InfoHub Logo

Bizde, tegi, bitken iske ǵana emes, biter iske de synshy kóp. Elimizde baǵzy bir jaqsy iske qaraı bet alar qutty qadam jasalyp, jańa bir bastamanyń tóbesi kórine bastasa-aq bolǵany: "Baıaǵy jartas — bir jartas", kórip júrgen kóp quqaı, estip júrgen kóp aıqaıdyń biri bolyp júrmese" — dep tanaý shúıire teris qaraıtynymyz ótirik pe? Bul ádet boıymyzǵa ábden sińip alyp, dertteı jabysyp aıyrylmaı-aq keledi. Áıgili orys jazýshysy Anatolıı Ivanovtyń romany boıynsha túsirilgen kóp serıaly fılmderdiń birine Andron degen qart keıipker bolýshy edi. Sol Andron qolymen ustap, kózimen kóre tursa da aınalanyń bárine kúdikpen qarap, eki sóziniń birinde: "Ia, odnako, somnevaıýs!" — deı beretin. Birde shalǵaıdaǵy derevnáǵa radıo jelisi tartylyp, baǵanaǵa qara qańyltyr qabyldaǵysh ornatyp jatqan maman-monterdiń: "Qazir sóıleıtin bolady", — degen sózine gýildese kútip turǵan jurt ishinen sol Andron ǵana: "Odnako, ıa somnevaıýs!" — dep kıno kórip otyrǵan bizdi de kúldirgeni bar edi.

Sol Andron sıaqty biz de bul kúnde tóńirektegi tirshiliktiń bárine bolmaǵanymen, kóbine úmitten góri kúdikpen qaraıtyn bolyp alǵanbyz. Áıtpese, dál osy jolǵy Prezıdent Joldaýynyń kóńilge kúmán uıalatar qaı jeri bar? Baǵdardyń qolmen qoıǵandaı dálme-dál, soqyrǵa taıaq ustatqandaı naqpa-naq emes pe bári?

Ras, men aýylsharýashylyǵynyń mamany da emespin, el ekonomıkasyn qalaı etkende bıik beleske kóterýge bolatynyn da dáldep aıtyp, dáleldep bere almaspyn. Tek sońǵy onshaqty jyldan beri aýylymyzdyń birjolata turalap kúırep, kezinde halyq qarjysyna salynǵan ǵımarattar da, aýyl mańyndaǵy keshendi mal qoralary da qasqyr jegen qoıdyń qańqasyndaı bolyp, arsa-arsasy shyǵa qańyrap qalyp jatqanyn kórip, elmen birge men de kúızeletin edim. Tek kúızelip qana qoımaı, shamam jetkenshe aıtyp ta, jazyp ta kórip edim. Biraq sol bir janaıqaıymdy qulaǵyna ilip, quıryǵyna qystyryp jatqan eshkimdi kóre almaı daǵdarǵan kezderim de kóp bolǵan.

Óıtkeni, qazaq aqynynyń, qazaq qalamgeriniń aýyldy ańsaı jyrlamaǵany, aýyl jaıynda áıteýir bir shyǵarma jazbaǵany kemde-kem. Aqyndar jaǵy, tipti, áldenege ókpelep, áldekimnen kóńili qalǵanda, qaladaǵy kúıbeń de kúıki tirlikten jalyǵa túńilip ketken bir shaqta: "Aýylǵa ketip-aq qalsam ba eken?!" — degen saryndaǵy óleńder toptamasyn da toǵytyp jatatyn. Bizdiń ózimiz de bir kezde:

Jalyqtyryp buıyǵy baq, bula tún,
Almatyǵa syımaǵanda bul aqyn.
Arǵymaqpen aqqysy kep juldyzdaı,
Aýyl jaqqa tartqysy kep turatyn, —

dep jazyp alyp, sol ana qushaǵyndaı ańsap baryp bir sát maýyq basar aýylymyzdyń da kóz aldymyzda keteýi kete kúırep, qulazyp qala bergenin kórgende:

Aýyldyń da óz qaıǵysy, muńy bar,
Burynǵydaı shýaǵy joq jylynar.
Qazanat ta kórinbeıdi beldeýde,
azamat ta azaıypty til uǵar! —

dep, kúńirene kúızelgenbiz.

Onyń da sebebi joq emes.

Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaı qoımasa da, órisi malǵa, qonysy janǵa toly aýylymyzdy kórip qýanyp, dáýleti shalqyp ketpese de, óz qoly ózine jetken, kún kóristi ǵana kúıttemeı ilgerige umtyla túsken aýyldastarymyzdy kórip jubanar edik bir kezde.

Egemen boldyq dep kepkimizdi aspanǵa ata qýanyp, yrdý da dyrdý kúıbeleń bastalyp ketti de, kópke deıin qaıda baryp, qaıda qonarymyzdy bilmeı, darıanyń jarǵa soqqan tolqynyndaı teńseldirgen áýre-sarsań kezeńde el bolyp elý-alpys jyl jınap-tergen barsha baılyq, bar dáýlet ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda jyrymdalyp kete berdi. Keshegi myńǵyryp ósken maldan da tigerge tuıaq qalmady. Ár aýyldaǵy júzdegen avtomashına, kombaın, traktorlar lezde typ-tıpyl bolyp, kolhozdar men sovhozdardyń dúrildep eńbek qyzyp jatatyn MTM-lary kemeleri qıraǵan aılaqtaı bolyp, az jylda azyp-tozyp shyǵa kelgen.

Úıse — kóp, úlesse — az dúnıe, bórideı shýlap tus-tustan aýyzdy salyp bergen aǵaıyn-jurttyń juǵymyna juq ta bolǵan joq. Onyń ústine áı der áje, qoı der qoja bolmaı, seńge soqqan balyqtaı eseńgirep el qaldy, ıesiz tozyp jer qaldy.

Basqasyn qaıdam, jerdiń qunarlana túsýine eń aldymen mal basynyń ósýi sebepker bolatynyn jaqsy biletin edim.

Óıtkeni, bala kezimizde bizdiń aýyldyń bes-alty qora qoıy da, eki-úsh tabyn sıyry da Tentek ózenine suǵyna baryp tireletin Keń túbekke erkin syıyp jatýshy edi. Ortaqtyń maly da, menshiktiń maly da sol mańǵa jaıylyp, sol túbekti jaılaıtyn. Qoǵaly-quraqty, shıli-qıaqty jaıylym shóbi jaz boıyna taptalyp ta, taýsylyp ta bitpeıtin. Tek qońyr kúzde, qystaýǵa túser aldynda álgi mal egini jınalyp alynǵan ańyzǵa jiberiletin. Sóıtsem, osynyń bárinde jyldar boıy qalyptasqan tájirıbe, qatesiz zańdylyq bar eken. Sıyr maly da, qoı maly da otty-sýly jerde qomdanyp qana qoımaıdy, jaz boıy jaıylymdy, qara kúzde egisti tyńaıtyp otyrady eken ǵoı. Keıin mal sany aýdanda ondaǵan, júzdegen ese azaıyp ketkende baıqadyq, álgi mal jaıylymy, shabyndyq jerlerge bul óńir buryn kórmegen qaıdaǵy bir soıaý-soıaý aramshóp ósip, azyp-tozyp, aqtaqyrǵa aınala bastady. Túgin tartsań maıy shyǵatyn jaıylym bastapqy reńinen de, qut-berekesinen de jurdaı bolyp shyǵa keldi.

Osyndaı jaǵdaıdy bizdiń jaqtaǵy Jabyq, Toqjaılaý jaılaýlarynan da baıqadym. Sonda ǵana "jaılaý sáni — mal" degen sózdiń baıybyna barǵandaı bolǵamyn. "Qyz ketken soń aýyldan qyzyq ketti" — degendeı, myńǵyrǵan mal tuıaǵy arqyly tyńaıyp ta, tońaıyp ta shyǵatyn jaılaý belýardan keler kek maısa kórkinen aıyrylyp-aq qalypty.

Osyǵan oraı orystyń jáne bir úzdik jazýshysy Fedor Abramovtan oqyǵan bir derek túsedi esime. Patsha saraıy mańyndaǵylardan túrtpek kórip, yryń-jyryńǵa shydamaı óziniń Kolchanskoe atalatyn ımenıesinde kún ótkizýge májbúr bolǵan uly qolbasy Aleksandr Vasılevıch Sývorov óz ıeligindegi shabyndyq pen jaıylymǵa at ústi qaramaı, barynsha tıimdi paıdalaný jaǵynda bolǵany, soǵan yjdaǵatpen jan sala kirisken kórinedi. Onyń osydan eki júz jyldan astam buryn óz menshigindegi sharýajaıyna baılanysty jazylǵan buıryq-nusqaýynan mynadaı sózder oqımyz: "Kóptegen jerge kóń de tógilmegen, sodan baryp ol jerler ónim berýden qalyp, qunarsyzdyqqa aınalǵan. Sondyqtan egis kólemin mal basyna qaraı tepe-tendikte ustaý jaǵy oılastyrylsyn, sol shamada jyrtylyp, qalǵan, ıaǵnı, kóń tógilmegen jerdi jaıylymǵa aınaldyrý qajet. Bul — buıryq, ári bastapqy ǵana sharalar, budan ári iri qara malyn kóbirek ósirý jaǵyna salǵyrt qaraǵannyń jazaǵa ushyraıtynyn da eskertemin. Tóldeıtin maldy satýǵa, soıýǵa múldem tıym salamyn, mal basy ábden ósip, egistik bitken túgel kóńmen kómkerilgende ǵana baryp artylǵan kóńdi bos jatqan jerge tasyp tógýge bolady". Bul da álginde biz mysalǵa keltirgen jaǵdaımen saıma-saı kelip turǵan joq pa. Iaǵnı, mal tuıaǵy tıgen jerdiń tabıǵı túrde qunarlanyp otyratyny aqıqat eken ǵoı. Osydan on shaqty jyl buryn "asa bilgish kósemderdiń" biri: "Qazaqstanda mal ósirýdiń qajeti shamaly, mal ónimderin shetten satyp alý áldeqaıda arzanǵa túsedi", — dep eldi bir dúrliktirgen bolatyn.

Sodan ba, basqa sebebi boldy ma, o jaǵyn men bilmeımin, áıteýir jeke menshiktendirýdiń alǵashqy jyldarynda ortalyqtyń maly jappaı bóliske tústi. Óz qorasyna kelip kirgen maldy uqsatqandar uqsatty, uqsata almaǵandar apyr-topyryn shyǵaryp az kúnde typ-tıpyl ete tigerge tuıaq qaldyrmaı qurtyp bitti. "Oý, bul qalaı, erteń de kún bar emes pe?" derlik eshkim bolmady. Sonyń bárine bilgirlikpen basshylyq jasap, jón-josyq kórsetip, baǵyt-baǵdar beretin aýdan, aýyl ákimderi dármensiz kúıdegi baqylaýshy ǵana bolyp qala berdi.

Bir ǵana mysal. Bizdiń aýylda Omardyń Rahymy deıtin kisi bolyp edi. Kezinde el basqarý jaǵynda júrgen, úlken-kishige juǵymdy, bilimdi, isker, adal da aqyldy adam edi jaryqtyq. Muhtar, İlıas syndy qazaqtyń mańdaıaldy qalamgerlerimen dos-jar bolǵan, birge júrip, birge turyp, tirlikterinde hat alysyp, hat berisip kelgen. Men sol hattardy óz kózimmen kórgen adammyn. So kisi zeınet jasyna jetkende aýyldyq keńes tóraǵasy (búgingi ákim) boldy. Aıaǵynyń sylyp basar kemdigi bar edi, sodan ba, kóbine-kóp esik pen tórdeı ári jýas qulaq asqa atyna minip bara jatqanyn kóretin edik. Biz jetinshi synypta júrgende sol Rahań aýdan ortalyǵyndaǵy mektepterdiń eresek shákirtteri men jas muǵalimderin jınap alyp, aýmaǵy at shaptyrym jerge aǵash otyrǵyzdyra bastady. "Bul — túptiń túbinde park bolady, — dedi bizge, — maǵan keregi joq, erteń bozbala jigit, boıjetken qyz bolǵanda, qol ustasyp ózderiń qydyrasyńdar...".

Sol aǵashtar jaıqalyp ósip, 30-40 jylda shyn mánindegi úlken parkke aınalǵan. Rahań kózi tirisinde oǵan óz ustazy İlıas Jansúgirovtiń atyn bergizgen bolatyn.

Ne kerek, sońǵy tórt-bes jyl bederinde sol park te el aman, jurt tynyshta jaý tıgendeı typ-tıpyl bolyp, ornynda jypyr-jypyr aǵash túbirtegi ǵana qaldy. Bireýi kóp jylǵy terekti otynǵa jaqqan, bireýi qora-qopsysyn salýǵa paıdalanǵan.

Ony kórip otyrǵan basshylar da, basqalar da tıym sala almaǵan.

Osy jýyrda ǵana Almaty oblystyq "Jetisý" gazetinen bir habar oqydym. Oblys ákimi Shalbaı Qulmahanov jańa bir qurylys yńǵaıyna qaraı kóshe boıyndaǵy aǵashtardy kespek bolǵandarǵa úzildi-kesildi qarsy shyǵyp, aınalasyna sán de berip, ár de berip turǵan jasyl jelekti otaýǵa qatań tıym salypty.

Sonda oılap edim: "álgi men aıtqan park quryp bara jatqanda nemese Muqyry men Taldyqorǵan arasyndaǵy joldyń eki jaǵyna ádeıilep otyrǵyzylǵan syńsyǵan ormandaı qalyń aǵash balta men araǵa "jem" bolyp jatqanda qolyndaǵy ámir-buıryǵymen: "táıt!" — derlik bireýdiń tabylmaǵany-aý!" — dep.

Bekerge bilgishsip ketpeı-aq, taǵy da ózime etene tanys týǵan aýylym jaǵyna oıyssam, bir kezde balyǵy taıdaı týlaǵan, qoıy mańyrap, qozysy jamyrap jatatyn, úıirli jylqy, keleli túıesi bar berekeli el sıaqty edi. Ár júz saýlyqtan 150-180 qozy alatyn "rekordsmender" bizde de barshylyq bolatyn. Sonyń tipti jartysy jalǵan aqpar bolmaı shyqqanda da "qudaıǵa shúkir'" derlik edi. Aýdanymyzda 300 myńnan astam qoı bolǵan. Úıse — kóp, úlesse az, joǵaryda aıtqan "bólip al da, bórideı tıip ber!" — deıtin ádisten keıin ne qalyp, ne qoıǵany da belgisiz. Tek bir kezde aýdan jerin uzyna boıyna júrip ótkende qara joldyń eki jaǵy jer qaıysqan mal bolatyn edi. Bul kúnde tuıaqty mal túgili, júgirgen ańnyń ózi sırep ketken. Joǵarydaǵyny aldap, tómendegini arbap úırengen az kúngi ámirbılik ıeleriniń "pysyqtyǵy" arqasynda az jylda typ-tıpyl joq boldy.

Sodan da baryp el ishine bıleýshi ataýlyǵa, ókimet, úkimetke degen senim azaıyp, úmit úzile bastady. Bizdiń jaqta mal baǵyp, qyzylsha ósirip, balyq aýlap kúneltken jurttyń birazy qoldaǵynyń bárinen aıyryla bastaǵan soń on-on bes gektar jerdi jalǵa alyp, bala-shaǵa, qatyn-qalashymen selbesip, seriktesip sharýa qojalyǵyn quryp ta kórgen. Biraq sol jerdi óńdeıtin tehnıkasy joq, tehnıka tabylsa tuqym bolmaı, birer jyl ıt áýrege tústi de, qoldy bir-aq siltegender boldy. Onyń ústine jyǵylǵan ústine judyryq, "tóle de tóle!" dep salyq jınaýshylar jetedi dikeńdep. Aıaǵyna tartsa basyna, basyna tartsa aıaǵyna jetkize almaı otyrǵan sharýalardyń odan ármen zyqysyn shyǵaratyn da solar edi. Túıirlep jınaǵanyn tıyn ete almaı otyrǵanda zil batpan alym-salyqty olar qaıdan tólesin.

Bul endi, ózi tyr jalańash adamǵa: "sheshin!" dep buıyrǵanmen birdeı edi. Sóıtip basynda ájeptáýir úmitpen qolǵa alynǵan jeke sharýa qojalyqtary da birte-birte suıylyp, sý aıaǵy qurdymǵa ketip jatty.

1992 jyly men týǵan Alakól aýdany 43 myń tonna astyq, 87 myń tonna qant qyzylshasyn jınapty. Bul az ba, kóp pe bilmeımin, biraq búgingi tańda sol kórsetkishtiń qarasyn da kórmeı qala bergenimizge bás tige alamyn.

Memleketke et, sút, balyq ónimderin de artyǵymen ótkizipti.

Osy jeri de maǵan túsiniksiz. Buryn sol memleketke ótkizý degendi úlken-kishimiz bolyp túgel qoldap, qýattap jatpaýshy ma edik. "Memleket degen — men" — deıtin fransýz koroli HÚİ Lúdovık emes, halyqtyq memlekettiń ózine ótkizip jatyrmyz, endeshe sol ónim bergen elge eselep qaıtatyn shyǵar deıtinbiz. Baıaǵyda ájelerimiz qyńqyldap tamaq suraı bergen bizge: "Tarta jeseń taı qalady, qoıa jeseń qoı qalady, qoımaı jeseń neń qalady" — deı kelip, — men osynyń bárin tórkinime aparyp berer dep pe edińder, erteń ózderiń jeısiń ǵoı! — deıtin toqtam aıtyp, jubatyp jatýshy edi. "Goshoz", "sovhozdardyń" memleketke qaryz ekenin sezingende: ózine-ózi qalaı qaryz bolady? — dep, memleketti sol baıaǵy ájemizdeı kóretin edik. Tipti sol kezde (keńestik dáýir) "aýyldy qalata teńeımiz" deıtin uran da kóterilgen. Aýylda turatyndar úshin de muzdatqysh, televızor, basqa da tolyp jatqan osy zamanǵy turmystyq tehnıka qajet, árıne. Biraq aýyldaǵylardyń qalasha turǵysy kele me, qala turmysyna ıkemdelip kete ala ma degendi eskergen eshkim bolmady-aý deımin. Sodan baryp qos qabat, úsh qabat biriniń ústine biri mingesken úıleri bar, birine biri egizdiń syńaryndaı uqsas "aýyldar" da paıda bola bastaǵan. Qoıy mańyrap, qozysy jamyrap jatpasa, qańqyldaǵan qaz-úıregi, ala tańnan shaqyrǵan taýyǵy, aýylǵa ǵana tán oıyny men saýyǵy bolmasa, ol qandaı aýyl?

Ras, ol baıaǵy ámirshil ákireń kezdiń urany shyǵar, biraq sol kezde de synǵa ushyrap jatatyn. Qala-qala, aýyl-aýyl kúıinde qalsyn, biri mal men janǵa jaıly, biri ósip-órkendeýge yńǵaıly, birin biri joqqa shyǵarmaı, tolyqtyryp, almasyp, jalǵasyp jatýy kerek deıtinbiz. Keıin sodan da aıyrylyp qala bergenbiz. Qatyn-bala qap arqalap qalaǵa shubyrdy, aýyl qańyrap bos qaldy. Ásirese ajarymen alystan kóz tartatyn Mádenıet úıleri men klýb, kitaphanalar arsa-arsasy shyǵa ıesiz qalyp, qabyrǵasyna qozy-laq sekirip oınap júrgenin kórgende, "apyr-aı, endi ne bolar eken, osylaı quldyraǵannan quldyrap keri kete bere me, bolmasa qaıran aýyl qaıta bir boı kóterip, qazaq qaýymynyń berekeli besigine aınalar ma eken, dáýleti men sáýleti birdeı órlep, eńsesi bıiktegen aýyldy búgingi biz kóre alar ma ekenbiz" dep te oılaı beretin edik.

Osy maqalany jazý barysynda kózime mynadaı bir derek shalyndy. Dúnıejúzilik saýda Palatasynyń jyl saıyn jarıalanyp otyratyn OKSFAM ortalyǵynyń habarlaýynsha memleket qamqorlyǵyna alynǵan, qaraýyna kóship, baqylaýyna moıynusynǵan Amerıka fermerleriniń turmys deńgeıi (buǵan ekonomıkalyq, mádenı salanyń bári kiredi) ótken jyly 23 paıyzǵa, Eýroodaqqa kiretin elderde 40 paıyzǵa, al Japonıada 63 paıyzǵa kóterilgen. "Qazdyń jumyrtqasyn kórip taýyqtyń tańy aıyrylǵan eken" degendeı, oǵan jetem demeı-aq, Abaısha aıtqanda "uqsap baqsaq" teris bolar ma edi?

Bul jolǵy Prezıdent Joldaýynda sol gúldený, gúldendirý jaǵynyń alǵashqy nyshany jobalanypty...

Keıde aýyl turmysynyń qurt tómendep ketýine zıaly qaýym ókilderi — aqyn-jazýshy, óner men mádenıet qaıratkerlerin, ǵylym adamdaryn da aıyptap, solardyń úndemeı buǵyp, enjar kúlip júrgeninen de kóretinder bar.

Sóz joq jalshydaı jasqanshaq, quldaı qorǵanshaq bolyp bara jatqanymyz ras, biraz únsiz buǵyp otyrdyq pa? Aıttyq ta, aıǵaıǵa da bastyq. Biraq, sol basynda aıtqan "baıaǵy jartas — bir jartas".

Óz basymyz Prezıdenttiń aldyna barmaq túgili, alty qadam jaqyndap kórmegen adambyz. Aldyna bara qalǵanda da ishimdegini búkpesiz aqtara "bylaı istesek" dep tujyrymdaıtyn, naqty usynys bildire qoıýym ekitalaı.

Biraq oqta-tekte Elbasynyń aldyn kórip, jolyǵa, tildesip júrgen ıgi jaqsy zamandastarymmen ushyrasyp júrmin ǵoı. Solardan: "Prezıdentke ne dedińiz?" — dep surasaq, bireýi anany, bireýi mynany aıtyp bultaryp, bulyńǵyrlata bastaıdy. El múddesi, halyq qamyna oraı aıtqan usynys-pikirin aınala úlgi etip usynǵan birin kórgen emespiz.

Ras, "handa qyryq kisiniń aqyly bar" dep jatady, endeshe Prezıdent óz eliniń ishki-syrtqy jaǵdaıyn, el ishiniń hal-ahýalyn, muńy men muqtajyn bizden artyq biletin shyǵar. Oǵan daý bar ma, biraq "qanshama boldym-toldym deıtin hannyń da bir salym tuzy jetispeı jatady" — degendeı, "anaýsy anadaı, mynaýy mynadaı" dep, shyndyqty shyryldatyp otyryp, shymbaıyna batyra aıtqanǵa Prezıdent shamdanbas edi, shamyrqana túser edi dep oılaısyń. Búgingi Joldaý, búgingi Baǵdarlama erterek qolǵa alynyp, júzege asyryla bastasa el ishi munsha kúızelmes edi dep oılaısyń.

Zıaly qaýym, onyń ishinde aqyn-jazýshyny jurt osy jaǵynan aıyptaıtyn shyǵar. Óıtkeni, "jer betine bir syzat tússe — ol aqyn júregi arqyly ótedi" degen Genrıh Geıne sózin maldanyp, "ómirdegi jaqsylyqqa da, jamandyqqa da jaýaptymyn" dep ózimiz de kep jazdyq. Áli de jazyp kelemiz.

Biraq biz, biz demeı-aq qoıaıyn, sol azdaǵan zerdeli toptyń bireýi retinde, aqyl-parasattan maqurym qalmaǵan azamat retinde, aqyn retinde meniń qolymnan ne kele qoıypty?

Orystyń oılylary bir kezde "teristik aýyp teris aǵyzamyz" degen solaqaılarǵa bilek biriktire qarsy turyp, aıtqandaryn istetip, Baıkaldy qorǵap qalǵan bolatyn. Bizde ol da joq. Ýaqyt ótkizip baryp, "sol kezde men soı dep edim" degendeı qoqılanyp qoıatynymyz bolmasa, bir nárseniń sońyna túse, el-jurtqa bas kótere otyryp, aqyryna deıin alyp barǵan kimimiz bar?

Búgingi Prezıdent Joldaýy, mine, osynyń tóńireginde oılaýǵa májbúr etedi. Kóńilge úmit uıalatady. Úmit qana emes, senim uıalatady. Sendiredi. Ilandyrady.

Óıtkeni biz kópten beri "odnako, ıa somnevaıýsqa" kóndigip alǵanbyz. Kúdigimiz kóp te, kúresýge joqpyz.

Kúni erteń taǵy da aýyldaǵy pysyqaılar, jumyrlar, jeń ushynan jalǵasyp alǵan jemqorlar momyn eldiń aýzyndaǵysyn jyryp áketpesine kim kepildik bere alady? Ol úshin osy baǵdarlama júzege asa bastaǵansha aýyl, aýdan, oblys ákimderinen de qudirettirek bir kúsh, qara qyldy qaq jaryp, bir qudaı men Prezıdentten basqaǵa moıyn burmaıtyn ádil de álýetti kúsh kerek sıaqty. Meniń aıtpaǵym osy ǵana.

"Egemen Qazaqstan" 12 mamyr, 2002 jyl

---