13 - 15 ǵasyrlardaǵy Noǵaı Ordasy. Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir
13 - 15 ǵasyrlardaǵy Noǵaı Ordasy. Soltústik Qazaqstan jáne Batys Sibir
Konspekt
13 ǵasyrda Qazaqstannyń soltústik - batysynda Noǵaı Ordasy memlekettik birlestigi quryldy. Aýmaǵy – Edil men Jaıyq ózenderiniń aralyǵy. Ortalyǵy – Saraıshyq qalasy. Noǵaı – joryqty Batyımen birge bastap, Altyn Ordanyń bes hany tusynda qolbasshy bolǵan adam. Noǵaı áskeriniń kópshiligi túrik tildes mańǵyt taıpasy bolǵandyqtan “mańǵyt eli” dep te atalǵan. Noǵaı Ordasynyń negizin qalaǵan – Noǵaıdan keıingi Edige. Orda Edigeniń balasy Nurad - dın (1426 - 1440) tusynda óz aldyna jeke memleket bolyp, Altyn Ordadan bólinip shyqty. Noǵaılar 15 ǵasyrdyń ortasynda Syrdarıanyń orta aǵysyna deıin jetip, bekinis qalalardy jaýlap aldy.
Orda bıligi muragerlik jolmen berildi. Ulysty bıleýshiler – myrzalar óz jerinde sheksiz ústemdik etti. 16 ǵasyrda Noǵaı Ordasy ydyraı bastady. Halqynyń keıbir bólikteri Kishi júzge qosyldy.
Batys Sibir jerinde týysqan túrik tildes taıpalardyń birlestigi boldy. Birlestikte kereıitter basty ról atqarǵan. Batys Sibir Joshy ulysy quramyna kirip, Shaıbanı áýletiniń jeri sanalǵan. Biraq eldi basqarý Taıbuǵa zamanyndaǵy túrik shonjarlary áýletiniń qolynda boldy. Sibir handyǵynyń negizgi jerleri Tobyl, Týra ózenderiniń ańǵarlary boldy. Astanasy – Chımgı - Týra (Qyzyl - Týra). 1428 jyly Ábilhaıyr han Batys Sibirge joryqqa attanady. Ol Mahmýd Qojany jeńip, Batys Sibir Ábilhaıyr hannyń qaramaǵyna ótedi. Shaıbanı urpaǵy Ibaq han óz bıligin Chımgı - Týra, Tobyl, Ertiske jaqyn jerlerge júrgizedi. Ibaq han orys patshasy III Ivanmen saýda qarym - qatynasyn ornatý maqsatyndaǵy dostyq odaq qurýǵa shart jasasty. 1495 jyly Muhammedtiń basshylyǵymen Chımgı - Týrada Ibaq han óltirildi. Taıbuǵalyq Muhammed bıleýshi bolyp jarıalandy.
Qazaqstan aýmaǵynda Shyńǵys áýletiniń úsh ǵasyrǵa jýyq bılik júrgizýine qaramastan, qoǵamdyq qatynastardyń óristeýi, tildik qatynastyń damýy, sharýashylyq salalarynyń ósýi jergilikti etnıkalyq ortada damydy. Qazaqstandaǵy feodaldyq memleketterdiń negizgi etnıkalyq quramy birtutas el bolyp qalyptasqan qazaq halqynyń negizin qurady.
Konspekt suraqtar
1. Noǵaı Ordasynyń negizin qalaýshy:
2. Nurad - dın kezindegi Noǵaı Ordasynyń saıasaty:
3. Edige Toqtamyspen úzdiksiz soǵys júrgizdi:
4. Edige urpaqtarynyń kelisiminsiz qabyldanbady:
5. 15 ǵasyrdyń ortasynda noǵaılar jaýlap aldy:
6. Noǵaı Ordasyndaǵy ulysty bıleýshiler:
7. Noǵaı Ordasy ydyraı bastady:
8. 17 ǵasyrdyń basynda úlken Noǵaı Ordasynyń halqy yǵysqan aımaq:
9. Noǵaı Ordasymen ekonomıkalyq, saıası baılanysta bolǵan elder:
10. Batys Sibir taıpalaryna yqpal etti:
11. Batys Sibirdegi túrik tildes taıpalardyń birlestiginde basty ról atqardy:
12. Batys Sibirdi basqarýshy áýlet:
13. Batys Sibir handyǵynyń astanasy:
14. Batys Sibirde noǵaılardyń qoldaýymen bılikke keldi:
15. Batys Sibir Ábilhaıyr handyǵyna ótti:
16. Qazaq handary Jánibek, Kereımen odaqtasqan Shaıbanı urpaǵy:
17. Sibir handyǵynyń negizgi jerleri:
18. Batys Sibir handyǵymen dostyq shart jasasqan el:
19. Ibaq handy óltirdi:
20. Shoqan Ýálıhanov “eki týysqan Orda” dep atady:
21. Noǵaı Ordasy halqynyń negizgi quramy:
22. Batys Sibir aımaǵynda Torǵaı, Esil, Ertis boıyn mekendedi:
23. Altyn Ordanyń bes hany tusynda qolbasshy bolǵan adam:
24. Noǵaılar ońtústik - batysynda kóship - qonyp júrdi:
25. Saraıshyq qalasy birjola qırady:
26. Saraıshyq qalasy Kavkaz ben Qyrymdy baılanystyrdy:
27. Saraıshyqtyń gúldengen dáýiri:
28. 13 ǵasyrda Qazaqstannyń soltústik - batysynda qurylǵan handyq:
Taqyryptyń testi
Konspekt
13 ǵasyrda Qazaqstannyń soltústik - batysynda Noǵaı Ordasy memlekettik birlestigi quryldy. Aýmaǵy – Edil men Jaıyq ózenderiniń aralyǵy. Ortalyǵy – Saraıshyq qalasy. Noǵaı – joryqty Batyımen birge bastap, Altyn Ordanyń bes hany tusynda qolbasshy bolǵan adam. Noǵaı áskeriniń kópshiligi túrik tildes mańǵyt taıpasy bolǵandyqtan “mańǵyt eli” dep te atalǵan. Noǵaı Ordasynyń negizin qalaǵan – Noǵaıdan keıingi Edige. Orda Edigeniń balasy Nurad - dın (1426 - 1440) tusynda óz aldyna jeke memleket bolyp, Altyn Ordadan bólinip shyqty. Noǵaılar 15 ǵasyrdyń ortasynda Syrdarıanyń orta aǵysyna deıin jetip, bekinis qalalardy jaýlap aldy.
Orda bıligi muragerlik jolmen berildi. Ulysty bıleýshiler – myrzalar óz jerinde sheksiz ústemdik etti. 16 ǵasyrda Noǵaı Ordasy ydyraı bastady. Halqynyń keıbir bólikteri Kishi júzge qosyldy.
Batys Sibir jerinde týysqan túrik tildes taıpalardyń birlestigi boldy. Birlestikte kereıitter basty ról atqarǵan. Batys Sibir Joshy ulysy quramyna kirip, Shaıbanı áýletiniń jeri sanalǵan. Biraq eldi basqarý Taıbuǵa zamanyndaǵy túrik shonjarlary áýletiniń qolynda boldy. Sibir handyǵynyń negizgi jerleri Tobyl, Týra ózenderiniń ańǵarlary boldy. Astanasy – Chımgı - Týra (Qyzyl - Týra). 1428 jyly Ábilhaıyr han Batys Sibirge joryqqa attanady. Ol Mahmýd Qojany jeńip, Batys Sibir Ábilhaıyr hannyń qaramaǵyna ótedi. Shaıbanı urpaǵy Ibaq han óz bıligin Chımgı - Týra, Tobyl, Ertiske jaqyn jerlerge júrgizedi. Ibaq han orys patshasy III Ivanmen saýda qarym - qatynasyn ornatý maqsatyndaǵy dostyq odaq qurýǵa shart jasasty. 1495 jyly Muhammedtiń basshylyǵymen Chımgı - Týrada Ibaq han óltirildi. Taıbuǵalyq Muhammed bıleýshi bolyp jarıalandy.
Qazaqstan aýmaǵynda Shyńǵys áýletiniń úsh ǵasyrǵa jýyq bılik júrgizýine qaramastan, qoǵamdyq qatynastardyń óristeýi, tildik qatynastyń damýy, sharýashylyq salalarynyń ósýi jergilikti etnıkalyq ortada damydy. Qazaqstandaǵy feodaldyq memleketterdiń negizgi etnıkalyq quramy birtutas el bolyp qalyptasqan qazaq halqynyń negizin qurady.
Konspekt suraqtar
1. Noǵaı Ordasynyń negizin qalaýshy:
2. Nurad - dın kezindegi Noǵaı Ordasynyń saıasaty:
3. Edige Toqtamyspen úzdiksiz soǵys júrgizdi:
4. Edige urpaqtarynyń kelisiminsiz qabyldanbady:
5. 15 ǵasyrdyń ortasynda noǵaılar jaýlap aldy:
6. Noǵaı Ordasyndaǵy ulysty bıleýshiler:
7. Noǵaı Ordasy ydyraı bastady:
8. 17 ǵasyrdyń basynda úlken Noǵaı Ordasynyń halqy yǵysqan aımaq:
9. Noǵaı Ordasymen ekonomıkalyq, saıası baılanysta bolǵan elder:
10. Batys Sibir taıpalaryna yqpal etti:
11. Batys Sibirdegi túrik tildes taıpalardyń birlestiginde basty ról atqardy:
12. Batys Sibirdi basqarýshy áýlet:
13. Batys Sibir handyǵynyń astanasy:
14. Batys Sibirde noǵaılardyń qoldaýymen bılikke keldi:
15. Batys Sibir Ábilhaıyr handyǵyna ótti:
16. Qazaq handary Jánibek, Kereımen odaqtasqan Shaıbanı urpaǵy:
17. Sibir handyǵynyń negizgi jerleri:
18. Batys Sibir handyǵymen dostyq shart jasasqan el:
19. Ibaq handy óltirdi:
20. Shoqan Ýálıhanov “eki týysqan Orda” dep atady:
21. Noǵaı Ordasy halqynyń negizgi quramy:
22. Batys Sibir aımaǵynda Torǵaı, Esil, Ertis boıyn mekendedi:
23. Altyn Ordanyń bes hany tusynda qolbasshy bolǵan adam:
24. Noǵaılar ońtústik - batysynda kóship - qonyp júrdi:
25. Saraıshyq qalasy birjola qırady:
26. Saraıshyq qalasy Kavkaz ben Qyrymdy baılanystyrdy:
27. Saraıshyqtyń gúldengen dáýiri:
28. 13 ǵasyrda Qazaqstannyń soltústik - batysynda qurylǵan handyq:
Taqyryptyń testi
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
