InfoHub Logo

— Karmen eki kúnge de barmaıdy.

Meıson kesek muzdy túkirip tastady da, baıǵus maqulyqqa muńdana qarady, odan ıttiń tabanyn aýzyna tosyp, onyń baqaılarynyń arasyna shodyraıyp qatyp qalǵan muzdy qaıtadan tistelep tazalaı bastady.

— Attary ásem qanshama ıtti kezdestirdim, solardyń birde-biri túkke jaraǵan emes, - dedi ol sharýasyn bitirgen soń ıtti serpip tastap. - Olar birtindep álsireı beredi de, aqyry ólip tynady. Sen ásheıin Kasár. Sıvash nemese Haskı dep atalatyn ıtterdiń birdeńege urynǵanyn kórdiń be? Eshqashan da! Shýkýmge qarashy: bul...

Kenet ábden júdegen ıt joǵaryǵa qaraı atylyp, Meısondy keńirdekten ala túsýge shaq qaldy.

— Óı, mynaýyń ne sumdyq!

Bıshiktiń sabymen bastan tıgen qatty soqqy ıtti qar betine murttaı ushyrdy. Ol jantalasa bezektep qaldy da, ezýinen sap-sary silekeı tamshylap ketti.

— Aıttym ǵoı, Shýkýmge qarashy: Shýkým múlt ketpeıdi. Bás tigeıin, bir apta ótpeı-aq bul Karmendi jaryp tastaıdy.

— Al men, - dedi Meılmút Kıd otqa qyzdyryp otyrǵan nanynyń betin aýdaryp, - mejeli jerge jetkenshe Shýkýmdi ózimizdiń jep qoıatynymyz úshin bás tigemin. Buǵan sen deısiń, Rýf?

Úndis áıel qoıýyn tundyrý úshin kofege bir kesek muz tastady da, Meılmút Kıdke qadaǵan kóz janaryn kúıeýine burdy, odan ıtterge qarady, biraq ún qatqan joq. Sonshama kóz jetip turǵan aqıqat quptaýdy qajet etpeıtin edi. Basqa sheshim de joq-tyn. Alda iz túspegen eki júz mıl jol jatyr, azyq nebári alty-aq kúnge jetedi, al ıtterge múlde eshteńe qalmaǵan.

Eki ańshy men bir áıel otqa taıaýlaý otyryp, azyn-aýlaq tańǵy astaryn ishýge kiristi. Bul qysqa ǵana kúndizgi aıaldama bolǵandyqtan jegýli jatqan ıtter tamaqqa jutyna qaraıdy.

— Erteńnen bastap tańerteńgi as degen toqtatylady, - dedi Meılmút Kıd, - jáne ıtterden kóz aıyrmańdar, bular ábden qutyrdy, qara da tur, kóziń sál taısa bas salýdan da taıynbaıdy.

— Al men kezinde ádistemelik qaýymnyń bastyǵy boldym ǵoı. ári jeksenbilik mektepte sabaq bergenmin!

Meıson osyny ne úshin aıtqanyn bilmeı óziniń bý burqyraǵan bashmaqtaryna barlap qaraýǵa kiristi. Ol oı qursaýynan Rýf bir sháshke kofe quıyp bergende bir-aq bosady.

— Bizde shaıdyń moldyǵyna Qudaıǵa shúkir. Men úıde, Tennssıde shaıdyń qalaı óskenin kórdim. Qazir bir shelpek ystyq júgeri nany úshin nemdi aıanar edim!.. Kúıinbe, Rýf, sál shyda, uzamaı-aq ashyǵýdan qutylasyń, bashmak kıýdiń de qajeti bolmaı qalady.

Osy sózder aıtylǵanda áıeldiń qabaǵy jadyraı túsken, aq násildi qojaıynyna - alǵash ushyratqan adamyna, buǵan áıeldi haıýan nemese júk artatyn mal ornyna qaramaýdy kórsetken tuńǵysh erkekke degen súıispenshilikten janary da jarqyrap ketti.

— Iá, Rýf, - dep jalǵastyrdy onyń kúıeýi ózderi bir-birimen túsinisetin osynaý jalǵyz ǵana shartty tilde, - uzamaı-aq shyǵamyz bul jerden, aq adamnyń qaıyǵyna otyramyz da Tuzdy Sýǵa tartamyz. Iá, beınebir sý taýlary birese joǵary, birese tómen atqylap jatqandaı jaman sý, asaý sý. Jáne qandaı káp ózi, qanshama júrýge týra keledi sonyń betimen! On uıqy, jıyrma uıqy, qyryq uıqy júresiń, - Meıson oıyn túsinikti jetkizý úshin kúnderdi saýsaǵymen sanaı bastady, jáne óne boıy sý, jaman sý. Odan úlken eldi mekenge kelemiz, onda jazdaǵy shybyn-shirkeı sekildi qaptaǵan halyq kóp. Shoshaq lashyqtary, mine, munshama bıik - on, jıyrma qaraǵaı boıyndaı!.. Eh!

Sóz tappaǵan soń bir sát únsiz qaldy da, Meılmút Kıdke jalynshty júzben qarady, sóıtti de jıyrma qaraǵaıdy biriniń ústine birin shyǵarsa qanshalyqty bıik bolatyny qolymen muqıat kórsetýge kiristi. Meılmút Kıd mysqyldaı jymıǵan, biraq Rýfıdiń kózderi tańyrqaý men shattyqtan sharasynan shyǵyp kete jazdady; ol kúıeýim qaljyńdap tur dep oılady, osy meıirim baıǵus áıel júregin eljiretip jibergen.

— Al odan soń j... jáshikke otyramyz da, pıff, - jónep beremiz! - Meıson oıyn túsindirý úshin áýege atyp jibergen bos saptyaıaqty qaıta qaǵyp alyp aıqaı saldy: - Paff! -Sóıtip, mine, jetip te keldik! O, uly shamandar! Sen Fort Iýkonǵa jol tartasyń, al men Artık sıtınge ketemin - jıyrma bes uıqy. Annan munda tartylǵan uzyn arqan, men sol arqanǵa jarmasamyn da: "Alo, Rýf! Jaǵdaıyń qalaı?" deımin. Al sen: "Bul sensiń be, kúıeýim?" deısiń. Men aıtamyn: "Iá". Sen aıtasyń: "Nan pisire almaı otyrmyn: soda taýsyldy" deısiń. Sonda men aıtamyn: "Shoshalada, unnyń astynan qara. Cay bol!" Sen shoshalaǵa barasyń da sodany keregińshe alasyń. Óziń óne boıy Fort Iýkonda bolasyń, al men - Artık-sıtıdemin. Mine, shamandar qandaı!

Rýftiń osynaý sıqyrly ertegige aýzyn ańqıta ılanǵany sonsha, erkekter kúlkige qaryq boldy da qaldy. Talasqan ıtterdiń shýy alys eldegi keremetter týraly áńgimeni buzyp jibergen, al olardy ajyratyp bitken mezgilde áıel de shanalardy býyp-túıip úlgergen edi, sóıtip jolǵa shyǵýǵa bári de saqadaı saı turdy.

— Tart, Qasqa! Káne, jónel!

Meıson bıshikti eptilikpen shart etkizdi de, ıtter aqyryn qyńsylap syrma qaıystaryn kere bastaǵanda burma syryqty tirsıip, qatyńqyrap qalǵan shanany ornynan jyljytty. Onyń sońynan ekinshi jegimmen Rýf ilesken, al munyń qozǵalýyna járdemdesken Meılmút Kıd kerýenniń eń artynda keledi. Buqany bir uryp sulatatyndaı qaıraty bar qarýly da, aıbarly adam beıshara ıtterge bıshik silteı almaıdy jáne olardy basqa aıdaýshylarǵa qaraǵanda qatty aıap turady. Keıde Meılmút Kıd bularǵa jany ashyǵanda jylap jibere jazdaıdy.

— Al tartyńdar, aqsaqtarym! - dep mińgirledi ol aýyr shanalardy qozǵaýǵa birneshe márte árekettengen soń.

Aqyr aıaǵynda tózimi aqtalyp, aýyrsyna qyńsylaǵan ıtter óz baýyrlastaryn qýyp jetý úshin mıtyńdaı jóneledi.

Áńgime tynshyǵan. Qıyn jol ondaı áýestikti kótere bermeıdi. Soltústiktegi sapar - asa aýyr da azapty eńbek. Dál osyndaı, ári taptalmaǵan joldyń bir kúnine úndemeı tózgen adam aq baqytty adam.

Al tyńnan jol salýdan ótken qıamet-qaıym da joq shyǵar. Toqyma jalpaq shańǵylar qadam basqan saıyn batyp ketedi de, aıaq omby qarǵa tizege deıin bir-aq súńgıdi. Odan sıraqty abaılap sýyrýyń qajet shańǵynyń beti qardan tazalanyp bitkenshe tip-tik kúıde shyǵaryp ala almasań pálege qalǵanyń. Odan araǵa keminde jarty ıard salyp bir qadam alǵa attaısyń da, kelesi aıaqty sýyrasyń. Mundaımen alǵash ushyrasqan adam buǵan deıin shańǵylaryn bir-birine aıqastyryp almaǵan kúnniń ózinde aldamshy qarǵa senip boı jınaqtap otyrmasa júz ıard saıyn sharasy bitip omaqasa qulaıdy. Kúnine bir ret ıtterdiń tabanynyń astyna túspegen adam qysylmastan uıyqtaıtyn qabyna keýdesin kere demalyp zor maqtanyshpen kirýine bolady; al uly Soltústik

Soqpaǵyna jıyrma túnep jetken adamǵa Qudaıdyń ózi qyzyǵa qaraýy múmkin.

Ymyrt jabyla bastaǵan sát edi, Appaq tynyshtyqtyń mysy basqan jolaýshylar ún-túnsiz tyńnan jol salyp kele jatty. Tabıǵattyń adamdy táýbesine túsiretin tásili kóp: úzdiksiz túrde alma-kezek aýysatyn sýdyń tasýy men qashýy, tútikken borandar, jer silkinisiniń sumdyqtary, kók zeńbireginiń naızaǵaılary. Biraq munyń bári de Appaq Tynyshtyqtyń ádildigi aldynda bas ıetindeı. Selt etken sybdyr estilmeıdi, kóktiń júzi qaqtalǵan mys tabaqtaı jarqyrap tur, úp etken ún kúpirlik sekildenedi, adam óz daýsynan ózi shoshıdy. Jym-jyrt dúnıeniń eleske malynǵan keńistigi betinde qybyrlap bara jatqan jan ıesi óziniń bar bolǵany jerdiń qurtyndaı ǵana ekenin jiti sezinse osym óreskel-aý dep kúnáǵa batqandaı qýystanady. Tańǵajaıyp oılar óz-ózinen týyndaıdy, tylsym ǵalam óz sheshýin izdeıdi. Sóıtip adam ajal aýzynda turǵandaı úreılenedi. Jaratýshynyń, búkil álemniń aldyndaǵy qorqynysh bıleıdi, munymen qatar dármensiz materıanyń jandalbasa áreketi oıanady tirshilik úmiti tutanyp, máńgilik ǵumyrdy armandaıdy, mine, osyndaıda kisi Qudaımen betpe-bet ońasha qalady.

Kún eńkeıgen sát edi. Osy tusta ózen arnasy kúrt burylyp, Meıson buryshty tótesimen qıyp alý úshin kóliginiń betin tar múıiske burdy. Biraq ıtter órge qaraı shyǵa almaı qoıdy. Shana Rýf pen Meılmút Kıd artynan ıterse de tómen syrǵı beredi. Taǵy bir márte jandármen áreket jasaldy; ashtan buratylǵan baıǵus maqulyqtar sońǵy kúshterin salyp yshqyndy. Aqyry tyrbana-tyrbana shana da jaǵaǵa shyqty-aý. Alaıda kósem ıt jegimdi ońǵa qaraı julqyp qaldy da, shana Meısonnyń shańǵysyna soqtyqty. İs nasyrǵa shapqan: Meıson súrinip jyǵyldy, jetek qaıystarǵa oratylǵan bir ıt qulady, sóıtip shana barlyǵyn ala-mala tómenge qaraı domalap ketti.

Sart-surt! Bıshik aýada ysyl qaqqan. Taıaq kóbinese qulaǵan ıtke tıdi.

— Toqtat Meıson! - araǵa Meılmút Kıd túsken. - Beısharanyń onsyz da qur súlderi júr. Tura tur, qazir meniń ıtterimdi qosa jegemiz.

Meıson serigi sóılep bitkenshe shydady, - budan soń uzyn bıshik kináli ıtti qaıtadan shyqpyrtty. Karmen, - bul sol edi, - jalbaryna qyńsylap qar astyna buǵa berdi, odan bir qyryna aýdarylyp tústi.

Bul jolaýshylar úshin asa aýyr da, sonsha kóńilsiz sátter-tin: ıt ólgeli jatyr, eki dos salǵylasyp tur. Rýf ekeýine kezek-kezek jalynyshty túrmen qaraıdy. Biraq Meılmút Kıd kózinde aıanysh taby uıalaǵanymen syr aldyrmaýǵa tyrysyp, eńkeıe berdi de syrma jipterdi qıyp jiberdi. Eshkim tis jarmaǵan. Jegimder qosarlastyryldy da, asý alyndy; shanalar qaıtadan jolǵa tústi. Karmen artta zorǵa súıretilip keledi. It júrýge jarasa atpaıdy, oǵan tiri qalýǵa bir ǵana múmkindik berilgen: aıaldamaǵa deıin áýpirimdep jetýi kerek, onda adamdardyń bulan óltirýi de ǵajap emes.

Óziniń áreketine ókingenimen onysyn moıyndaýǵa namystanyp alda arshyndaı basqan Meıson tóngen qaýipti sezgen edi. Bular tómendegi qalyń tal-shilik arasymen ótip kele jatqan. Sonadaı jerdegi elý fýttaı aralyqta bir kári qaraǵaı soraıyp turǵan-dy. Taǵdyr osynda ǵasyrlar boıy sereıgen onyń kúnin osy sátte bitirýdi, bálkim buǵan qosa Meısonǵa da dál sondaı jazmyshty oılastyryp qoıǵan eken.

Ol bashmaǵynyń bosap ketken baýyn baılaýǵa aıaldaǵan. Shanalar toqtady, ıtter de dybyr etpesten qarǵa jata ketti. Tóńirektik qaterli tynyshtyq tur, aq kórpege oranǵan orman ishinde selt etken qozǵalys joq: aıaz ben únsizdik júrekti muzdatyp, tabıǵattyń diril qaqqan demin býyp tastaǵan. Kenet aýa tynys alǵandaı boldy; mańaıdaǵylar ony estigen joq, anyǵynda, osynaý múlgigen keńistiktegi qımyldyń jarshysy dep sezingen sıaqty. Osy sátte jyldardyń aýyrtpalyǵy men qardyń salmaǵynan ıilgen alyp aǵash adam ómirin qasiretke bastaǵan óziniń aqtyq mindetin atqardy. Sytyr etken dybysty estigen Meıson bir búıirine qaraı yrshyp túspekshi edi, biraq boıyn tiktep úlgere almady, gúrs etip qulaǵan aǵash ıyǵynan soqty.

Aıaq astynan týyndaıtyn qaýip, mezette jetetin ajal - Meılmút Kıd bulardyń ekeýimen de talaı ushyrasqan! Butaqtaǵy qylqandar áli dirildep tur, al bul áıelge nusqaý berip, ózi kómekke umtylyp úlgerdi. Úndis áıel de esinen tana qoıǵan joq, mundaıda óziniń kópshilik aq násildi apa-sińlileri jasaıtyndaı qajetsiz kóz jasyn bulaýǵa da barmaǵan. Meılmút Kıdtiń alǵashqy sózi boıynsha kúıeýiniń aýyrsynǵan únin estı júrip, aǵashtyń salmaǵyn jeńildetetin qural mindetin atqaratyn syryqty bar salmaǵymen basýǵa kirisken. Al Meılmút Kıd qaraǵaıdy baltamen shaba bastaǵan. Bolat temir tońazyǵan dińge tıgen saıyn shyń-shyń etedi, árbir soqqynyń dybysy Meılmút Kıdtiń kúshine yrsyldaǵan demimen qosarlasa estiledi.

Aqyr aıaǵynda Kıd jańa ǵana sap-saý júrgen adamnyń aıanyshty tamtyǵyn qar betine shyǵaryp jatqyzdy. Alaıda joldasynyń azaptanýyna qaraǵanda áıeldiń júzindegi únsiz qaıǵy taby men bir úmit, bir kúdik aralasqan kózqarasy úreılirek edi. Kóp eshteńe aıtyla qoıǵan joq: Sibirdiń turǵyndary bos sózden naqty istiń qundyraq ekenin jastaıynan bilip ósedi. Adamǵa synap baǵanasynan alpys bes gradýs nólden tómen temperatýrada qar ústinde kóp jatýǵa bolmaıdy. Shananyń qaıystary kesilip, baıǵus Meıson ań terisine oraldy da, butadan jasalǵan tósenishke jatqyzyldy. Ot jaǵylǵan; otynǵa baqytsyzdyqqa sebepshi álgi aǵash butaldy. Alaýdyń ústin ala jylýdy saqtap tómenge serpý úshin qarabaıyr shymyldyq tartyldy: bul fızıkany tabıǵattan úırengen adamdarǵa ábden belgili ádis.

Ajalmen talaı márte betpe-bet kelip kórgender onyń belgisin birden tanıdy. Meıson ońbaı mertikken edi. Bul bir qaraǵannan-aq baıqalyp turǵan: oń jaq kod, san men bel omyrtqa synǵan; aıaq jansyz; ish qurylysynyń da isten shyǵýy yqtımal. Tek beısharanyń anda-sanda yńyrsıtyny ǵana onyń áli tiri jatqanyn aıǵaqtaıdy.

Úmit úzilgen, endi eshqandaı qaıran joq. Azapty tún uzaq sozyldy. Rýf ony óziniń halqyna tán tabandy qaısarlyqpen qarsy alǵan; Meılmút Kıdtiń kúnqaqty júzine birneshe ájim qosyldy. Shyn máninde asa kóp azaptana qoımaǵan Meıson bolatyn, ony ushqyr qıaly Shyǵys Tennesnge, Uly Tuman Taýlaryna, sonaý balalyq shaǵyna sharlatyp áketken. Baıaǵyda umyt bolǵan tústiktegi qalanyń jan terbeter áýezderi tamyljyp turdy: ol kólge shomylyp júrgenin, janat aýlaýǵa shyqqanyn nemese qarbyz julýǵa barǵanyn aıtyp sandyraqtap jatty. Rýf úshin bul ásheıin túsiniksiz dybys jıyntyǵy edi, al Kıd bárin uǵynǵan, árbir sóz onyń janyn eljiretken - dál muny órkenıet atalǵan nárseniń bárinen aıyrylǵan kisi ǵana tereń sezine alady.

Tańǵa qaraı ál ústindegi adam esin jıdy da, Meılmút Kıd onyń sybyryn estý úshin aýzyna eńkıdi:

— Bizdiń Tananda kezdeskenimiz esińde me?.. Eń sońǵy muzjarǵysh kememen kelgeli de tórt jyl ótti... Ol kezde men ony onsha súımeıtin edim, tek jaqsy bolatyn ózi... sodan áýestendim ǵoı. Keıin ábden baýyr basyp aldym. Qıyn shaqtarda qasyńnan tabylatyn jaqsy áıel edi. Al ózimizdiń kásibimizge keler bolsaq, ózin bilesiń, oǵan teńdesetin adamdy tabý qıyn... Onyń Buǵy Múıizi tabaldyryǵynan júzip ótip, sen ekeýmizdi quz basynan qalaı túsirip alǵany esińde me? Jáne jaýyp turǵan oq astynda sýǵa malshynyp!.. Al Nýklýkaıtodaǵy ashtyq she? Onyń kóktaıǵaq muz betimen bizge habar jetkizýge asyǵyp júgirgeni she? Iá, Rýf maǵan jaqsy jar boldy, burynǵy áıelimnen de jaqsy... Meniń úılengenimdi bilýshi ma ediń sen? Aıtpap pa edim saǵan? Iá, bir márte úılengender qataryna qosylýǵa talpynyp kórgenim bar... úıde. Shtattarda. Osynda tap bolǵanym da sodan. Birge óskenbiz. Ajyrasýǵa múmkindik berý úshin ketip qaldym. Soǵan qoly jetti onyń.

Rýftiń jóni basqa. Mundaǵynyń bárin doǵaryp kelesi jyly sonymen birge attanbaqshy edim ǵoı. Endi bul týraly sóz qozǵaýdyń ózi artyq. Rýfti qaıtadan taıpasyna qaıtara kórme, Kıd. Onda óte qıyn bolady oǵan. Óziń oıla: tórt jylǵa taıaý bizben birge burshaq, bekon, nan, kepken jemis jedi, osydan keıin qaıtadan balyq pen bulan etine qalaı kóshedi! Jeńil ómirge daǵdylanyp alyp qaıtadan eski turmysqa kóshý ońaı ma. Óte qıyn bolady. Kóz qyryńdy sala júr, Kıd... Nege sen... jaraıdy, sen áıelderden ylǵı alys júrýshi ediń ǵoı... Seniń munda nendeı taǵdyrmen kelgenińdi de aqyry bile almadym. Oǵan meıirimmen qarap, múmkindiginshe tezirek Shtattarǵa jónelt. Al eger otanyn saǵynar bolsa oralýǵa járdemdes.

Bala... bizdiń aramyzda kóbinese jaqyndata túsken sol, Kıd. Ul bola ma dep úmittengim keledi. Óziń oıla, Kıd! Meniń qanym ǵoı ol. Munda qaldyrýǵa bolmaıdy ony. Al eger qyz bolsa... joq, ol múmkin emes... Meniń terilerimdi sat: odan bes myńdaı shyǵarýǵa bolady jáne maǵan Kompanıanyń sonshama bereshegi bar. Meniń isimdi ózińdikimen qosa júrgiz. Bizdiń málimdememiz óz-ózin aqtar dep oılaımyn... Oǵan jaqsy bilim ber... al sen bastysy, Kıd, ol munda qaıtyp oralmasyn. Bul aq násildi adam júretin jer emes.

Meniń saýdam bitti, Kıd. Ári ketse - úsh nemese tórt kún. Senderge ári qaraı júrý kerek. Sender ári qaraı ketýge tıissińder! Esińde bolsyn, bul meniń áıelim, meniń ulym... Qudaıym-aı! Tek ul bolsa eken! Qalmańdar meniń qasymda. Men ketýge buıyramyn! Ólgeli jatqan adamǵa qulaq tur!

— Úsh kún bershi maǵan! - dep jalyndy Meılmút Kıd. - Múmkin jaǵdaıyń birshama ońalar; áli belgisiz ǵoı qalaı bolatyny.

— Joq.

— Tek úsh kún.

— Ketińder!

— Eki kún.

— Bul meniń áıelim men ózimniń ulym, Kıd. Ótinbe menen.

— Bir kún!

— Joq! Buıyramyn men!

— Tek bir ǵana kún! Azyqty jetkizemiz birdeńe qylyp; múmkin bulan atyp alarmyn.

— Joq!-.. Al jaraıdy: bir kún, tek odan bir mınýt te artyq emes! Odan soń, Kıd: meni ajal tyrnaǵyna jalǵyz tastap kete górme. Bir ǵana oq, shúrippeni bir bassań jetip jatyr. Túsindiń ǵoı? Esińde bolsyn. Umytpa!.. Óz qanymnan jaralǵan perzentim ǵoı, biraq sony kóre almaıtyn boldym... Maǵan Rýfti shaqyrshy. Onymen baquldasqym keledi... uldyń jaıyn oıla, meniń ólgenimdi kútpe deımin. Áıtpese onyń senimen ketýden bas tartýy da ǵajap emes. Qosh bol, dostym, qosh! Kıd, tura turshy... joǵaryraq qazý kerek. Men ár joly qyryq sentteıge shaıatyn edim. Mynany da umytpa, Kıd...

Anaý ólim aýzyndaǵy adamnyń óziniń órligin doǵaryp aqyryn ǵana zorǵa aıtyp jatqan sońǵy sózderin estý úshin tómen ıildi.

— Keshir meni... ne úshin ekenin bilesiń ǵoı... Karmen úshin.

Jylaǵan áıeldi kúıeýiniń janynda qaldyrǵan Meılmút Kıd parkasyn kıip, shańǵysyn taǵynyp, qarýyn aldy da, ormanǵa sińip ketti. Ol qatal Sibirmen talaı taıtalassa da, munshama kúrdeli mindetpen alǵash ushyrasqan. Eger ásheıin paıymdasa bul ózi qarapaıym-aq arıfmetıka - úsh ómir kúıregen bir ǵumyrmen betpe-bet kelgen. Biraq Meılmút Kıd eki oıly edi. Meısonmen turaqtar men ken oryndarynda, teńizben qurlyqtaǵy saıahattarda, ań qaǵýda, ashtyq pen sý tasqyndarynda ıyq tirese, basty qaterge tigip, dostyqpen qanattasyp birge kele jatqaly bes jyl ótipti. Baılanystarynyń tyǵyzdyǵy sonsha, bul ony ekeýiniń arasyna paıda bolǵan alǵashqy kúnnen bastap, nege ekenin, Rýftten qyzǵanatynyn jıi ańdaıtyn-dy. Al endi sol qatynasty óz qolymen buzýyna týra kelip tur.

Ol kókke bulan jibere gór, tek bir ǵana bulan dep jalbaryndy, biraq ol maqulyq bul elden bezip ketken sekildi; sóıtip keshke qaraı sharshap-shaldyǵyp, júregi zil tartyp, qurqol qaıtty. Itterdiń qulaq tundyra úrýi men Rýfıdiń shyńǵyrǵan daýsy qadamyn jyldamdata túsken.

Turaqqa júgirip jetken Meılmút Kıd jaǵalaı qorshap yryldaǵan ıtterden baltamen qorǵanǵan úndis áıeldi kórdi. Itter óz qojaıyndarynyń temirdeı tártibin buzyp, azyq qoryna bas salypty. Qolma-qol kómekke kelgen Kıd myltyǵynyń dúmin iske qosty da, kóz aldynda ejelgi tabıǵı suryptaý dástúriniń atam zamanǵy qatygez kórinisteri bastaldy. Nysanasyna birde tıip, birde tımegen myltyq pen balta sonadaıdan jalt-jult etedi; qıralańdap jan-jaqqa shashyraǵan ıtterdiń kózderi jaınap, tyjyrynǵan ezýlerinen silekeı shubyrady. Adamdar men haıýandar ústemdik úshin ekilene arpalysqan. Budan soń taıaq jegen ıtter ottaı oqshaý ketigi, jaralaryn jalap, juldyzdarǵa shaǵynyp ulýǵa kirisken.

Kepken balyqtyń barlyq qory joıylypty, sóıtip aldaǵy eki júz mılden astam jolǵa bes qadaqtaı ǵana ún qalǵan. Rýf qaıtadan kúıeýine keldi, al bas súıegi baltamen myljalanǵan ıtterdiń birin múshelep jatqan Meılmút Kıd býy burqyraǵan etti bólshektep shaýyp aldy. Ol barlyq etti senimdi jerge jasyrdy da, teri men ishek-qaryndy ólgen ıttiń óz serikterine tastady.

Tanerteń basqa mashaqattar bastalǵan. Endi ıtter ózara talasty. Tobyr ólgeli jatqan Karmenge bas saldy. Tópelegen bıshik soqqysynan paıda bolmady. Qyńsylap, jerge kenedeı jabysyp alǵan ıtter Karmennen jalǵyz-túıir súıek, bir ýys túk qalmaǵan kezde ǵana tus-tusqa tura bezdi.

Meılmút Kıd qaıtadan qıalymen Tennssıge aýysyp, taǵy da óziniń aǵaıyndaryna áldebir túsiniksiz ýaǵyzdaryn sandyraqtaǵan Meısonǵa qulaq túre júrip, sharýasyna kirisken.

Qaraǵaılar jaqyn tur edi, Meılmút Kıd isin shapshań atqara bastady: Rýf onyń ańshylarsha azyq qoryn qúnýlar men ıtterden qorǵaıtyn qoıma jasap júrgenin ańdady. Ol qatar turǵan eki jas qaraǵaıdyń basyn tómen ıip, buǵy terisinen jasalǵan qaıystarmen baılap, jerge tartyp qoıdy. Budan soń bıshiktiń kómegimen ıtterdi tynyshtandyryp, shanalarǵa jekti de, kólikke Meıson oralǵan teriden basqanyń bárin tıedi. Joldasyn qaraǵaıdyń basyna qaıyspen shandyp bekitti. Endi pyshaqpen bir osyp jiberse jetip jatyr - qaraǵaılar túzeledi de, deneni bıikke bir-aq kóteredi.

Rýf kúıeýiniń aqtyq sezin tapjylmaı turyp tyńdady. Baıǵusty mundaı tártipke úıretýdiń qajeti joq-tyn. Ol baıaǵy qyz kezinen-aq taıpasyndaǵy barlyq áıeldermen birge búkil tirlikti Jaratýshynyń aldynda, jolynan kese-kóldeneń ótýge tyıym salynatyn erkekterdiń aldynda tize búgip daǵdylanǵan. Kıd qosh aıtysar sátte kúıeýiniń betinen súıgen Rýfti jubatyp jatpady, onyń halqy mundaı saltty bilmeıdi, budan keıin áıeldi aldyńǵy shanaǵa qaraı apardy da, shańǵy kıip alýyna járdemdesti. Áıel qarap ta áýrelenbesten syryqty shap berdi de, ıtterge qaraı bir siltep, jolǵa tústi. Anaý es-tússiz jatqan Meısonǵa oralǵan; Rýf áldeqashan qara úzip ketse de, bul dosynyń ajalynyń tezirek kelýin kútip alaý qasynda kóp otyrdy.

Appaq únsizdiktiń muńdy oılaryńmen ońasha qalý ońaı emes. Túnek tynyshtyǵynda meıirim bar, ol adam janyn jumbaq janashyrlyǵymen jylytatyn sıaqtanady, al muz qursanǵan aspan astyndaǵy móldiregen taza da, aıaz qaryǵan Appaq Tynyshtyq aıamaıdy.

Bir saǵat ótti, eki saǵat Meısondy ajal almady. Taltúste jıekten kórinbeı ketken kún kók júzin qyzǵylt nurǵa malshyndyrdy da, uzamaı ol da surǵylt tartty. Ornynan turǵan Kıd óz-ózin zorlaǵandaı Meısonnyń qasyna keldi de, jan-jaǵyna alaq-julaq qarady. Appaq Tynyshtyq ony beıne bir tálkek qylyp turǵandaı edi. Boıyn úreı bılegen. Gúrs etken myltyq daýsy estildi. Meıson zyrqyraı kóterilip óziniń áýedegi molasynan oryn tapty. Al ıtterin sabalaǵan Meılmút Kıd qar jamylǵan dala tósinde bul mańaıdan apyl-ǵupyl alystaı berdi.

---