىنگەن، جارىلعان فابريك، زاۋىتتاردى تۇزەۋگە جانە اۋىل ءھام قالا شارۋاشىلىقتارىن تۇزەتۋگە جانتالاسىپ ارەكەت قىلىپ كەلىپ، بۇل كۇندە قولدارىنا مىلتىق، سايعاق الىپ قارسى تۇرعان ىشكى ءھام سىرتقى جاۋلارىن جەڭسە دە، مەملەكەتتىڭ كوپكە بىردەي كاسىپ دۇكەندەرىن تۇزەپ جىبەرە المادى، فابريك، زاۋىتتاردى تۇزەتىپ، بۇرىنعىداي قىلىپ جۇرگىزە المادى. ويتكەنى بۇل بەس جىلدىق الەۋمەت سوعىسىنىڭ اسەرىنەن بۇزىلماعان، بۇلىنبەگەن نارسە جوق. مەملەكەت شىعىنى باسىنان اسقان. بۇل استان-كەستەن بولعان بەس جىلدىڭ ىشىندەگى بۇلىنگەن شارۋاشىلىقتى تۇزەتىپ، بۇرىنعىداي قىلىپ جىبەرۋگە كوپ كۇش، كوپ مال، كوپ قايرات، ەڭبەك كەرەك.
ءقازىر مەملەكەتتىڭ كىرىسىنەن شىعىسى اناعۇرلىم كوپ.
مەملەكەت زور ءبىر شارۋاسى بار ءۇي ءتارىزدى.
ەگەردە ءبىر ءۇيدىڭ كىرەتىن كىرىسىنەن، مالىنىڭ وسىمىنەن شىعىنى كوبەيىپ كەتسە، بارا-بارا ول ءۇي كەدەي بولىپ، بارلىق مالىنان، بايلىعىنان ايرىلىپ قۇرىماق. مىنە، مەملەكەت تە سول ءۇي ءتارىزدى. كىرىسىنەن شىعىندارى اسىپ كەتكەن سوڭ، شىعىندى ازايتىپ، پايدانى، كىرىستى ارتتىرماسا، حاراپ بولادى.
ءقازىر كەڭەس مەملەكەتى مۇنى ويلاپ، قازىنا شىعىنىن ازايتىپ، كىرىستى كوبەيتۋگە كىرىسىپ، ارەكەت قىلىپ جاتىر. سول قازىنا شىعىنىن ازايتۋعا بۇرىنعى راسحودىن قازىنا كوتەرەتىن ىستەردىڭ كوبىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوزى كوتەرەتىن قىلىپ وتىر.
سول شىعىنىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوز موينىنا كوشىرگەن ىستەردىڭ ءبىرى — وقۋ ءىسى. بۇلاي قىلعان جەرگىلىكتى حالىق ءوزىنىڭ شاماسىنا قاراي قانداي ءھام قانشا شكول، مەكتەپ، مەدرەسە كەرەك قىلسا، سونشا قىلىپ، ءوز راسحودىنا اشىپ، بالالارىن ءوزى وقىتسىن دەگەنى.
بۇرىن پاتشا زامانىندا قازاق مەكتەپ، مەدرەسە ءام شكول اشپاق بولسا، پاتشا ۇكىمەتىنەن تىلەنىپ، سۇرانىپ نەشە جىل ءجۇرىپ، زارىعىپ تىلەگىن كوبىنەسە الا الماي قالۋشى ەدى. ەندى كەڭەس ۇكىمەتى قازاق سياقتى بۇرىنعى قۇلدىقتا ءجۇرىپ وقۋ وقي الماعان، ونەر- ءبىلىم الا الماعان حالىققا كەن، قىلىپ ءوقۋ-بىلىم قاقپاسىن اشىپ وتىر. ءبىر اۋىلعا نەشە مەكتەپ، مەدرەسە، شكول سالامىن دەسەڭ، ىقتيار وزىندە دەپ وتىر. شكول، مەكتەپ، مەدرەسەنى قالاي سالىپ ءھام ونىڭ ىعىن-شىعىندارىن قالاي جيناۋعا نۇسقا كورسەتىپ وتىر. سول كورسەتىلگەن نۇسقا بويىنشا مەدرەسەلەر ءار ەلدە، ءاp اۋىلدا اشىلماق. ول اشىلعان ءام اشىلاتىن شكول، مەكتەپتەردىڭ شىعىندارى تارتىپپەن جالپى ەلگە، ءار شارۋاشىلىعى بار ۇيگە الىنە قاراي ءبولىنىپ سالىنىپ، ءام ول سالىق ۋاقىتىسىنان قالماي جينالىپ ۋەزدىڭ، گۋبەرنيانىڭ قازىناسىنا ءتۇسىپ وتىرماق. ءسويتىپ حالىقتان جينالعان بارلىق اقشا سول حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ءوقۋ-بىلىم ىسىنە ءام باسقا سونداي يگىلىك ىستەرىنە جۇمسالىپ وتىرماق. ۇكىمەت حالىققا: «بالالارىڭدى وقىتساڭ وقىت، وقىتپاساڭ قوي» دەپ تەرىس قارامايدى، ۇكىمەت وقۋ ءىسىن باسقارىپ، جونگە سالىپ، باستاپ، وقىتۋشىلاردى ءوزى تاعايىنداپ جاردەمىن كورسەتىپ وتىرادى. بالاڭدى وقىتساڭ شىعىنىن ءوزىڭ تولەيسىڭ دەگەندە اركىم ءوز بالالارىن وقىتۋ ءۇشىن ءوز مالىنا ءمۇعالىمدى، وقۋشىنى ءوزى جالداپ اپارىپ، ءوز ۇيىندە بالالارىن وقىتسىن دەگەن ءسوز ەمەس. ءار قالاداعى، ءار پوسەلكەدەگى، ءار اۋىلداعى شكول، مەكتەپ مەدرەسەلەردىڭ شىعىندارىن حالىقتىڭ ءوزى كوتەرسىن، بۇلارعا ەندى قازىنا، مەملەكەت اقشاسىنان جاردەم ۇنەمى بەرۋگە شاماسى كەلمەيدى دەگەن ءسوز.
مىنە، ەندى جەرگىلىكتى حالىققا ءتۇرلى سالىق ءتۇسىپ وتىر. بۇل سالىقتىڭ كوبى سول حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ءوقۋ-بىلىم ءھام باسقا سونداي يگى ىستەرىنە جۇمسالماق.
ونەر-بىلىم جولىندا ارتتا قالعان ءبىزدىڭ قازاق حالقىنا وقۋ بەك قاجەت. وقۋسىز — قازاقتىڭ بولاشاقتاعى كۇنى قاراڭ. وقۋدىڭ قازاققا قانداي كەرەك ەكەنىن ايتپاسا دا جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. بۇل ابدەن ايتىلىپ كەلە جاتقان ءسوز. ەندى ءبىر جيىرما جىلدىڭ ىشىندە قازاق ونەرلى حالىقتاردىڭ قاتارىنا كىرۋ كەرەك. پاتشا زامانىندا حالىق الىم تولەگەندە، ول الىمنىڭ قايدا كەتەتىنىن بىلمەيتىن. حالىقتان جينالعان الىمدى پاتشا زامانىندا ۇلىقتار سۋداي اعىزاتىن. كوبىن وزدەرىنىڭ پايداسىنا جۇمسايتىن. كەڭەس ۇكىمەتى حالىقتان جينالعان الىمدى سول حالىقتىڭ ءوز پايداسىنا جۇمسايدى. حالىققا ءوقۋ-بىلىمنىڭ كەڭ قىلىپ قاقپاسىن اشادى.
بۇل ءسوزدى جەرگىلىكتى مەكەمەلەردە قىزمەت قىلاتىن جىگىتتەر حالىققا قاتتى ءتۇسىندىرىپ ايتىپ، وقۋ ىسىنە شىن قامقور، باس-كوز، مۇرىندىق بولۋلارى كەرەك. بۇل قازاق جىگىتتەرىنىڭ ەندىگى زور مىندەتى.
21.11.1922 جىل
You Might Also Like
-
جوعارى دارەجەلى وقۋ ورىندارى شاكىرتتەرىنە قازىنالىق ورىن بەرۋ جۇمىسىن باسقارۋشى كوميسسيا نۇسقاسى
