InfoHub Logo

Adamzat tarıhta Jer betindegi kóptegen qupıalardy asha alǵanymen, jaýaby tabylmaǵan suraqtar áli de barshylyq.

1. Tánszı taýlary, Qytaı

Tańǵalarlyq áktasty munaralar qaýlap ósken jasyl ormandarmen kómkerilgen jáne kóbine-kóp olar munarlanyp turady. Taýǵa fýnıkýlermen kóterilýge bolady jáne jergilikti aýylda tańǵajaıyp kórinisti tamashalaýǵa múmkindik bar. Bul kórinister tipti «Avatar» fılmin túsirýshilerdi shabyttandyrǵan.

2. Spotted-Leık, Kanada

«Ala kól» Brıtanıalyq Kolýmbıada ornalasqan jáne ımpressıonıstiń qylqalamynan týǵan sýret sıaqty kórinedi. Kól sýy ishýge jaramaıdy jáne oda mıkroaǵzalardyń keıbir túrleri ǵana mekendeıdi. Temperatýra 43 gradýsqa jetkende betinde týra 365 — bir jyl ishindegi kún sanyna sáıkes shalshyq sý paıda bolady.

3. Alyptardyń tósemeli joly, Soltústik Irlandıa

Shamamen 60 mıllıon jyl buryn alyp janartaýdyń atqylaýy jer betine erigen bazalt shoǵyryn tastady. Ol qataıyp, osyndaı álem-jálem pishinge ıe boldy. Jergilikti ańyz boıynsha, 37 000 geometrıalyq pishindi baǵanany alyptar jasaǵan.

4. Tor qudyǵy, Oregon shtaty, AQSH

Qatań daýyldy aýa raıy jaǵdaılarynda soqpa tolqyn zor kúshpen úńireıgen oıpatqa baryp soǵylady. Erekshe tabıǵat bederlerin shaıyp jatatyn atqylaǵan fontandarǵa, tonnalaǵan sýdyń shashyraýyna Perpetýa múıisinen kýá bolýǵa bolady, biraq qolaısyz aýa raıynda bul ómirge qaýipti.

5. Pamýkkale, Túrkıa

Ierapolıs qalasyna jaqyn mańdaǵy ák tasty terasalar men qıraǵan úıindiler IýNESKO álemdik mura tizimine kirgen. Pamýkkaleniń tabıǵı baspaldaqtarynda tabıǵı bulaqtardan sý jınalady. Olardyń sany shamamen 17 jáne árqaısyndaǵy sý temperatýrasy 35-ten 100 gradýs aralyǵynda.

6. Hıllıer kóli, Avstralıa

Bul biregeı kól Batys Avstralıanyń araldarynyń eń irisinde 1802 jyly tabylǵan. Jyl boıy ol ashysýly Dýnalıella men mıkroaǵzalardyń keıbir túrleri keltiretin qanyqqan alqyzyl túste bolady.

7. Badab-e Sýrt, Iran

Irannyń soltústigindegi travertındik terasalar — bul myńdaǵan jyldar boıy qalyptasyp kele jatqan erekshe tabıǵı qubylys. Travertın — bul kálsı depozıti men aǵyndy sýdan quralatyn áktastyń bir túri. Temir oksıdiniń joǵary konsentrasıasynan turatyn eki ystyq bulaqtan terasalar qyzǵylt túske boıalǵan.

8. Sokotra araly, Iemen

Afrıkadan 6 mıllıonnan astam jyl buryn bólinip shyqqan bul aral ǵylymı-fantastıkalyq fılmderdi túsirýge arnalǵan alań sıaqty kórinedi. Sokotrada ózindik ekojúıe qalyptasqan, sondyqtan munda ósetin ósimdikter men aǵashtar álemniń eshbir jerinde óspeıdi. Olardyń qataryna ejelgi dińi ıirimdi drasenalar men badanaly bótelkelik aǵashtar kiredi.

9. Shóldala qoly, Chılı

Atakama shóliniń qumynda osy nysannyń paıda bolýyna chılıalyq músinshi Marıo Irarrasabal jaýapty. Sýretshi adamzattyń qaıǵysyna arnalǵan jumystarymen tanymal, sondyqtan qol — álemniń alys aımaǵynda údeı túsetin jalǵyzdyq sezimin bildiredi.

10. Shokolad tóbeler, Fılıppın

Bohol provınsıasynda araldyń ortasynda 1700 erekshe tómpeshikter shashylǵan. Olardyń bıiktigi ártúrli bolǵanymen, báriniń pishini bir, quddy bir adamdardyń ózderi jasaǵandaı. Degenmen bul adamnyń qolynan shyqpaǵan: IýNESKO boıynsha, olar marjan depozıtterinen quralǵan jáne aǵyndy jańbyr sýynan paıda bolǵan. «Shokolad tóbeler» ataýyn olar jyldyń qurǵaq mezgilinde alǵan. Sol mezette qalyń ormanmen jabylǵan bókteri qońyr túske boıalady.

11. Qumyralar alqaby, Laos

Ańyzdarǵa toly jáne alyp qumyra sıaqty kórinetin bul megalıtter Sıangkhýang provınsıasynda júzdep ornalasqan. Bul erekshe saýyttardyń paıda bolýynyń negizgi teorıasy, olardyń ejelde jerleý rásimi kezinde qoldanylýy. Jergilikti ańyz boıynsha, qumyralarda alyptarǵa sharap qaınatatyn bolǵan.

12. Goblınder alqaby, Iýta shtaty, AQSH

Joq, bul Mars beti emes — bul Solt-Leık-Sıtıden ońtústikke qaraı 216 mılde ornalasqan elsiz aımaq. Jumsaq araldyq tas shampan munaralaryna uqsas pishinge aınalý úshin uzaq jyldar boıy jel, jańbyrmen ushtalyp kelgen. Alaıda jurt bulardy goblınder qurastyrǵan degenge senedi.

13. Áınek jaǵajaıy, Kalıfornıa shtaty, AQSH

Jarqyraǵan áınek tastar teńiz tolqynynyń jyldar boıǵy óńdeýinen paıda bolǵan. Ótken ǵasyrdyń ortasynda sýda kóp qoqys jınalyp qaldy, onyń ishinde shaǵylǵan áınekter de bar. Qyzyq bolǵanda, tabıǵatpen óńdelgen áınektiń synyqtary týrıserdi elite bastady. Qazirde jarqyldaǵan tastardy estelikke alýǵa tyıym salynǵan.

14. Flaı, Nevada shtaty, AQSH

Jat planetalyqqa uqsas geızer Blek-Rok shóliniń shetkeri aımaǵynda jeke terıtorıada ornalasqan. Ol 1964 jyly energetıkalyq kompanıanyń geotermaldy sýlarǵa uńǵyma burǵylaý kezinde paıda bolǵan. Geızer sý quramyndaǵy mıneraldardan tasqyn bolyp atqylaıdy. Onyń bıiktigi jyl saıyn birneshe santımetrge artyp keledi.

15. Tasıro mysyqtar araly, Japonıa

Ejelde bul aralda mysyqtarǵa ereshke qurmet kórsetilgen, sebebi olar jibek óndirisine kedergi keltiretin egeýquıryqtardy aýlaıtyn bolǵan. Aralǵa ıt ákelýge tyıym salynǵan, jáne qazir jabaıy mysyqtardyń sany jergilikti turǵyndardan asyp ketti.

---