InfoHub Logo

Alakól óńirindegi úlken-kishiniń eshqaısysy kózge de, syrttaı da Isaǵul Joljanov aqsaqaldyń atyn týra atamaıdy. Bári de birimen-biri ýádelesip qoıǵandaı, aıyryqsha bir yqylas-qurmetpen Isaǵa, Iseke desip turady. Bul esim atalǵanda eleń etpeıtin, jalt qaramaıtyn adam kezige qoımaıdy. "Aýylyńnyń aǵasy kim? Igi jaqsydan kimder bar?" — degen kóldeneń suraqqa da eń aldymen "Isaǵań" dep jamyrasa jaýap beretinderine biz bás tige alamyz. "Alakóldiń aǵasy, altyndy tonnyń jaǵasy" degenge bul kúnde bárimiz de ábden den qoıyp alǵanbyz.

Isekeń mundaı qurmetti bireýden qolqalaı qalap ta, surap ta alǵan joq. Osy elge, ósken jerge sińirgen ushan-teńiz eńbek, sol eńbegi arqyly jyldar boıy jınaǵan berekeli isi men bedeline oraı ózi izdep kelgen abyroı bári. Aınalasyna tıgizgen paıdasy, kórsetken úlgisi men ónegesiniń altyn tamyr jemisi.

Bul ázi shyn mánisinde jer basyp júrgen jumyr basty pendeniń bárine buıyra berer baq emes edi. Jaqsylyǵy men jamandyǵy, ádileti men ábileti alma-kezek aýysyp, ámise jeńise almaı, záý bir tusta ıtjyǵys túsip te jatatyn mynaý bir jalǵan da esepti dúnıede sútpen birge súıekke bitken kisilik kelbetinen aınymaı, tektilik tuǵyrynan taımaı, árdaıym tarazy basyn teń ustap, teńselmeı ótý, júzin syrtqa, arqasyn yqqa bermeı, aq adal ǵumyr keshý de ekiniń biriniń qolynan kele bermes, danalarǵa ǵana darıtyn sırek qasıet bolsa kerek.

Bizdiń Isekeń shepti jaryp, sheńber buzbasa da, aqyryn júrip anyq basa otyryp, qoǵam ómiriniń kóp júgin arqalap kele jatyr eken. Biz sıaqty egdeler úshin kúni búgingideı bolyp kórinetin sonaý bir qandy soǵys kezinde ol aýdandyq komsomol uıymyn basqardy. Jas edi, jalyndy edi, árıne. Biraq onyń ózi jaspyn demedi. Kemeli de bar, kembaǵaly da joq emes talaı bir keleli jıyn, kedendi keńe1 is jurt arasynan sýyrylyp shyǵyp, óz tustastaryna bas bola bildi. Múgedekpin dep múdirmeı, qıyndyqty kórip kidirmeı, boıdaǵy qýat-kúshin túgel jumsap, aqyl-sanany sarqa paıdalanyp otyrdy. Sodan baryp ol basshylardyń da, bylaıǵy jaqsylardyń da kózine tústi, solardyń bárine kisiligimen de, kishiligimen de unady. Áldekimdershe álekedeı qalanyp, bıtin sala izdemese de buıyrǵan laýazymnyń, qoldan keler qyzmettiń eshqaısysynan at-tonyn ala qashqan joq. Satylaı ósip, eńbekshiler depýtattary aýdandyq keńesiniń atqarý komıtetine tóraǵanyń orynbasarlyǵyna joǵarylady. Jıyrmanyń ústindegi jas jigit úshin ol, árıne, úlken mánsap bolatyn. Biraq oǵan Isekeńniń basy aınala qoıǵan joq. Qandaı is bolsa da aqyl-sabyrmen sheshti, eshkimge oı-kópir atanbady. Qoshemet, qolpashqa bola eligip, qolyna bılik tıgenge jeligip te ketetinder az emes qoı, Isekeń ondaıǵa barmady, obal-saýap degenderdiń bolatynyn da eshqashan esten shyǵarǵan joq. Árkimniń basynda bola beretin artyq-kem ister men aǵat-aýyt sózderdiń ózinen de aıaǵyn tarta bildi. Oılamaı aıtyp, kózdemeı atqan kezi joq.

Ol ózinen keıingi jastardyń pikirine de udaıy qulaq asyp, sózin jerge tastamaýǵa tyrysatyn edi. Jassyń dep eshkimdi jasqamady, jarlysyń dep jarty jolǵa tastamady. Qashanda bolsa qasyndaǵylardy kózben demep, kóńilmen jebeı júrdi.

Isaǵul Joljanov tabany kúrekteı 25 jyl boıyna saýda qyzmetinde — Alakól aýdandyq tutynýshylar odaǵynyń toraǵasy qyzmetinde bolǵan adam. Qaraýynda tolyp jatqan saýda bazalary, qurylys mekemeleri, birshama selolyq tutyný kooperasıalary bar saýda mekemesin basqarý, ásirese azdy-kem qajet dúnıeniń bári shetinen qat bolyp turatyn, kisini dilgerlikten baryp dil-zarlyqqa uryndyratyn keshegi keńes kezinde mundaı san-salaly úlken sharýashylyqty ıgerip áketý, joldan taımaı, aq sóılep adal júrý ekiniń biriniń qolynan kele bermes edi. Óziniń aldyndaǵy, soǵys keziniń tarshylyǵy men tapshylyǵy kezinde osy mekemeni basqarǵan adamdardyń birazy ózine unaǵandy iship, ózgege unaǵandy kıip, asyp-jeligip, tasyp-tógilem dep júrip, bireýi sottalyp, bireýi joq bolyp jatqan áreketteri de sabaq bolǵan shyǵar, joǵaryda aıtqandaı, ár nárseni aqylmen paıymdap, sabyrmen tarazylaı bilgen Isekeń osy qyzmetinen zeınetkerlikke shyqqanǵa deıin basshydan sógis, basqadan sóz estigen emes. Kaıta kerisinshe, osy 25 jyl ishinde el qurmetine bólenip, jurt aýzyna iligip, ártúrli ordender men medaldardyń ıegeri boldy. "Qazaqstan saýda júıesiniń ozyq qyzmetkeri" degen ataqpen marapattaldy.

Shyr aınalar shirkin taýyq,
Jemiń bolsa qolynda.
Qaıdaǵysy seni taýyp,
Qyt-qyttaıdy jolynda, —

dep Sáken Seıfýllın jazǵandaı, qazan basynda, onda da saýda mekemesi syqyldy maıly qazan basynda júrgen adamnyń jolyn tosyp qyt-qyttaıtyndar da, lábbaılap quttyqtaıtyndar da kóp bolady. Biraq Isekeń qulaǵy ondaı jelsózge kelgende túk estimes tas kereń bolyp shyǵa keletin. Ony ózimiz de kórdik, ózgeden de talaı estidik.

Qoǵamdyq jumystaǵy, qyzmettegi jaýapkershilikti dúnıaýı tirliktegi saýapkershilikpen parlap jegip, qatar ıgergen adam eshqashan abyroısyz bolmaq emes. Kóp pende osynyń birin ustasa, ekinshisine ıe bola almaı sorlap qalyp jatady. Isekeńniń aınalasyna syıly, aǵaıynyna syıymdy bolýynyń ózi osy jaýapkershilik pen saýapkershiliktiń ara jigin teń ustaı bilýinde shyǵar deımiz.

Eki adamǵa bıligi júrse boldy aınalasyna shekesinen qaraıtyn, aldyna júgine kelgen adamdar túńile shyǵatyn basshylar da bolady. Isekeń óz boıyn ondaı pendeshilikten taza ustaı bildi.

Ashtyqty da, toqtyqty da bir kisideı kórgen, jelge de, shólge de shydas bergen azamat áıteýir, qalaı etkende de haq jolynan attamaýǵa baryn salyp-aq baqty. Áli kúnge deıin sol.

Qýat kúshi boıynda, qaıraty qaıtyp, qajyry sarqylmaǵan Isekeń kóp jyldar aqsaqaldar alqasyn basqardy. Ol tusta da, qazir de eshkimnen óziniń ýaǵyz-tálimin aıap kórgen adam emes. Alys-jaqyn aǵaıyn, turǵylas, qurbylastary ulyn úılendirse de, kelip túsirse de, balasyn jetelep joǵarǵy oqý oryna apara jatsa da, tipti ot basy, oshaq qasynyń daǵdarysqa ushyraǵan dilgerlik tusynda da Isekeńe aqyl salyp, aldynan ótip pikir suraýdy daǵdyǵa aınaldyryp alǵan. Ózimizdiń ıbaz-bazda basymyzǵa túsken tirliktiń tar jol, taıǵaq keshýi kezinde Isekeńe aqyldasa barǵanymyzdy, ornyqty oı túıip, ulaǵatty uıǵarymyna razy bolǵanymyzdy da umyta qoıar emespiz. Jadyraǵannyń qasynda, jamyraǵannyń basynda júretin qasıetine qanyq bolǵannan da edi ol.

On shaqty jyldyń qarasy boldy-aý deımiz, Isekeńniń qudaı qosqan qosaǵy Janbytaı dúnıe saldy da, bala-shaǵa, kelin-kepshik, nemereleriniń endi bar salmaǵy ózine túsken aýyr kúnderdi basynan ótkizip edi. Biraq qaıǵyny da qara nardaı kóteretin Isekeń eshqaısysyna aıaýly analaryn joqtatpaı, úlken-kishi urpaǵynyń bárin qanatynyń astyna alyp, pana da boldy, ata men ana da boldy. Sol peıiline oraı qudaı taǵala oǵan kelisti ul, kelbetti kelin, qylyqty qyzdar berdi. Qazir uldary Muhtar men Baqtur el basqaryp júrgen azamattar qatarynda abyroıly kele jatsa, qyzdary da eshkimnen júzin tómendetpeı tórt-bes shańyraqqa ne bolyp, túleı túsip, tútin tútetip keledi. Isekeń oǵan da únemi shúkirshilik aıtady.

Dáýletten góri qadir men qurmetti qaster tutyp ósken, maqtaýǵa jyǵyla qoımaıtyn, maqtanýǵa múldem joq Isekeń bizdiń bul madaǵymyzǵa da mıyǵynan kúler de qoıar. Óıtkeni estı sala senetin, tyńdaı sala kónetin kisińiz ol emesin de jaqsy bilemiz. Biraq jaqsynyń jaqsylyǵyn aıtý qatarlastary úshin qashanda paryz ǵoı. Birimiz qatar júrgen jan dosy retinde, ekinshimiz úzeńgiles inisi retinde de, jarym yrys — jaqsy lebiz bildirýdiń eshbir sókettigi de, artyqshylyǵy da joq dep túıgen edik. El ishinde júrgen asyldarymyzdy aıtý da eldiktiń belgisi emes pe!

"Egemen Qazaqstan" Tamyz, 2001 jyl

(Bul maqala týystas aǵam, Alakól túlegi, profesor, marqum Jumahan Balapanovpen birigip jazylǵan)

---