InfoHub Logo

Altyn Orda memleketiniń ıslamdaný úderisiniń basy Joshynyń uly Berkeniń ıslamdy qabyldanýynan bastalady. Tarıhı derekterde han taǵyna otyrǵan Berke aǵasynyń saldyrǵan Saraıshyq qalasyna barǵanda Buqaradan kelgen kóptegen kerýenderdiń birindegi eki jaqsy kisini bir aýlaq jerge shaqyrtyp musylmandyqtyń sharttary men tarıhyn suraǵandyǵy, álgi eki jannyń musylmanshylyqty jaqsy baıan qylýynyń arqasynda Berke han shyn júregimen ıslamdy qabyldaǵandyǵy jazylady. Berkeniń sońynan inisi Toqaı-temirde ıslam dinin qabyldaǵanyn Ábilǵazynyń derekterinen kezdestiremiz. Altyn orda dáýiri týraly derekterde Berkeniń ıslamdy Seıfýddın Baharzıdiń ýaǵyz-nasıhaty nátıjesinde qabyldaǵandyǵy keltirilgen. Berkeniń ıslamdy qabyldaýy onyń ózge din ókilderimen ara-qatynasynyń nasharlaýyna sebep bolǵandyǵyn Ábilǵazy óziniń shejiresinde jazady. Biraq, Berke musylman bola tura óziniń áskerin 1258 jyly Qulaǵýdyń Baǵdat qalasyn basyp alýyna kómektesý úshin jibergendigi týraly málimetter kezdesedi. Rashıd ad-Dın Berkeniń musylmandardyń qalalaryn qıratyp, musylman basshylarynyń úılerin órtegenin, dosy men jaýyn ajyratpaı, týysqandarymen keńespeı halıfty taqtan taıdyrǵandyǵyn sóz etedi. Berkeniń musylman bola tura bundaı qadamdarǵa barýy saıası múdde turǵysynan jasalǵan ózindik sheshimi ekeni aıtylady. Altyn orda dáýirinde qyzmet jasaǵan kerýen saraılarda qulshylyq úılerinen tek meshittiń bolýy Joshy ulysy terıtorıasynda ıslamdaný úderisiniń tabıǵatyn túsinýge múmkindik beredi. Ábilǵazynyń shejiresi men arab tarıhshysy Ibn Kasırdiń «Bıdaıa ýa an-nıhaıa» eńbeginde Berke han musylmanshylyqqa bet burǵannan soń ózge din ókilderinen boıyn aýlaq salǵany jaıynda derek kezigedi.

Bizdiń oıymyzsha kópdindi jáne ózge dindarlarǵa qurmetpen qaraıtyn Joshy ulysynyń handary musylmanshylyqqa ótkennen keıin, Mońǵol ımperıasynyń ortalyǵyna baǵyna bermeı, derbes saıasat júrgizýdi qolǵa alǵandaı. Sebebi, Ústirt boıyndaǵy kerýen saraılarda tek qana meshitterdiń bolýy, Joshy urpaqtarynyń óz attarynan musylmanshylyq dástúrde tıyndardy basyp shyǵarýy  jáne Berke hannyń arap túbegindegi musylman dınastıalarymen Qulaǵýǵa qarsy saıası odaqqa birigýi osy oılarymyzdy rastaıtyndaı. oshy ulysynyń tolyqqandy musylmandanýy Ózbek hannyń ıslamdy memlekettik din etip jarıalaýymen bastalady deýge ábden bolady.  Ábilǵazy óziniń shejiresinde «Ózbek han eldiń ulys-ulysyn ıslamǵa kirgizdi, halyqtyń dáýleti artty. Odan soń barsha Joshy eli ózbek eli atandy», – dep jazady. Ózbek han bılikke kelisimen óz ulysynda ıslamdaný úderisin tez ári qysqa ýaqyt ishinde júrgizýge tyrysty. Bılik qurǵan eki jyldan keıin Mysyr sultany Málik án Násırge jazǵan hatynda Ózbek óziniń ulysynda kápirlerdiń az qalǵandyǵyn aıtady. Parsy jylnamashysy Mýın ad-Dın Natanzı: «Ózbek han tusynda Deshti Qypshaq Allaǵa tabynǵan elge aınaldy», – deıdi.

Bul baǵytta áli de bolsa tarıhı-arheologıalyq materıaldarǵa negizdelgen keshendi zertteý jumystaryn uıymdastyrý kerek degen oıdamyz. Joshy ulysynyń ıslamdaný úderisi otandyq tarıh jáne arheologıa ǵylymynda áli de tolyqqandy zerttelmegen taqyryptardyń biri. 

Kaıratov Araılym

---