Álıa – rýh!
Álıa – rýh!
Maqsaty: Oqýshylardy Otanyn, elin, týǵan jerin súıýge, qorǵaýǵa baýlý, erlikke tárbıeleý. Álıanyń erligine úńile túsý, erlikterin oqyp úırený, taný.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, Álıanyń sýretteri, ómir joly týraly álbom, «Álıa» áni, erlik týraly maqal - mátelder.
Barysy: Uıymdastyrý kezeńi ( mýzyka, tynyshtyq, qustar saıraýy men ózenniń syldyrap aǵyp jatqany, balalar oınap júredi. Kenet taspaǵa basylǵan soǵystyń bastalǵany týraly habarlanyp, soǵys dalasynyń dybystary estilip,«Maıdanǵa» áni oryndalady.)
Kirispe: 1941 jyly 22 maýsymda er azamattar asyǵys soǵysqa attandy. Qasıetti jerimiz, beıbit jatqan elimiz qulaq estip, kóz kórmegen apatqa ushyrady. Elimizdiń jaýyngerleri qasyq qany qalǵansha shaıqasty. Osynaý qanquıly soǵysta jeńiske jetýde maıdangerlerdiń shaıqas dalasynda kórsetken erligi, áskerı sheberligi men batyrlyǵy, fashızmge qarsy qozǵalystyń tize qosqan kúsh - jigeri arqasynda qol jetkizdi.
Uly Otan soǵysy 1418 kún men túnge sozyldy. Maıdanǵa Qazaqstannan
1 mln. 366 myń adam attandy, onyń 5183 - i qyz - kelinshekter edi.
El aýmaǵynda 12 atqyshtar dıvızıasy, 7 atqyshtar brıgadasy, 4 atty ásker dıvızıasy jáne 2 artılerıalyq, 4 mınomettik, 3 avıasıalyq polktar, 14 jeke batalóndar qurylyp maıdanǵa jiberildi.
Sondaı - aq batyr qyzdarymyzdy maqtan etýimiz kerek. Olar:
«Qazautyń qanatty qyzy» atanǵan, qazaqtyń tuńǵysh áskerı ushqyshy, Halyq Qaharmany Hıýaz Dospanova,
Rota kapıtany - Quralaı Natýlaeva,
Medısınalyq qyzmettiń kapıtany - Marıam Syrlybaeva,
Radıser - Orynkesh Mysyrova, Shákıra Botaqanova, Bıken Sadýakasova, Shaǵıla Qusanova,
Barlaýshy - Rahıma Eralına,
Pýlemetshi - Zınat Ońaıbaeva,
Mergen - Málıká Toqtamysova,
Medbıkeler – Rázıa Ysqaqova, Maıa Ǵabıtova t. b.
Jalpy osy soǵysta Keńes Armıasy qatarynda 330 myńnan astam áıel jaýyngerler bolǵan.
Sol surapyl soǵysta erlikpen qaza tapqan, Keńes Odaǵynyń batyr qazaq qyzy Álıa Moldaǵulova.
Uly Otan soǵysy bastalǵanda Álıa ne bary on jeti jasta ǵana edi. 1942 jyldyń aıaq kezinde ol ózi suranyp, atqyshtar mektebine oqýǵa tústi. Ony úzdik bitirip shyqqan soń maıdanǵa attandy.
1944 jyl. Bizdiń áskerler jappaı shabýylda. Lenıngrad mańyndaǵy eldi meken úshin qatty urys bolyp, shabýylǵa buıryq berilýi sol - aq edi, aldyńǵy qatarly jas qazaq qyzy «Otan úshin alǵa!» dep tura umtyldy. Batyr qyzdy qostap sońynan barlyq jaýyngerler lap qoıady. Jaýǵan oqqa qaramastan batyr qyz qystaqqa kiredi. Ondaǵy jaýdy atyp óltiredi. Jaýdyń kúshi toıtarylyp, qystaq bizdiń qolǵa ótti.
Álıanyń mundaı erlikteri kóp. Aqyn Ia. Helemskıı «Álıanyń júregi» poemasynda qazaqtyń batyr qyzyn erekshe jyrlaıdy.
1 - oqýshy: Shattansań qyz týdym dep qazaq shattan,
Álıa Otanyna bolǵan maqtan.
Bejenısa mańynda tulǵasy tur,
Degendeı “ Erlikke attan, eńbekke attan!”
Bul jermen sonaý zaman Pýshkın ótken,
Jeldirtip qońyraýly atyn jekken.
Sol jerdi jaýdan saqtap qalamyn dep,
Qazaqtyń Álıa qyzy qanyn tókken.
Kazachıha dóńinde tulǵasy tur,
Degendeı “ Erlikke attan, jeńiske attan! “
Álıa 1924 jyly Qobda aýdany Kókbulaq degen jerinde týǵan. Eki jasynda jetim qalyp, Áýbákir degen aǵasy óz tárbıesine alady. Keıin ol aǵasy Lenıngrad qalasyna kóship keledi de, sol qalada oqıdy. Otbasynyń jaǵdaıyna baılanysty Álıa keıin balalar úıinde tárbıelenedi.
Álıa erekshe ustamdy, zerek bolyp ósti. Jeri, eli úshin óz erkimen maıdanǵa attanady.
Kórinis (muńdy áýen oınap turady, shtab, shekpen, avtomat jarda ilýli, ústel ústinde maı sham, karta qaryndash, oılanyp otyrǵan komandır, esik qaǵylyp ishke soldat kiredi).
- Kirýge bolady ma, joldas komandır?
- Kirińiz.
- Shaqyrtýyńyzben efreıtor Moldaǵulova kelip tur.
Komandır: Siz jaýyngerlik tapsyrmany oryndaýǵa náziksiz ǵoı? Maıdanǵa qalaısha keldińiz? Jasyńyz neshede?
Álıa: Men Álıa Moldaǵulovamyn, qazaqstandyqpyn. Jasym 17 - de. Maıdanǵa óz betimmen keldim. Qandaı bolsyn jaýyngerlik tapsyrmany oryndaýǵa daıynmyn.
Án: «Álıa» oryndalady
(slaıdpen Álıa eskertkishteri kórsetilip otyrady jáne maǵlumattar beriledi)
2 - oqýshy: Arý, qyzdar, alaýlanyp ot keshkender,
Syzdap tur - aý áli kún oq tesken jer.
Qalasyńdar máńgilik el esinde,
Arý qyzdar alaýlap ot keshkender.
3 - oqýshy: Jalpy soǵys jyldary Qazaqstan terıtorıasynda 12 atqyshtar dıvızıasy, 7 atqyshtar brıgadasy, sonyń ishinde 2 ulttyq atqyshtar brıgadasy bar, ár qıly áskerı túrleriniń 50 - ge jýyq polkteri men batalóndary qurylyp, maıdanǵa attandy. Keńestik shyǵys áıelderi arasynda birinshi bolyp “Lenın ordeni” jáne “Altyn juldyz”medalimen nagradtalǵan qazaq qyzdary 100 - shi atqyshtar brıgadasynyń pýlemetshisi Mánshúk Mametova, 54 - shi atqyshtar brıgadasynyń mergeni Álıa Moldaǵulova boldy.
4 - oqýshy:
Soǵystyń quny – kesilgen bilek,
Soǵystyń quny – tesilgen júrek,
Soǵystyń quny – laýlaǵan orman,
Soǵystyń quny – ýlanǵan arman,
Soǵystyń quny – órtengen aspan,
Soǵystyń quny – tógilgen jas qan...
5 - oqýshy: Álıa Kazachıha derevnásy úshin bolǵan urysta asqan batyldyq kórsetti. Ol óziniń jaralǵanyna qaramastan “Alǵa” dep jar salyp, jaýǵa qarsy shyqqan. Osy urysta Álıa oqqa ushady. Ol kezde Álıa áli 19 jasqa tolmaǵan kezi edi. Álıanyń denesi osy seloda batyr jaýyngerler zıratyna jerlengen. Sol jerge eskertkish ornatylǵan. Keıin Keńes Odaǵynyń Batyry degen ataq berildi. Ózi oqyǵan mektepte Álıaǵa “Arý Álıa, qaharman Álıa bizge Otanym, elim dep soqqan júregim mıras etti” dep arnalǵan erekshe bólme bar.
6 - oqýshy: Biriktirip úmiti men tilegin,
Biriktirip barlyq kúshin, jigerin.
Ana úshin, bala úshin, jer úshin,
Jasqanbastan tosty oqqa júregin.
7 - oqýshy: Jeńis kúni. Adamzat ańsap kútken kún, Jeńistiń týyn tikken 1418 táýlikke sozylyp, azattyq kúrestiń aıbyndy kúnin ákelgen Jeńis kúni. Bul kún ómirdi súıer azamat qaýymynyń esinen máńgi keter me? Bul jeńis ońaıshylyqpen kelgen joq. Soǵysqa 35 mıllıonnan astam qatysyp, sonyń 20 mıllıonnan astamy dúnıeden ótti.
8 - oqýshy:
Jeńis keldi qalama,
Jeńis keldi dalama.
Jeńis keldi áke bolyp,
Jeńis keldi án bolyp,
Keldi aýylǵa sán - kórik.
Jeńis keldi alaqaı,
Toıa jeıtin nan bolyp!
Tolyq nusqasyn júkteý
Maqsaty: Oqýshylardy Otanyn, elin, týǵan jerin súıýge, qorǵaýǵa baýlý, erlikke tárbıeleý. Álıanyń erligine úńile túsý, erlikterin oqyp úırený, taný.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, Álıanyń sýretteri, ómir joly týraly álbom, «Álıa» áni, erlik týraly maqal - mátelder.
Barysy: Uıymdastyrý kezeńi ( mýzyka, tynyshtyq, qustar saıraýy men ózenniń syldyrap aǵyp jatqany, balalar oınap júredi. Kenet taspaǵa basylǵan soǵystyń bastalǵany týraly habarlanyp, soǵys dalasynyń dybystary estilip,«Maıdanǵa» áni oryndalady.)
Kirispe: 1941 jyly 22 maýsymda er azamattar asyǵys soǵysqa attandy. Qasıetti jerimiz, beıbit jatqan elimiz qulaq estip, kóz kórmegen apatqa ushyrady. Elimizdiń jaýyngerleri qasyq qany qalǵansha shaıqasty. Osynaý qanquıly soǵysta jeńiske jetýde maıdangerlerdiń shaıqas dalasynda kórsetken erligi, áskerı sheberligi men batyrlyǵy, fashızmge qarsy qozǵalystyń tize qosqan kúsh - jigeri arqasynda qol jetkizdi.
Uly Otan soǵysy 1418 kún men túnge sozyldy. Maıdanǵa Qazaqstannan
1 mln. 366 myń adam attandy, onyń 5183 - i qyz - kelinshekter edi.
El aýmaǵynda 12 atqyshtar dıvızıasy, 7 atqyshtar brıgadasy, 4 atty ásker dıvızıasy jáne 2 artılerıalyq, 4 mınomettik, 3 avıasıalyq polktar, 14 jeke batalóndar qurylyp maıdanǵa jiberildi.
Sondaı - aq batyr qyzdarymyzdy maqtan etýimiz kerek. Olar:
«Qazautyń qanatty qyzy» atanǵan, qazaqtyń tuńǵysh áskerı ushqyshy, Halyq Qaharmany Hıýaz Dospanova,
Rota kapıtany - Quralaı Natýlaeva,
Medısınalyq qyzmettiń kapıtany - Marıam Syrlybaeva,
Radıser - Orynkesh Mysyrova, Shákıra Botaqanova, Bıken Sadýakasova, Shaǵıla Qusanova,
Barlaýshy - Rahıma Eralına,
Pýlemetshi - Zınat Ońaıbaeva,
Mergen - Málıká Toqtamysova,
Medbıkeler – Rázıa Ysqaqova, Maıa Ǵabıtova t. b.
Jalpy osy soǵysta Keńes Armıasy qatarynda 330 myńnan astam áıel jaýyngerler bolǵan.
Sol surapyl soǵysta erlikpen qaza tapqan, Keńes Odaǵynyń batyr qazaq qyzy Álıa Moldaǵulova.
Uly Otan soǵysy bastalǵanda Álıa ne bary on jeti jasta ǵana edi. 1942 jyldyń aıaq kezinde ol ózi suranyp, atqyshtar mektebine oqýǵa tústi. Ony úzdik bitirip shyqqan soń maıdanǵa attandy.
1944 jyl. Bizdiń áskerler jappaı shabýylda. Lenıngrad mańyndaǵy eldi meken úshin qatty urys bolyp, shabýylǵa buıryq berilýi sol - aq edi, aldyńǵy qatarly jas qazaq qyzy «Otan úshin alǵa!» dep tura umtyldy. Batyr qyzdy qostap sońynan barlyq jaýyngerler lap qoıady. Jaýǵan oqqa qaramastan batyr qyz qystaqqa kiredi. Ondaǵy jaýdy atyp óltiredi. Jaýdyń kúshi toıtarylyp, qystaq bizdiń qolǵa ótti.
Álıanyń mundaı erlikteri kóp. Aqyn Ia. Helemskıı «Álıanyń júregi» poemasynda qazaqtyń batyr qyzyn erekshe jyrlaıdy.
1 - oqýshy: Shattansań qyz týdym dep qazaq shattan,
Álıa Otanyna bolǵan maqtan.
Bejenısa mańynda tulǵasy tur,
Degendeı “ Erlikke attan, eńbekke attan!”
Bul jermen sonaý zaman Pýshkın ótken,
Jeldirtip qońyraýly atyn jekken.
Sol jerdi jaýdan saqtap qalamyn dep,
Qazaqtyń Álıa qyzy qanyn tókken.
Kazachıha dóńinde tulǵasy tur,
Degendeı “ Erlikke attan, jeńiske attan! “
Álıa 1924 jyly Qobda aýdany Kókbulaq degen jerinde týǵan. Eki jasynda jetim qalyp, Áýbákir degen aǵasy óz tárbıesine alady. Keıin ol aǵasy Lenıngrad qalasyna kóship keledi de, sol qalada oqıdy. Otbasynyń jaǵdaıyna baılanysty Álıa keıin balalar úıinde tárbıelenedi.
Álıa erekshe ustamdy, zerek bolyp ósti. Jeri, eli úshin óz erkimen maıdanǵa attanady.
Kórinis (muńdy áýen oınap turady, shtab, shekpen, avtomat jarda ilýli, ústel ústinde maı sham, karta qaryndash, oılanyp otyrǵan komandır, esik qaǵylyp ishke soldat kiredi).
- Kirýge bolady ma, joldas komandır?
- Kirińiz.
- Shaqyrtýyńyzben efreıtor Moldaǵulova kelip tur.
Komandır: Siz jaýyngerlik tapsyrmany oryndaýǵa náziksiz ǵoı? Maıdanǵa qalaısha keldińiz? Jasyńyz neshede?
Álıa: Men Álıa Moldaǵulovamyn, qazaqstandyqpyn. Jasym 17 - de. Maıdanǵa óz betimmen keldim. Qandaı bolsyn jaýyngerlik tapsyrmany oryndaýǵa daıynmyn.
Án: «Álıa» oryndalady
(slaıdpen Álıa eskertkishteri kórsetilip otyrady jáne maǵlumattar beriledi)
2 - oqýshy: Arý, qyzdar, alaýlanyp ot keshkender,
Syzdap tur - aý áli kún oq tesken jer.
Qalasyńdar máńgilik el esinde,
Arý qyzdar alaýlap ot keshkender.
3 - oqýshy: Jalpy soǵys jyldary Qazaqstan terıtorıasynda 12 atqyshtar dıvızıasy, 7 atqyshtar brıgadasy, sonyń ishinde 2 ulttyq atqyshtar brıgadasy bar, ár qıly áskerı túrleriniń 50 - ge jýyq polkteri men batalóndary qurylyp, maıdanǵa attandy. Keńestik shyǵys áıelderi arasynda birinshi bolyp “Lenın ordeni” jáne “Altyn juldyz”medalimen nagradtalǵan qazaq qyzdary 100 - shi atqyshtar brıgadasynyń pýlemetshisi Mánshúk Mametova, 54 - shi atqyshtar brıgadasynyń mergeni Álıa Moldaǵulova boldy.
4 - oqýshy:
Soǵystyń quny – kesilgen bilek,
Soǵystyń quny – tesilgen júrek,
Soǵystyń quny – laýlaǵan orman,
Soǵystyń quny – ýlanǵan arman,
Soǵystyń quny – órtengen aspan,
Soǵystyń quny – tógilgen jas qan...
5 - oqýshy: Álıa Kazachıha derevnásy úshin bolǵan urysta asqan batyldyq kórsetti. Ol óziniń jaralǵanyna qaramastan “Alǵa” dep jar salyp, jaýǵa qarsy shyqqan. Osy urysta Álıa oqqa ushady. Ol kezde Álıa áli 19 jasqa tolmaǵan kezi edi. Álıanyń denesi osy seloda batyr jaýyngerler zıratyna jerlengen. Sol jerge eskertkish ornatylǵan. Keıin Keńes Odaǵynyń Batyry degen ataq berildi. Ózi oqyǵan mektepte Álıaǵa “Arý Álıa, qaharman Álıa bizge Otanym, elim dep soqqan júregim mıras etti” dep arnalǵan erekshe bólme bar.
6 - oqýshy: Biriktirip úmiti men tilegin,
Biriktirip barlyq kúshin, jigerin.
Ana úshin, bala úshin, jer úshin,
Jasqanbastan tosty oqqa júregin.
7 - oqýshy: Jeńis kúni. Adamzat ańsap kútken kún, Jeńistiń týyn tikken 1418 táýlikke sozylyp, azattyq kúrestiń aıbyndy kúnin ákelgen Jeńis kúni. Bul kún ómirdi súıer azamat qaýymynyń esinen máńgi keter me? Bul jeńis ońaıshylyqpen kelgen joq. Soǵysqa 35 mıllıonnan astam qatysyp, sonyń 20 mıllıonnan astamy dúnıeden ótti.
8 - oqýshy:
Jeńis keldi qalama,
Jeńis keldi dalama.
Jeńis keldi áke bolyp,
Jeńis keldi án bolyp,
Keldi aýylǵa sán - kórik.
Jeńis keldi alaqaı,
Toıa jeıtin nan bolyp!
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
