Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardyń sózdik qoryn qalyptastyrý
Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardyń sózdik qoryn qalyptastyrý (prezentasıasymen)
Bolashaqtyń búgingiden nurly bolýyna yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa aparatyn kúsh tek bilimde ǵana. « Urpaǵy bilimdi halyqtyń tilin úırený. Jasyratyny joq, búgingi tańda aǵylshyn tilin meńgerý bolashaǵy bulyńǵyr bolmaıdy» degendeı, jas urpaqqa sapaly, mán - maǵynaly bilim berý – búgingi kúnniń basty talaby.
Elbasy 2006 jyldyń qazanynda ótken Qazaqstan halqy assambleıasynyń XII quryltaıynda «Úsh tuǵyrly til» týraly ıdeıany jarıa etti. Al 2007 Joldaýynda “Tilderdiń úshtuǵyrlylyǵy” atty mádenı jobany kezeń - kezeńmen iske asyrýdy usyndy.
“Úsh tuǵyrly til” ıdeıasynyń úshinshi quramdas bóligi – aǵylshyn degenimiz – ǵalamdyq aqparattar men ınovasıalardyń aǵynyna ilesý degen sóz.
Memleket basshysy burnaǵy jylǵy “Jańa álemdegi jańa Qazaqstan” atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda: “Qazaqstan halqy búkil álemde úsh tildi paıdalanatyn joǵary bilimdi el retinde tanylýǵa tıis. Bular: qazaq tili – memlekettik til, orys tili — ultaralyq qatynas tili jáne aǵylshyn tili — jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirigý tili”, — degen bolatyn.
Prezıdent Nursultan Nazarbaev bıylǵy halyqqa arnaǵan “Qazaqstan halqynyń ál - aýqatyn arttyrý — memlekettik saıasattyń basty maqsaty” atty Joldaýynda Úkimettiń aldyna “Tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy” mádenı jobasyn iske asyrýdy jedeldetý mindetin alǵa qoıyp otyr.
Qazirgi tańda órkenıetti el retinde kóptegen shet eldermen qarym - qatynasymyz kúnnen - kúnge nyǵaıyp, bedelimiz artyp keledi. Bul shetel tilin oqytýdy jaqsartýdy, ony tereń meńgertýdi talap etedi. Al, oqytýdy jaqsartý degenimiz, bizdińshe, oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Búgingi kúnniń talaby, shet tili oqytýshysynyń aldyna qoıǵan maqsaty til úırenýshilerdi shet tilinde sóıletý bolǵandyqtan, oqytýshy shet tiline úıretýdiń túrli ádisterin suryptaı kele, onyń ishindegi eń tıimdisin óz sabaǵynda qoldanýdy basty mindet dep biledi. Degenmen, shetel tilin meńgertýde kóptegen qıynshylyqtar kezdesetini belgili. Solardyń biri – mátin mazmunyn baıandaý nemese shet el tilinde óz oıyn aıtý.
Mektepterde aǵylshyn tilin oqytýdyń negizgi elementteriniń biri – sózdik jumysyn júrgizý. Ol oqýshylardyń sózdik qoryn baıytýda erekshe oryn alady. Sózdik jumysyn uıymdastyrýdyń basty qaǵıdasy – oqýshynyń leksıkalyq materıaldy belsendi túrde meńgerip, sóıleý tilinde olardy bekitip, sóıleýde belsendi túrde qoldana bilýge úıretý negizinde qalyptasady.
Sózdik jumysyn uıymdastyrýdyń qaǵıdalaryn bilý asa qajet. Olar ıgerilýge, bilýge qajetti sózder, jıilik, ahýaldyq – taqyryptyq negizinde sóz irikteledi. Sózdik jumysyn uıymdastyrýdyń basty maqsaty – oqýshynyń leksıkalyq materıaldy belsendi túrde meńgerip, ony sóıleý tilinde túrli tulǵada qoldana bilýi, ıaǵnı oqýshy ol sózdi kez kelgen gramatıkalyq formada qoldana alýy qajet. Mysaly: oqy, oqyp otyr, oqyǵan, oqıdy t. b. mysalda olar ártúrli gramatıkalyq formada berilip tur.
Árıne, sózdik jumysy arnaıy sabaq bolyp ótilmeıdi. Ol bizdiń árbir sabaǵymyzdan oryn alady. Sondaı – aq, sózdik jumysy mátinde kezdesetin túsiniksiz sózdermen uǵymdardy túsindirýmen ǵana shektelmeıdi. Oqýshynyń sózdik qoryn qalyptastyrýǵa baılanysty mynadaı maqsattar qoıylady:
1. Ár sabaqta belgili mólsherde oqýshyǵa jańa sóz úıretip otyrý, ıaǵnı oqýshynyń sózdik qoryn damytý.
2. Oqýshyny sózdi tyńdaýǵa jattyqtyrý.
3. Oqýshy meńgergen sózderimen sóz tirkesin, eki – úsh sózden turatyn sóılem quraı alatyn bolýǵa tıisti. Bul sóıleýge, sóılesýge úıretý úshin qajet.
4. Aǵylshynsha sózderdi durys aıta bilýge daǵdylandyrý kerek.
5. Oqýshylarǵa qysqa óleń, taqpaq, maqal – mátelder, jumbaqtar men jańyltpashtar jattap úıretý kerek. Onyń aǵylshyn tilindegi dybystardyń dybystalý erekshelikterine tilderin jattyqtyrýda úlken paıdasy bar.
Mysaly,
1. Many hands make light wok.
Kóp túkirse, kól bolady.
2. Too many cooks spoil the broth.
Qoıshy kóp bolsa, qoı aram óledi.
3. Make hay while the sun shines.
Qystyń qamyn jaz oıla.
Bolashaqtyń búgingiden nurly bolýyna yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa aparatyn kúsh tek bilimde ǵana. « Urpaǵy bilimdi halyqtyń tilin úırený. Jasyratyny joq, búgingi tańda aǵylshyn tilin meńgerý bolashaǵy bulyńǵyr bolmaıdy» degendeı, jas urpaqqa sapaly, mán - maǵynaly bilim berý – búgingi kúnniń basty talaby.
Elbasy 2006 jyldyń qazanynda ótken Qazaqstan halqy assambleıasynyń XII quryltaıynda «Úsh tuǵyrly til» týraly ıdeıany jarıa etti. Al 2007 Joldaýynda “Tilderdiń úshtuǵyrlylyǵy” atty mádenı jobany kezeń - kezeńmen iske asyrýdy usyndy.
“Úsh tuǵyrly til” ıdeıasynyń úshinshi quramdas bóligi – aǵylshyn degenimiz – ǵalamdyq aqparattar men ınovasıalardyń aǵynyna ilesý degen sóz.
Memleket basshysy burnaǵy jylǵy “Jańa álemdegi jańa Qazaqstan” atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda: “Qazaqstan halqy búkil álemde úsh tildi paıdalanatyn joǵary bilimdi el retinde tanylýǵa tıis. Bular: qazaq tili – memlekettik til, orys tili — ultaralyq qatynas tili jáne aǵylshyn tili — jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirigý tili”, — degen bolatyn.
Prezıdent Nursultan Nazarbaev bıylǵy halyqqa arnaǵan “Qazaqstan halqynyń ál - aýqatyn arttyrý — memlekettik saıasattyń basty maqsaty” atty Joldaýynda Úkimettiń aldyna “Tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy” mádenı jobasyn iske asyrýdy jedeldetý mindetin alǵa qoıyp otyr.
Qazirgi tańda órkenıetti el retinde kóptegen shet eldermen qarym - qatynasymyz kúnnen - kúnge nyǵaıyp, bedelimiz artyp keledi. Bul shetel tilin oqytýdy jaqsartýdy, ony tereń meńgertýdi talap etedi. Al, oqytýdy jaqsartý degenimiz, bizdińshe, oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Búgingi kúnniń talaby, shet tili oqytýshysynyń aldyna qoıǵan maqsaty til úırenýshilerdi shet tilinde sóıletý bolǵandyqtan, oqytýshy shet tiline úıretýdiń túrli ádisterin suryptaı kele, onyń ishindegi eń tıimdisin óz sabaǵynda qoldanýdy basty mindet dep biledi. Degenmen, shetel tilin meńgertýde kóptegen qıynshylyqtar kezdesetini belgili. Solardyń biri – mátin mazmunyn baıandaý nemese shet el tilinde óz oıyn aıtý.
Mektepterde aǵylshyn tilin oqytýdyń negizgi elementteriniń biri – sózdik jumysyn júrgizý. Ol oqýshylardyń sózdik qoryn baıytýda erekshe oryn alady. Sózdik jumysyn uıymdastyrýdyń basty qaǵıdasy – oqýshynyń leksıkalyq materıaldy belsendi túrde meńgerip, sóıleý tilinde olardy bekitip, sóıleýde belsendi túrde qoldana bilýge úıretý negizinde qalyptasady.
Sózdik jumysyn uıymdastyrýdyń qaǵıdalaryn bilý asa qajet. Olar ıgerilýge, bilýge qajetti sózder, jıilik, ahýaldyq – taqyryptyq negizinde sóz irikteledi. Sózdik jumysyn uıymdastyrýdyń basty maqsaty – oqýshynyń leksıkalyq materıaldy belsendi túrde meńgerip, ony sóıleý tilinde túrli tulǵada qoldana bilýi, ıaǵnı oqýshy ol sózdi kez kelgen gramatıkalyq formada qoldana alýy qajet. Mysaly: oqy, oqyp otyr, oqyǵan, oqıdy t. b. mysalda olar ártúrli gramatıkalyq formada berilip tur.
Árıne, sózdik jumysy arnaıy sabaq bolyp ótilmeıdi. Ol bizdiń árbir sabaǵymyzdan oryn alady. Sondaı – aq, sózdik jumysy mátinde kezdesetin túsiniksiz sózdermen uǵymdardy túsindirýmen ǵana shektelmeıdi. Oqýshynyń sózdik qoryn qalyptastyrýǵa baılanysty mynadaı maqsattar qoıylady:
1. Ár sabaqta belgili mólsherde oqýshyǵa jańa sóz úıretip otyrý, ıaǵnı oqýshynyń sózdik qoryn damytý.
2. Oqýshyny sózdi tyńdaýǵa jattyqtyrý.
3. Oqýshy meńgergen sózderimen sóz tirkesin, eki – úsh sózden turatyn sóılem quraı alatyn bolýǵa tıisti. Bul sóıleýge, sóılesýge úıretý úshin qajet.
4. Aǵylshynsha sózderdi durys aıta bilýge daǵdylandyrý kerek.
5. Oqýshylarǵa qysqa óleń, taqpaq, maqal – mátelder, jumbaqtar men jańyltpashtar jattap úıretý kerek. Onyń aǵylshyn tilindegi dybystardyń dybystalý erekshelikterine tilderin jattyqtyrýda úlken paıdasy bar.
Mysaly,
1. Many hands make light wok.
Kóp túkirse, kól bolady.
2. Too many cooks spoil the broth.
Qoıshy kóp bolsa, qoı aram óledi.
3. Make hay while the sun shines.
Qystyń qamyn jaz oıla.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
