InfoHub Logo

Ерік — адaмның өз мінeз-кұлкын саналы түрде мeңгере алу қабілеті. адамды әр алуан әрекеттер мен іске бағыттайтын нәрсе,— мақсат қою, соған талпыну. мұны психологияда ниет (мотив, себеп) деп атайды. адамның мақсаты, қалауы, әр түрлі істерді орындауға ұмтылуы, жалпы алғанда, ниеттерінің, жиынтығы психологияда адам ниетінің өрісі делінеді. басқаша айтқанда, бұл — адамнын бағдарлы әрекеті. сонымен, адам ниетінің өрісіне оның саналы әрекеті, еріксіз істері, айқындалған істері, мақсаты, әлі жете анықталмаған істері де жатады. ниеттерді орындауда тіршілік үшін маңызды да, мәні аз да істер кездесіп отырады. ниет өрісі өзгергіш, әрі қозғалғыш, сондай-ақ сыртқы жағдайлардық өзгеріп отыруына орай айнымалы болып келеді. алға қойған мақсатқа сәйкес ниеттің мазмұны да айқындала түседі. Осы тұрғыдан алғанда, адам ниетінің мәні жекеменшікті не менмендікті, өрісі тар тоғышарлықты не өрісі кең қоғамдық сипатты білдіреді. адам ниетінің өрісі белгілі мақсатқа бағытталып, оның азаматтық қасиеті мен іскерлігін, адамгершілік сапаларынын өзгеруі мен тұр-сипатын білдіреді.

Әрбір жeке адамнық ерікті іс-әрекеттерінін өзіндік синаты бар. Бұл сипат қоғамдық манызды жұмыстарды орындау үшін мәні аз іс-әрекеттерді соған бағындырып, өзінін жеке мақсатынан бас тартып отырады. Ерік — адамның қарқынды іс-әрекетін білдіретін процесс. Сөйтіп, адамнын мінез-құлқы .мен әрқилы істерді орындауға ұмтылуы маңызы зор, мақсатты істерді орындауға бағытталады. Адам еркінін, көрінісі оның саналы түрдегі іс-әрекетінен байқалады. Қиын қыстау жағдайлардан жол тауып шығуға жетелейді, соны жүзеге асыруға қажетті құрал табады.

Ерік-жігердің негізгі психологиялық функциясы - бұл іс-әрекетті саналы түрде реттеу негізінде уәждемені нығайту және жетілдіру. Іс-әрекетке қосымша импульс тудыратын нақты механизм - бұл оны жүзеге асыратын адамның іс-әрекеттің мағынасындағы саналы түрде өзгеруі. Іс-әрекеттің мәні әдетте ақыл-ой күштері арқылы мотивтер мен өзгерістермен күресумен байланысты. Ерікті әрекеттің қажеттілігі уәжделген әрекетті жүзеге асыру жолында кедергі туындаған кезде туындайды. Ерікті акт оны жеңумен байланысты. Алайда алдымен мәселенің мәнін түсініп, түсіну керек.

Ерік-жігердің немесе ерікті актілердің қалыптасуының келесі кезеңдерін бөлуге болады:

• нақты қажеттілік туралы хабардар болу;
• нақты қажеттілікті қанағаттандыру мүмкіндігі туралы хабардар болу;
• іс-әрекет мотивтерінің көрінісі (мотив - ынталандырушы күш);
• шешім қабылдау жолындағы белсенділік мотивтерінің күресі;
• нақты шешім таңдау;
• таңдалған шешімді іске асыру жоспарын, соның ішінде әдістердің, құралдар мен әдістердің тізбесін айқындау;
• белгілі бір қызметті жүзеге асыру және бақылау;
• қызметтің алынған нәтижелерін бағалау.

Адамның мінез-құлқын ерікті реттеуді дамыту келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:

• еріксіз психикалық процестерді өз еркіне айналдыру;
• адамның мінез-құлқын бақылауға алу;
• тұлғалық ерік қасиеттерін дамыту.

Тұлғаның еріктік қасиеттерін қалыптастыру саласында ерік-жігердің дамуы бастапқы ерікті қасиеттерден екінші және одан кейінгі деңгейге дейінгі қозғалыс ретінде ұсынылуы мүмкін.Ерікті қасиеттердің дамуы адам саналы түрде өзіне қиын және қиын міндеттерді қоятындығымен және ұзақ уақытқа едәуір ерікті күш-жігерді талап ететін барған сайын алыс мақсаттарға ұмтылатындығымен көрінеді

---