InfoHub Logo

Biz bárimiz bir atadan tarap, ár alýan aıyrmashylyqqa ıe bolǵanbyz. Al qalaı paıda bolǵany eń úlken qupıa halyq — pıgmeıler. Olar álemniń eń kishkentaı adamdary.

Pıgmeıler (grek. judyryqtaı degen maǵyna beredi) — Ortalyq Afrıkadaǵy halyqtar toby.

^{Pıgmeılerdiń jaıǵasýy}

Jalpy sany 300 myńnan astam. Antropologıa jaǵynan ortalyq afrıkalyq násilge jatady. Pıgmeılerdiń boıy alasa (144 — 150 sm), tústeri ashyq qońyrqaı, talpaq tanaý, buıra shashty, juqa erindi, keýdeli, aıaq-qoldary qysqa bolyp keledi. Bantý tilderi tobyndaǵy birneshe tilde sóıleıdi. Negizgi kásipteri — ańshylyq, terimshilik jáne balyqshylyq. Dástúrli qarý-jaraǵy — sadaq. Alasa kúrke úılerde turady. Ańshylyq, batyrlyq sújetterge negizdelgen aýyz ádebıeti saqtalǵan.

Olardyń ishinde de ózderiniń ergejeılileri bar. Bul Kongodaǵy Itýrı provınsıasynyń orman-toǵaıyn mekendeıtin mbýtı taıpasy. Bul afrıkalyq taıpadaǵy erkekterdiń boıynyń uzyndyǵy 140 sm, al áıelderiniń boıy — 130 sm jetýi sırek jaǵdaı. Ózderiniń fızıkalyq dene qurylysy boıynsha mbýtı taıpasynyń pıgmeıleri — negroıd tıpti adamdar.  

Olardyń zamanaýı órkenıetten esh habary joq deýge bolady. Olardyń bar biletini kún kóris qamy ǵana. Al kórgen-bilgenderiniń ózi — dinderiniń basqa afrıkalyq taıpalarmen qan turǵyda aralasyp ketýine tyıym salýy men aman qalý úshin jıǵan tájirıbeleri.

Ǵalym-medıkter ol taıpany tekserip kórip, alasa boıly bolý — mbýtı taıpasy úshin qalypty jaǵdaı ekenin anyqtaǵan. Taıpa músheleriniń boıdyń ósýin tejeıtin eshqandaı aýrý-syrqaýlary joq. Tamaqtaný arqyly bolýy múmkin syrtqy keri áser etýshi faktorlar da joq. Bul pıgmeı taıpasynyń jeıtin taǵamy ekologıalyq turǵyda taza  — jemis-jıdek, sańyraýqulaq, jańǵaq, jeýge jaramdy ósimdik tamyrlary, jabaıy ańdardyń eti, balyq. Pıgmeıler dıqanshylyqpen jáne mal sharýashylyǵymen aınalyspaıdy.  

Terimshilikpen jáne ańshylyqpen tabylǵan iship-jem sol kúni-aq tamaqqa aınalady. Ertesi kúni qaıtadan isherge as izdeý kerek. Olardyń ıkem-daǵdylary  — ot jaǵa alý, taıaq-syryqtar men iri japyraqtardan baspana turǵyzý. Ańshylyq qylý kezindegi ıkem-mashyǵy — ańǵa buqpantaılap jaqyndaı alý. İri ań-qusty úshkir bolýy úshin ushyn otqa salyp kúıdirgen aǵash súńgimen óltiredi. Kishigirim ań-qusty sadaqpen atady, taıaqpen urady nemese qolmen-aq ustap alady. Balyqty ýly ósimdiktermen ýlandyryp, olar esi kiresili-shyǵasyly bolyp sý betine shyqqan kezde qolmen ustap ala beredi.

Qundylyq degennen — ósimdikterden jasalǵan belge oraıtyn lypa túrindegi «kıim» men keı kezderi sırek keletin týrıser men saıahatshylar beretin matadan tigilgen kıimderi ǵana.  

Ǵalymdar toby kóp ýaqyt boıy pıgmeılerdiń alasa boıly bolýy olardyń adam júrip bolmaıtyn ný jýnglılerde turatynynan dep oılap keldi. Alasa boıly bolý lıandar men qulap jatqan aǵashtardyń arasymen jyldam júrip-turýǵa yńǵaıly mys.

Pıgmeılerdiń kúndelikti turmysy da qyzyq. Naqty bir «basshylyq» joq. Biraq atqarylatyn mindetter jasyna jáne jynysyna qaraı bólinedi. Kúndiz tabylǵan nemese aýlanǵan tamaqtyń bári adamdardyń jasyna jáne tamaq ishý qajettiligine baılanysty taratylyp beriledi. Bólis kezinde árkimniń taıpanyń ıgiligine qosqan jeke «úlesi» de eskeriledi.   

Pıgmeılerdiń ómiriniń ortasha uzaqtyǵy — 40 jasqa jýyq. Olardyń ómirine tónetin negizgi qater — ańdar men jylandar.

---