InfoHub Logo

Cabaqtyń taqyryby: Energıa. Energıanyń saqtalý jáne bir túrden ekinshi túrge aınalý zańy.

Maqsaty:

Energıa týraly túsinikterin tereńdetý.

-«Kúı» uǵymyn qalyptastyrý.

-Kúı parametrlerimen tanystyrý.

-Mehanıkalyq energıa jáne onyń túrlerimen tanystyrý, anyqtama berý.

-Energıany sıpattaıtyn órnekter men olardyń shamalaryn anyqtaý.

.Bilimdik  maqsaty: Oqýshynyń óz betinshe jumys isteı alý múmkindigin damytý, oqý materıalyn  óńdeýdiń jekelengen tásilderi arqyly jumys isteı bilýge úıretý.

Damytý maqsaty: Este qaldyrý, shapshań oılaý qabiletterin damytý.

Tárbıelik maqsaty: Ǵylymı dúnıetanymyn arttyrý, alǵan bilimdi ómirde paıdalana bilý, óz betinshe izdenýge daǵdylandyrý, eńbekke baýlý, ǵylymǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.

Sabaqtyń tıpi: Jańa bilimdi meńgertý.

Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, derbes kompúter, oqýlyq,

Sabaqtyń ádisi: Venn dıagramsy, «ystyq oryndyq» strategıasy, «avtobýs aıaldamasy», «Zıgzag» strategıasy,

 Sabaqtyń barysy:

• Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylardyń sabaqqa qatysýy, daıarlyǵy, topty qurastyrý, toptyń moderatoryn saılaý

Úı tapsyrmasyn «Ystyq oryndyq» strategıasyn qoldanyp,  suraý.

 1.Zymyran qalaı qozǵalady?

2.Reaktıvti qozǵalys degenimiz ne?

3.Reaktıvti qozǵalysqa mysaldar keltir?

4.Reaktıvti qozǵalys jyldamdyǵy qandaı shamalarǵa baılanysty?

5.Ǵaryshty zertteýdegi qandaı shamalarǵa baılanysty?

• Qyzyǵýshylyqty oıatý
•  metal shardyń joǵarydan tómen túsip kele jatqan sýreti kórsetiledi.

Tapsyrma: Deneniń kúıi, jaǵdaıy qalaı ózgeredi?

Serippege ilingen júktiń qozǵalysy.

2. «Avtobýs aıaldamasy» strategıasy

İ top tapsyrmasy. Tómende berilgen suraqtardy bıologıalyq turǵydan qarastyrý

Siz, kúıli - qýattysyz ba?

Energıa – qandaı uǵym?

İİ top tapsyrmasy Tómende berilgen suraqtardy geografıalyq turǵydan qarastyrý

Jer betinde qandaı energıa kózin bilesizder?

İİİ top tapsyrmasy Tómende berilgen suraqtardy tehnıkalyq turǵydan qarastyrý

Atalǵan jaǵdaıdyń qaısysynda potensıalyq, qaısysynda kınetıkalyq energıa týraly sóz bolady: ıilgen serippede; soqqan jelde; sarqyramadan qulap aqqan sýda; syǵylǵan aýada; úı shatyrynyń shetinde jatqan tasta?

«Zıgzag» strategıasyn qoldanyp, jalpy taqyrypty oqýshylar ózderi taldaý , ıaǵnı úlken mátindi 3-ke bólip, top músheler sany da 3 ke teń bolýy qajet.

1. Energıa.

2. Energıanyń túrleri

3. Energıanyń saqtalý jáne aınalý zańy

Energıa – deneniń kúıin sıpattaıtyn fızıkalyq, skalárlyq shama. Adamnyń kúıi týraly aıtqanda, onyń qan qysymy, temperatýrasy, sıaqty, t.b. belgili bir ýaqyt mezetindegi jalpy jaǵdaıyn sıpattaıtyn málimetter týraly sóz etemiz.

Kúı-deneniń berilgen ýaqyt mezetindegi jaǵdaıy.

Mehanıkada deneniń  mehanıkalyq kúıi sóz bolady. Ony kórsetý úshin 2 máselege toqtalýymyz kerek:

1. deneniń berilgen ýaqyt mezetindegi orny

2. deneniń  qalaı qozǵalatynyn sıpattaı alýymyz kerek.

Olaı bolsa, bul - núkteniń qaıybir ýaqyt mezetindegi koordınatalary men jyldamdyǵyn kórsetý degen sóz. Bular kúı parametrlerine jatady.

Deneniń nemese núkteniń mehanıkalyq kúıin sıpattaıtyn shama - mehanıkalyq energıa dep atalady.

Mehanıkalyq  energıa dep deneniń mehanıkalyq jumys isteı alý qabiletin aıtady.

Energıanyń ólshem birligi –  (E) Djoýl(Dj)

Deneniń kúıi - energıa

Potensıalyq energıa

E_p=k*x²/2;

Potensıalyq energıa

E_p=m*g*h;

kınetıkalyq energıa

E_k=m*v²/2;

Qozǵalystaǵy deneniń energıasy-kınetıkalyq energıa dep atalady.Denelerdiń ózara árekettesýine nemese dene bólshkteriniń óz ara ornalasýyna baılanysty energıa-potensıalyq energıa dep atalady.E_tolyq= E_k+ E_p=const

Energıanyń saqtalý zańy bylaı tujyrymdalady: tabıǵattaǵy energıa joǵalyp ketpeıdi, joqtan paıda bolmaıdy, ol tek bir túrden ekinshi túrge aýysady.

Qoryta aıtqanda, mehanıkalyq jumys- ol energıa ózgerisi, al kez kelgen energıasy bar dene jumys isteı almaıdy. Ol jumys isteý úshin, energıa ózgerýi qajet.

3.Oı tolǵanys. a) Venn dıagramsyn toltyrý

 

                   E_n                                   ortaq qasıet                                             E_k                                                

1. Ártúrli denelerdiń ózara ornalasýy boıynsha anyqtalatyn energıa. 2.  E = mqh 3. Massa men kóterilý bıiktigine táýeldi

1. Denelerdiń qozǵalý saldarynan týyndaıtyn energıa 2.      E= mv2  ,                2                                                                                                                                                                                            3. Dene massasy men jyldamdyqqa táýeldi

1.Ólshem birligi 2. Jer betindegi tirshilik kózi

Deńgeılik esepter.

1. Sadaqtan vertıkal joǵary tartylǵan jebeniń eń úlken kóterilý bıiktigin esepte. Jebeniń bastapqy jyldamdyǵy 40 m/s

2. Massasy 2 kg dene jer betinen 30 m bıiktikten túsedi. Deneniń 15m jáne jerge kelip túskendegi kınetıkalyq energıasyn esepte

I-deńgeı

1. Jer  betinen  3,5 m  bıiktikke  kóterilgen  massasy  6 kg  deneniń  potensıaldyq  energıasyn  anyqtańyz.

2. 9 m/s  jyldamdyqpen  qozǵalatyn  6 kg  deneniń  kınetıkalyq  energıasy nege  teń ?

II-deńgeı

1. Qatańdyǵy  10 ⁴ N/m  serippe  3 sm-ge  syǵylǵanda  onyń  potensıaldyq  energıasy  qalaı  ózgeredi ?

2. “Soıýz” serıaly ǵaryshkemeniń massasy 6,6t bolsa, onyń orbıta boıymen  7,8 km/s jyldamdyqpen qozǵalǵandaǵy kınetıkalyq energıasy qandaı?

III-deńgeı

1.

Qorytyndylaý.

BÚÚ  kestesin  toltyrý.

biletinim	úırengenim	úırengim  keletini

 

Úı tapsyrmasy:§22,23   19, 20 jattyǵý

Qosymsha 1 Baǵalaý paraǵy

r\s	Top músheleri	Úı jumysy	Sabaqqa qatysý	Qortyndy baǵa
1
2
3
4
5

---