InfoHub Logo

Sydyqáli temirjol beketine poıyzy júrerden eki saǵat buryn kelip alypty. Bıletti de úsh juma buryn alyp qoıǵan. Jazǵy demalystan beri aýylyna barǵan joq. Tórt aı bolypty. Kelgen soń ýaqytyn qalaı ótkizerin bilmeı ári júrdi, beri júrdi. «Aq-sý» ulttyq dámhana jaǵynda kúnniń sýyǵyna qaramastan syrtta syra ishkender quj-quj. Artyq aqshasynyń joǵy ózine aıan. Jolǵa dep arnap alyp shyqqanyna tıisýge bolmaıdy. Poıyzda eki ret júrek jalǵap alýy kerek. Sodan aqyrǵy vokzal — Jalal-Abadqa sheıin barsa taǵy bir nárse jep alýy kerek bolady, joq, odan da Ándijanda túsip qalǵany qaıta yńǵaıly sıaqty, ol jerden Mádenıetke avtobýs bolady ǵoı. Sol jerden kópirmen Búrgendige ótse, Kerýenge jol-jónekeı kólik, ne taksı shyǵady, olarǵa pulyn barǵanda beremin deıdi de, Jańajol raıkomynyń janyndaǵy ápke-jezdesiniń úıine deıin jetip alyp, jolaqysyn solardan alyp beredi. Sodan jezdesiniń kóligine otyryp Arqytqa tartyp otyrady. Sóıtip Jańa jyldy Arqytta kútip alýǵa úlgeredi. Ótkende býlvardaǵy peregovordan ápkesimen sóıleskende, ápkesi muny Arqyttaǵy ata-anasyna jetkizýge ýáde bergen. Olar bolsa marqasyn soıyp, jas bozasyn súzip, kórshi-qolańyn shaqyryp, óz ormandarynan kesip ákelgen shyrshalaryn mektep kezindegideı bezendirip qoıyp, bulardy kútedi. Sydyqáli ákesiniń qorbalańdap, daýryǵyp «oo, bastyq balam keldi» dep aldynan qushaǵyn jaıyp shyǵatynyn, anasynyń kese toly sýdy ulynyń basynan úsh qaıtara aınaldyryp úshkirip jatatynyn, aǵalaryn kúte-kúte qalǵyp-múlgip otyryp uıqyǵa bas qoıǵan inileriniń birin-biri tur-turlap oıatyp jatatynyn elestetip, Mıhaıl Frýnzeniń at ústinde keýdesin kerip otyrǵan aıbyndy eskertkishine qarap turyp ózinshe jymıyp qoıdy.

Dzerjınskıı býlvaryn qysqy shildeniń sýyǵy úsitip, aǵashtar appaq qyraýǵa oranyp, qalyń qardy aýyrlaǵan álsiz butaqtar ıile maıysyp tur.

***

Eki saǵat eki jyldaı bolyp kúttirgen, búıirinde «Frýnze — Jalalabad» degen jazýy bar  poıyz da perronǵa kelip aıaldady. Júgi de joq Sydyqáli vagonyna birinshi bolyp kirdi de, kýpedegi qaı oryndy ıelenerin bilmeı turyp qaldy.

Bir kezde kýpeniń esigi tars-turs ashylyp, bet-álpetinen ashý izi baıqalǵan, tapal boıly, jeńil kıingen, ilmıgen manty qulaq, júdeý óńdi aryq bir jigit  qabat-qabat kıinip, domalanǵan kempirdi ertip kirdi.

— Munda jatyńyz, — dedi jigit kempirge astyńǵy kereýetterdiń birin kórsetip sálemdesýge de murshasy bolmaı.

Kempir galoshyn sheship, áli seıseptelmegen kir-kir matrastyń ústine jantaıa saldy.

Kóp uzamaı tórtinshi jolaýshynyń da basynan buryn aýyr qorjyny kórindi. Qorjynnyń artynan saqal-murty úrpıgen, júzinen nury tógilgen kári bas shyǵa keldi. Sydyqáli ol kisiniń qorjynyn alyp birinshi qabattaǵy ekinshi kereýettiń astyna sala bergeni sol edi, ol bir umytqanyn esine túsirgendeı jigitke buıyra sóıledi:

— Jigit, qoıa tur? Qyzym jolǵa dep birdemelerdi salyp jatqan, eki jumys qylmaı, sony birden alyp alaıyq?

Qorjynnan áldeneshe nárse shyqty: appaq dastarqan, bútindeı pisirilgen kúrke taýyq, shoqqa kómilgen mýndır kartoshka, salattyń eki-úsh túri, qara nan, ár túrli konserviler, ıkralar, bankili syra... Sodan ústel ústine olardyń arasyndaǵy alaqannyń jartysyndaı bos qalǵan jerge qarıa «Napoleon» konágyniń bir bótelkesin tars etkizip qoıǵany sol edi, kempir shoshyp ketti de, basyn kóterip, ne bolǵanyn túsinip:

— Andaǵy shaıtanyńnyń kózin qurt! Bul jerde namaz oqıtyn kisiler bar! — dep burq etti.

Qarıa bolsa kempirge tańǵala qarady da, onyń qaljyńsyz aıtqanyna kózi jetken soń, muǵalimnen ımengen baladaı bótelkeni matrasynyń astyna tyǵa saldy.

***

Poıyz ornynan yńyrana qozǵaldy.

Sydyqáliniń júregi dúrs-dúrs soǵyp, ishinen Áshiráliniń «Narynnan jazǵan sálem hatyn» kúńirenip barady.

— Kelińiz, báıbishe! Kelińder, balalar, tanysa otyraıyq — dedi qarıa kýpedegi úsheýine kezek-kezek qarap, qyrǵyzsha-qazaqsha aralastyra sóılep. — Meniń atym — Qudaıberdi. Jambyldan ary Besaǵashqa baram. Qazaqpyn. Naǵashy apam — qyrǵyz, sary rýynyń qyzy.

— Meniń esimim — Saıfýlla, al anamnyń aty — Qasıet. — Báıbisheniń balasy apasyna qarap jymıyp qoıdy da, — anam tanysqanymyz úshin alǵysyn bildirip jatyr, — dedi qaljyńdap.

— Báleket-beınetińdi alaıyn! — Anasy ulyna ne urysyp, ne erkeletip aıtqany belgisiz, áıteýir ornynan bir qozǵalyp qoıyp ún qatty.

— Seniń atyń she? — dedi qazaq qarıa tórtinshi jolaýshyǵa qarap.

— Sydyqáli!

— Oo, zor at eken! Atań molda bolǵan shyǵar?..

Buny estigen jigit shoshyp ketti. Ákesi men anasy atasynyń molda bolǵanyn, Qoqanda oqyǵanyn eshkimge aıtpa dep qulaǵyna quıa berýshi edi. Sonda bul qazaq shal qaıdan biledi dep ol kisini jaqtyrmaı qarady.

— Kel, Sydyqáli, mynalardy soı! — Qarıa beline baılaǵan belbeýdegi qynynan Táshken pyshaǵyn sýyryp aldy.

— Áýmıin! — Sóıtip olar qolyna tıgenin jeı bastady. Ásirese Saıfýlla men Sydyqáliniń ábden ózegi talsa kerek, qatty ketti. Báıbishe áýeli tátti toqashtyń shetinen bir úzip alyp aýyz tıip, aldyna qarıa sybaǵa retinde usynǵan kúrke taýyqtyń tós etinen shymshyp alyp aýzyna saldy.

— Á,á, báıbishe, bulardy qyzym salyp jatqan. Kúıeý balam — qyrǵyz, ekeýi Máskeýde partshkolda oqyp júrip tanysqan. Jańa jylǵa kele qal dep tilgiram urypty. Keldim. Jańa jylǵa deıin tura almadym. Ketip baramyn. Ekeýi jumystan bosamaıdy eken. Já, mine, alty jyl boldy — balaly bolǵan joq. Keıin deıdi. Balasyz úıde úsh kún áreń shydadym da, jolǵa shyqtym. Aýylda mal bar degendeı.

— Kempir she? — Saıfýlla shydamaı qarıanyń sózin bóldi.

— Kempir ketken. Jeti jyl boldy.

— Basqa tósek jańartpadyńyz ba?

— Bolmady. Qazir kempirler kúıeýge shyqpaı qalypty.

— Mal-jan bar ma? — Sózge Sydyqáli de aralasty.

— Bar. Qudaıǵa shúkir. Segiz túıe, alpystaı qoı bar. Eki atty alma-kezek minem.

— Oo, ata, baı ekensiz ǵoı? — Saıfýlla anasyna qarady. — Qyrǵyz kempir ala beresiz be?

— Ala berem!

— Sonda qansha qalyń mal beresiz?

— Maldyń bárin berem!

— Mine, baılyq... Apa! Ustaý kerek!

— Sonda anań turmysta emes pe?

— Turmysy buzylǵan?

— Báleket-beınetińdi alaıyn! — Kempir shoshyna sóıledi.

— Ákem buzǵan ǵoı, anamdy tastap ketip qalǵan?

— Qaıda?

— O dúnıege de.

Kempirden basqasy kúle qaldy.

— Qandaı shaı ishesiz, báıbishe? — Qarıa kempirge qaıyryldy.

— Kók shaı.

— Sizder she, jigitter?

— Bizge mynalar bolad. — Jigitter ekeýi aqyldasyp alǵandaı bankilerdi kórsetti.

— Onda jolserikke aıtyńdar, bir kók shaı, bir bos sháınek ákelsin!

— Hop, ata! — Saıfýlla kýpeniń esigin de jappaı, maı qolymen shyǵyp, zamatta eki sháınek kóterip kirip keldi.

Qarıa aqyryn bildirmeı Saıfýllaǵa kózimen ymdaǵan edi, ol ısharany ábden úırenip alǵan neme eken, matrastyń astynan konákty jyp etkizip alyp, teris qarap otyryp bos sháınekke aýdara saldy.

Kempir bir jaǵynan poıyzdyń selkildegenine, ekinshi jaǵynan temir tor ydysqa salynǵan shısha stakandy ebedeısiz ustap, shaıdy urttaı almaı qoıdy.

— Meıli apa, beketke toqtaǵanda ishersiz! — Saıfýlla apasynyń shaıyn ysyryp qoıdy. — Al, siz, pámil  shaıdy ishińiz, ata, sýyp ta qalypty! — Qarıaǵa jymıa qarap qoıdy.

Shóldep qalǵan ba, qarıa qatarynan ekeýin qaǵyp saldy da, teri burq etti. Sóıtip shyntaqtap jatqan báıbishege ún qatty:

— E-e, báıbishe, qaı samal ushyryp bizben birge saparlas bop qaldyńyz?

— Á-áı, qaısy birin aıtaıyn? — Kempir qaıta jaılanyp otyrdy. — Myna bir báleketińdi alaıyn balama keldim. Baldardyń kenjesi. Ondy bitip oqımyn dep ketken boıdan joq. Prıgbordan sóılesip qoıady. Oǵan esh kóńilim tolmaıdy. Baýyrym ezilip bitti. Kámeletke jetkennen beri kúresem, Abdyrahman balýandaı bolam dep Noqatqa, Oshqa, tájikterge, ózbektere kúreske ketip qalady. Endi Máskeýge ketedi eken, Tashkenge ketedi eken. «Láılekke kashan kelesiń» desem, «chımpıon bolǵanda» deıt. Endi qashan bul chımpıon bolady dep, ózim kelip qolynan myqtap ustap aýylǵa alyp ketip baramyn. Táýba, kúrestiń de oqýy bolady eken-aý, sonda oqımyn dep áýre bolyp júrgen joq pa?

— Oı, apa, qoıa tursańyz, jazda sózsiz túrde chempıon bolamyn, «SSSR sportynyń sheberi» boldym. Aýylǵa barsam tolyp ketem, qazir ves qýyp júrmin. Qystaqqa keıin de baratyn edim ǵoı...

Qarıa shyntaqtaı bolǵan Saıfýllanyń basynan aıaǵyna deıin birsypyra kóz sydyryp qarady da tańǵala surady:

— Áı, qansha kelide kúresesiń?

— Qyryq segiz.

— Jastyqtaı etip atyp uratyndaı neme ekensiń dep jatsa... Oqısyń ba?

— Iı.

— Qaısyda?

— Fızkýltýrnyıda.

— Bárekeldi, balam.

— Men áý bastan sizge ákeı dep jatsam, siz de balam dep ıidińiz ǵoı?

— Ne, saǵan áke bolsam bolmaı ma?

— Bolady. Búıtip jerdiń túbinen qatynamaı-aq sizdiń aýylyńyzǵa kelip, qazy-qarta, shujyq jep kúsh jınap turatyn edim, — dep, jigit jumbaq jymıyspen apasyna qadaldy.

— Oı, saǵan Frýnzeńe ózim jetkizip turar edim. Biz degen kúresti bilgen halyqpyz. Men de kezinde kúresip kórgem! — Qarıanyń daýysy jarqyn-jarqyn shyǵa bastady.

***

Merkige jetkende ústel ústi bosaı tústi. Otyrǵandar as qaıyryp, qarıa shappasyn aq oramalmen súrtip-súrtip qynyna saldy.

— Endi sál kóz ilip alaıyn. Poıyzda uıyqtaǵandy jaqsy kórem. Lýgovoıdan ótkende oıatyp qoıyńdar. Qazaǵymnyń dalasyna qarap barǵandy óte unatamyn. Keremet qoı. Áı, balýan, sen álgi ekinshi qabatqa shyǵyp jat! — Qarıa Saıfýllaga anasy jatqan kereýettiń ústińgi jaǵyndaǵy jatyn oryndy kórsetti.

— Qoıyńyzshy, ata! Astynda apam jatsa... men qaıtip?..

Qazaq shal oǵan tańyrqaı qarady da:

— Onda myna Sydyqálimen almasyp al!?

— Bolmaıdy, ata! Onda men atamdy tepkileıtin bolam!

Qaptaldan kempir sózge aralasty:

— O báleket-beınetińdi alaıyn!

Qarıa jastyqqa basyn qoıa sala qorylǵa basty. Shoshyp ketip, basyn oqys kóterdi de, shaıynyń túbindegi qoıýyn túbine deıin sylq etkizip alyp, jatqan boıda qaıtadan qor ete tústi.

Kempir uıyqtaı almaı jatqan bolý kerek, ary aýdaryldy, beri aýdaryldy. Álsin-álsin ulyna kózi toımaǵandaı qarap qoıady.

Saıfýlla men Sydyqáli karta taýyp, «dýraktyń» qyzyǵyna kirdi. Ekeýi kezek-kezek birde utyp, birde utylyp otyryp, Lýgovoıdan ótkenin de, Jambylǵa kirip kelgenin de baıqamaı qalypty.

— Jambylǵa jetip qaldyq, túsetinder daıyndalsyn! — Kýpeniń esiginen jolserik bas suqqanda balalardyń qolyndaǵy kartalary shashylyp, aqsaqaldy túrtkileı bastady.

— Qudaıberdi ata, turyńyz, turyńyz Jambylǵa kelip qaldyq! — Qarıany oıata almaı Saıfýllanyń shyr-pyry shyǵyp ketti.

Poıyz Jambyldyń temirjol vokzalyna aqyryndap kelip, bir kezde aýyzdyǵy tartylǵan jylqydaı kúrt toqtady.

— Jambyl ǵoı! Aınalyp keteıin qazaǵym ǵoı! — Qudaıberdi aqsaqal apyl-ǵupyl tura bastady. Uıqysyrap sháınegindegi «shaıyna» jarmasyp edi úsh-tórt tamshy áreń tamdy. — Men túseıin?

— Oı ata, apamdy she? — Saıfýlla qarıanyń júkterin kóterip jatyp, onyń asyqqanyna qaramaı suraq qoıdy.

— Apańa ózim baram! Sen qazir mekenjaıyn jazyp ber, Saıfýlla balam! Maldarymdy aıdap tikeleı Láılekke, qudaı buıyrsa, mamyr aıynda jetip baram! — Qarıa sóıdedi de, báıbishege qolyn sozdy. — Jaqsy jet, Qasıet!

Kempir qarıanyń sozǵan qolyna qolyn bermedi. Biraq ornynan izet kórsete turdy da:

— Qosh, jaqsy qalyńyz! Saý-salamat bolyńyz! — dep qoshtasty.

Qudaıberdi qarıany shyǵaryp salýǵa Saıfýlla men Sydyqáli de shyqty.

— Báleketińdi alaıyn, sen qaıaqqa? — Kempir ulyna ári músirkeı, ári suraýly júzben qarady.

— Atany shyǵaryp salaıyq!

— Onyń ózi de ketedi!

— Ne degenmen bir nandy bólip jep, saparlas bop qalmadyq pa?

Kempir amalsyz terezege telmirip otyryp qaldy.

Poıyz Jambylda on mınýttaı toqtaıdy eken. On shaqty kisi — shamasy birneshe kúnnen beri birge júrse kerek, qara «Volgany» dál perronnyń ústine toqtatyp qoıyp, tamaqqa toly bagajdy ashyp tastap, yrdý-dyrdý araq iship jatyr. Saıfýlla baryp olardyń birimen qushaqtasty da, dastarqanǵa súńgip ketti.

Ýaqyt ótip, áýeli qysqa-qysqa, sálden soń sozylyńqy yshqynǵan poıyzdyń daýysy estildi. Sydyqáli Saıfýllany áp-sátte tappaı qaldy. Alasa jigit el arasynda kórinbeı qaldy ma dep bıigirekke shyǵyp ta qarady. Joq. Álgi bir top adam áli ornynan qozǵalǵan joq.

Bir-birine tirkesken vagondar qozǵala bergende aqyrǵy vagonǵa eptep ilesip, onyń baspaldaǵynda turyp ta moınyn sozyp Saıfýllany izdeı berdi.

Vagonnan vagonǵa óter aýyr esikti kúshpen ashyp, gúrsildegen tambýrlarǵa jalǵanǵan bir vagonnan ekinshi vagonǵa ótip kele jatqanda, platformada  bir qyz aldyn kes-kestep qozǵala qoımady. Abajadaı aýyr sómkesin ımıip áreń kóterip kirip, adamdar júretin jerge qoıa salypty.

— Aǵa, segizinshi vagon qaıda? — Qyz jigitten izdep júrgen ornyn surady.

Jigit tańǵala qarady. Bul óziniń vagony emes pe.

— Neshinshi kýpe?

— Tórtinshi!

— Bul bizdiń kýpe ǵoı? — Sydyqáli bul vagonnyń, bul kýpeniń nómirin úsh apta qaıta-qaıta qarap jattap júrgen joq pa. — Kelińiz, sómkeni maǵan berińiz?

Jigit qyzdyń aýyr sómkelerin kóterip kýpeniń esigin asha bergende mańdaıynan Qasıet apa shyǵa keldi:

— Qaıda? — dedi Sydyqálige ári ashýly, ári jalynyshty tigilip.

— Tappaı qaldym... Bir kisilerge jolyqqan...— Sydyqáli ulyn surap mazasy qashqan ananyń jaıyn túsinip, aqtala sóıledi.

— Qaıdaǵy kisiler bolsyn! Sondaı kók qyrsyq ta!.. Qyrǵyzstannyń chımpıony bolmasam aýylǵa barmaım degen edi... Qaıtyp ketken eken de!.. Ákesi de osyndaı qyrsyqtyǵynan bastyǵymen tistesip júrip, aıtqanynan qaıtpaı, aqyry ajalynan buryn ólgen. — Qasıet apa aýyr kúrsindi.

Bári úndemeı qaldy. Kempir úshin kýpeniń ishi qarańǵy túnge aınalyp, kúńkildep ornyna baryp, másisin sheship matrasynyń astyna qoıyp, shapanyn búrkenip, teris qarap solqyldap jylap jatyp qaldy.

Sydyqáli basyn kóterip qarsy aldynda jymıyp turǵan qyzdy kórip esin birazǵa joǵaltyp aldy. Aldynda baıqamaǵan eken, ne nazar salmady ma, qyzdyń appaq tonyna qup jarasqan qundyz bórki, aıaǵyndaǵy aq etigi sulý shyraıyn odan ary kórkem etip kórsetip tur. Jigit qyzǵa qarap:

— Qarsha qyz emessiz be? — dedi esin jıyp.

— Siz Aıaz ata bolsańyz men Qarsha qyz bola berem... Jaqynda jańa jyl... — Qyz da ázil sózben jaýap qatty da: — Men qaıda jatam, aǵa?! — dedi.

Qazaq qyzdyń daýysy sonshalyqty názik, sonshalyqty jaǵymdy eken.

— Ústine! — Jigit Frýnzeden Jambylǵa deıin qazaq qarıa jatqan, ekinshi qabattaǵy bos oryndy kórsete berdi.

— Al siz she?

— Men bul jerge — astyna!

— Oı, aǵa, bolmaıdy, men sizdiń ústińizge jatsam... Naborot, siz meniń ústime jatyńyz! — Qyz ishek-silesi qatyp kúlgende onyń marjan tisteri búkil betine shyraı bere jarq-jur etti.

— Ashyq qyz ekensiń... — Sydyqáli sóz tappaı qyzarǵan boıda birdeme aıtyp mińgirlegen boldy.

— Qazaqtyń qyzdary osyndaımyz, poıyzda kele jatqan qyrǵyzdyń jigitterine tıisip qalmasaq, aýyldarymyzǵa jetpeı qalamyz... — Qyz taǵy jaıdarylana kúldi. Onyń kúlkisi ózine tym jarasady eken.

— Aýyldarymyzǵa jetpeı qalamyz deısiń be?

— Iá, aǵataı, aýyldarymyzǵa jetpeı qalamyz...

— Tıisip alyp, sodan ne qylasyńdar?

— Qarmaqqa ilingenderin kóremiz endi...

— Qarmaqqa jemtigińiz bar ma?

— Balyq unasa jem tabylady. — Qyz taǵy kúldi. Jigitke tike qarady.

Sol arada kýpeniń esigi sart-surt etip ashylyp, bir áıel men bir erkek uzyn-qysqa bolyp tizile kirip keldi. Araqtyń ıisi burq etti.

— Oı ápke, biz sizdi izdep júrsek? — Erkektiń jýan, dóreki daýysy ary qarap jatqan kempirdi oıatyp jiberdi.

— Botam, Súıinsiń be? — Kempir kelgenderge tańyrqaı qarady. — Gúlnur, sen be? Sizderdi qaı jel aıdap ákeldi?

— Oı, ápke, baıaǵy jenpedde oqyǵan Gúlaıymdy alyp qashyp ketipti. Talasqa!

— Ap, botam! Táýba de!

— Táýba demeı qaldym, ápke. Jerdiń túbi, oqýyn da bitirgen joq, alyp ketemiz dep bardyq. Barsaq, o-oı ápke, tamasha jer eken. Qudalarym altyn kisiler eken. — Súıin teńselip tur. Gúlnur bolsa kelindigin jasap, aýzynan shyqqan jaǵymsyz ıisten uıalǵandaı, jaqyndamaıdy.

— Sen Súıin, ne, ishpeıtin ediń ǵoı, qyryq jylqy aıdap alǵansyń ba?

— Keshirersiz, ápke, azdap-azdap urttap qoıdyq. Keter aıaq dedi, sý saqtaǵysh dedi, shekara asar dedi, poıyzǵa shyǵaryp salmaq dedi. Saıfýlla jıendi kórdim...

— Qaı jerden? — Qasıet apanyń kóziniń oty jarq etti.

— Jambyldyń beketinen. Bizdi qudalar shyǵaryp salyp turǵan. Ózi kelip kóristi. Bireý «naǵashy» degenge qarasam — jıenim Saıfýlla. «Sen qaıdan» desem, «Apamdy osy jerge deıin shyǵaryp salyp keldim, Tashkenge deıin aparaıyn degen edim, búrsigúni úlken jarys, jaqsy boldy, siz ala ketińiz, apam qapa bolmasyn, segizinshi vagonda» dedi. Qudalarǵa jıenimdi óltirip qoıyp maqtadym. Bir joly onymen Jańa-Noqatqa Sahaba baǵyna baryp kúreskenin kórgenimdi, jıenimdi «yrǵaı palýan» deıtinin, on balýannyń jaýyrynyn jerge kóterip urǵanyn, «SSSR sport sheberi» ekenin aıtsam, qudam, «oı quda, úsh kúnnen beri sen de talastyq bop qalypsyń» deıt. «Qane, qazir osy jerde kimiń kúreske túsesińder» desem eshkimi shyqpaı qoıdy. Men jıenimdi maqtan tutam, ápke. Biz, Gúlnur ekeýimiz Talasqa jaı «razvedkaǵa» kelgenbiz, qyzymyz «súıdim», «tıdim» deıt, «bopty» dedik te, úsh kún meıman bolyp kelatyrmyz. Kúzde toı bolady. Qudaı buıyrsa, siz bas qudaǵı bolyp barasyz. Saıfýlla jıenim de barady. Kúreske shyǵaramyz.

— Saıfýlla jıenińdi ustap alyp ketpediń be Láılekke, bilesiń ǵoı, qashannan beri aýylǵa barmaıdy?

— Oı ápke, ony ne qylasyz? Kúrese bersin. Jıyrma besten ekeýin qolyna ustattym. Qalyńnyń puly teýip jatqan joq pa qaltany. Sodan qudalar poıyzǵa shyǵarmaı qoıdy, qýyp jetip alamyz dep. Arttaryńyzdan poıyzdaryńdy qara «Volgamen» qýyp jettik. Kelinińiz ekeýimizge bir kýpe alyp qoıǵan eken, et-as degen tolyp jatyr. Soǵan baramyz, ápshe.

— İnińiz talastyqtarsha sóılep qaldy, ápke! — Gúlnur aqyryn sasyq ıis aralas ún shyǵardy.

— Sóıtip qapty, jaman. Qyzy ótpeı qalǵandaı... — Qasıet apa murnyn shúıirdi.

— Júrińiz, ápke, bizdiń kýpege? Lenınabadtan ary tájikterdiń qara «Volgasyn» jaldaımyz da, aýylǵa Talastan kele jatqandaı bolyp sán-saltanatpen mashınamyzdy bıpildetip kiremiz, ápke. Altyn ápkem meniń. — Súıin terisine syımaı kúpinip tur.

— Júrip kele jatqanda aıaq basa almaımyn, toqtasynshy? — Kempir kıine bastady. Artynan Sydyqálige qarap. — Sen aqyl-esti, salmaqty bala ekensiń, jańaǵy meniń báleketin alaıynymnyń boıy alasa, jastaıynan kúrese berip óspeı qalǵan. Pýronzide birge oqıdy ekensińder, kóz bola júr, sadaǵań keteıin! — dedi.

Birazdan keıin poıyz bir beketke kelip toqtady. Ony-muny aıtysyp, birde býyn shyǵaryp, birde surasyp jatqan kempir men onyń aǵasynyń ul-kelini jetelesken boıda qoshtasyp, kempir kýpede qalǵan ekeýine batasyn berip shyǵyp ketti.

Poıyz ornynan qozǵaldy.

— Kelińiz, otyryńyz, aǵa, sóılesip baraıyq, men jatpaımyn báribir. Jaı qaljyńdadym, — dedi qyz qaıta kóńildenip, áńgimeni álgi ekeýi kirgenge deıingi jerden jalǵastyryp.

Ekeýi poıyzdyń talaı adam tamaq jegen, karta oınaǵan, kitap oqyǵan, tegi kórmegendi kórgen tereze túbindegi ústel basynda bir-birine qarap otyrdy. Qyz bireý shyǵaryp salǵanda alǵan ba — appaq raýshan gúlderin terezeniń jaqtaýyna tıgizip, bosaǵan áınek bankaǵa sý quıyp, soǵan salyp qoıdy.

Sydyqáli qaq mańdaıynda otyrǵan qyzdan qymsynyp, qyzara-bórtip aýzyna sóz kelmedi.

— Áńgime aıtyńyz, aǵa, uzyn joldy qysqartaıyq? Stýdentsiz be?

— Iá.

— Qaıda oqısyz?

— Frýnzede. Aýylsharýashylyq ınstıtýtynda.

— Oı, aǵa! Qaısy mamandyq boıynsha?

— Mal dárigeri. 3-kýrs.

— Mynany qara, men de Jambylda aýyl sharýashylyǵy tehnıkýmynda mal dárigerlikte oqımyn.

— Jaqsy.

— Bilesiz be, ol jerde kim oqyǵan? Shyńǵys Aıtmatov! Qazaq pen qyrǵyzǵa ortaq jazýshy!

— Bilemin, keıin bizdiń ınstıtýtta bilim alǵan. Ol kisimen jaqynda kezdesý ótkizdik. Men óleń oqydym.

— Oıbaı, aǵa, óleń de jazasyz ba? — Qyzdyń qap-qara kózderi jarq etip, lapyldap janyp ketkendeı boldy.

— Jazǵansymaq bolam.

— Án de sala alasyz ba? Men qyrǵyzdyń ánderin jaqsy kóremin. Aıtyp berińizshi? Aıtpaqshy, tanysyp alaıyq, atym — Botagóz. Sizdiń esimińiz she?

— Sydyqáli.

— Men de, Sydyqáli, bıyl tehnıkýmdy bitirgen soń sizderdiń ınstıtýttaryńa tússem be deımin. Bir jerde oqyp, kórisip turarmyz, bálkim...

— Al men seni kútip alamyn. Frýnzemen tanystyramyn, Ysyqkólge, óz aýylym Arqytqa, sodan taýymyzǵa, orman aralatyp Saryshelekke alyp baramyn...

— Oıbaı, aǵataı, súısindirip jiberdińiz ǵoı. Án salyńyz endi?

Sydyqáli terezeden poıyzdyń  qazaqtyń qar basqan darqan dalasynyń apshysyn qýyryp kele jatqan jyldamdyǵymen ushtasqan kórinisine suqtana qaraı otyryp, jótkirinip  alyp sulý qyzǵa arnap áýenin sozdy.

Oı, Botogóz, bozoı senı sagyngan,

Jylytsam deıt júróktógú jalyndan,

Bashyńdy ııkep bal sózúńdón tattyrbaı,

 Bachym basyp ótúp kettıń janymdan...

Án sala otyryp ylǵı qyzǵa urlana qarap qoıady, qyzdyń bolsa júzi bal-bul janyp, ózinshe birdemege rıza bolǵandaı jymıady.

Án bitkende ekeýi de úndemeı áýenniń yrǵaǵyna uıyp, birshama otyrdy.

— Oı, aǵataı, ándi keremet aıtady ekensiz.

— Ryspaıdyn áni. Bizdiń Ryspaı sizderdiń Shámshi Qaldaıaqovtaryńdaı.

— Shámshi aǵaımen rýlaspyz. Kishi júzdiń jaǵalbaıly rýynan. Jerles qoı.

— Aıtpaqshy, ol da mal dárigeri.

— Aıtpańyz aǵa. Sizdegi Jolan aqyn da mal dárigeri emes pe. Endi óleńderińizden oqyp berińiz?

— Meniki oqyǵanǵa jaramaıdy. Muqaǵalı aqynnan aıtyp bereıin:

O, súıúú sen!

Dagy ele tırúú beleń?

...Emı men da tırılemın...

... Sendeı appak kyz aldynda júgúnómún...

— Oı, aǵa, ol meniń súıikti aqynym. Onyń mynadaı óleńin bilesiz be:

Mahabbat búgin jáne qaramady,

Qaramady...

Janymdy jaralady.

Sydyq aǵa!

Bilesiń be?

Shyn mahabbat —

Osylaı qaramaýdan jaralady!

Ekeýi birde qamyǵa qalyp, birde ishek-sileleri qatyp kúlip, qatarynan birneshe óleń oqyp, qazaqtyń da, qyrǵyzdyń da ánderin shyrqap, aýyl sharýashylyǵy oqý ornynyń emes, ádebıet ınstıtýtynyń stýdentterine uqsap keledi.

Poıyzdyń dóńgelekteri tynbastan tarsyldap, árbir gýdogi ýaqytty da, joldy da aıaýsyz jutyp, ekeýiniń aırylysar mınýttaryn jaqyndata berdi.

— Men túsetin beketke az qaldy. — Qyz bir kezde muńaıa sóıledi.

— Qaaap, átteń, — dedi jigit te saparlas bolǵan sáttiń osynshama tez ótkenine ókingendeı — Qashan keri qaıtpaqsyń?

— Qańtardyń on tórtinde shyǵamyn. Ákemdi quttyqtap, maldaryna dári egip berýim kerek.

— Onda men osy poıyzben kelip, seni beketińnen salyp atyp ketemin. Ákeńdi nege quttyqtaısyń?

— Ákem áıgili shopan. Jańa jyldyń aldynda Lenın ordenin aldy. Soǵan oraı quttyqtaımyn. Aıtpaqshy, ákeme syılyq aldym, kórseteıin be?

Qyz jigittiń jaýabyn kútip otyrmaı, álgi arbıǵan sómkesinen tondy sýyryp aldy.

— Qasqyrdiki. Talasqa praktıkaǵa barǵanbyz. Qyrǵyz sheberleri  tigipti. Qazaqtyń qasqyrynyń terisi dep aıtqan soń ótip kete almaı, óz aqshama aǵaıdan qaryz alyp qosyp satyp aldym.

— Óziń aqsha da tabasyń ba?

— Iá, bala kezden úırengem. Jambylda tura almaı senbi, jeksenbi kúnderi aýyl aralap shyǵyp ketip, maldarǵa dári egemiz.

— Qalaısha? Ne isteısiń?

— Oı aǵa, sharýa shash etekten. Qazaq malymen qazaq. Tóldeı almaı jatqan maldardy operasıa jasap týdyryp alamyn da, buzaýyn anasyna qossam, bári súıinedi, mezgili kelgende maldardy emdep turamyn, erkekterin pishtirip berem, shýymen óli túsken qozylardyń, buzýlardyń analaryn aıyqtyramyn. Men sondaı tárbıe alǵanmyn, aıaǵymdy basqannan qoı artynan júrdim. Biz jaqtyń aýa raıy qatal, qysqy aıaz adamdy emes ıtti de óltiredi, qoralarǵa qasqyrlar tumsyq suǵady...

Jigit qalanyń qyzdary sıaqty aq etik, aq ton kıgen appaq qyzdyń bylaı sóılegenine tańǵaldy, sóıtip onyń kóbelekteı názik kelbetine kóz júgirtip:

— Myna sen be? — dedi bir shetinen senbegendeı, bir shetinen keketip.

— Myna men! Kerzi etik, fýfaıke kıgenimde kórgen joqsyz ǵoı. — Qyz syqylyqtap kúle berip, ózin kúrt toqtatty da: — Álde kórgińiz kele me? — dedi.

— Kórgim keledi. Sen bizdiń Arqytqa kelip mal emde. Ekeýimiz eki atty minip alyp, eki qorjyndy dárige toltyryp alyp Saryshelekten ary jaılaýlarǵa shyǵyp ketemiz.

— Sodan? Sodan!

— Sodan bizdi kórip sup-sulý maraldar kerbezdene taý basynan túsip keledi. Biz olarǵa qorjynnan jem alyp aýzyna tosa bergenimizde olar qoldarymyzdy jalap, bergen azyqqa razy bolyp, senikindeı quralaı kózderimen telmirip qarap tura beredi.

— Oo, aǵataı. Armanym keremet deısiz ǵoı... — Qyz bir nárseni esine túsirgendeı toqtap qaldy. — Qane, myna tondy kıip kórińiz?

Botagóz tondy jaıyp, eki qoltyǵynan ustap jigitke kıýge yńǵaılastyrdy.

— Bissimıllá! Tonym kúzge jetpesin, ózim júzge jeteıin! — Sydyqáli tonnyń jeńine qolyn salyp jatqanda úırengen sózin qalaı aıtyp qalǵanyn baıqamaı qaldy.

Sodan ekeýi birge kúlip jiberdi. Qyz jigittiń ústindegi tonnyń jaǵasyn tartyp qymtalaı bastady. Sol kezde odan bir keremet, keremetten de keremet, lázzatty, adamdy balqytyp jiberetin bir jupar ıis ańqyp qoıa berdi. Jigit qyzdy ózine tartýdan qaımyqty. Tartaıyn dedi. Óıte almady.

— Jarasty! — dedi qyz. — Alyp jatqanda aǵaıyma kıgizip kórgenmin. Oǵan onsha jarasqan emes.

— Aǵaıyń kanshada? — Jigit qyzǵanyp ketti.

— Jasyn suramadym! Ákeme jaqsy bolatyn shyǵar?

— Jaqsy. Jyly.

— Iá. Jazy-qysy dala-túzde sýyqta júredi. Kıip bir jyrǵasyn. Bóri ton ǵoı.

— Á-á, aǵaıyńnyń aty kim?

— Aǵaıym nege munsha qyzyqtyryp qaldy?

— Jaı suraǵanym ǵoı!

— Aty — Ermek, famılıasy — Satar.

— Ermek Satar ma?

— Sondaı. Ne boldy?

— Aty da, ákesiniń aty da meniń naǵashymdykindeı eken.

Jigit tondy kóńilsiz sheshti. Qyz abaılap orap sómkege saldy.

— Anaý bizdiń aýyl, odan aryda — ákemniń qorasy kórine bastady, — dedi qyz tolyqsyp.

Sydyqáli kýpeniń terezesinen Botagóz aıtqan jaqqa kóz júgirtti. Aq bóz jamylǵan dala, adyr jer, odan ary taý bókteri sıaqty bórikteı dúmpıgen qyrlar, olardyń arasyndaǵy tar alqaptarda aýyl dep aıtýǵa aýyz barmaıtyn alty-jeti tam shildeniń sýyǵyn simirip jatyr. Aspandaǵy kún qysqy sýyqqa qalǵandaı bozamyq tartyp, tóńiregi sheńber bolyp qýaryp, qursaýlanyp, bu dúnıeni qorǵap turǵandaı seziledi. Álem surqyldanyp jatqanymen, terezeden kóringen aq qar jalt-jult etip kózge shaǵylysady. Muz siresken ańyzda ne bir qaraıǵan sulba, ne bir jan ıesi baıqalmaıdy. Jaz-kúz jýsan basqan dalany endi qar qaptap, ár-ár jerde mal tisine ilinbeı qalǵan sekseýilder jantaqtaı jeke-jeke sopaıady. Ábden qarqyn alǵan poıyz telefon men elektr symynyń tońǵan baǵanalaryn bir-birden artta qaldyryp, qysqy taıǵaq daladaǵy relsterde taıǵanamaı tynymsyz ushyp barady. Alys-alysta nar órkesh qyrǵyz taýlary asqaqtaıdy.

Taqa-taq... Taqa-taq... Taqa-taq... Shaqa-shaq... Shaqa-shaq... Shaqa-shaq... Gúý-úý... Gúý-úý... Gúý-gúý...

Poıyz munsha asyǵady-eı dep oılady Sydyqáli ishinen. Bulardyń birge bolǵan ýaqytyn urlap, tipti jebedeı zýyldaǵanyna qaramaısyń ba.

— Sen osyndaı ıen dalada túsesiń be? — Jigit qyzǵa ári tańyrqaı, ári jany ashyǵandaı qadala qarady.

— Iá, ákem Máskeýge aryz jazyp júrip osy beketti ashtyrǵan. Oń jaqta úlken aýyl bar. Ol jaqqa kólik úzilmeıdi. Sol jaqqa — bizge qaraı ketedi. Ol jaqqa kólik bolsa bolady, bolmasa — joq. Jol alys ta emes, tez-aq jetip baramyz. Al ákem bolsa meni árbir ótken poıyzdan dúrbimen qarap otyrady. Soqpaq jolǵa tússem boldy, daıar turǵan ÝAZıgin ot aldyryp jetip keledi. Al men ákemniń moınynan qushaqtap-qushaqtap, bóri tonyn kıgizip, bala kezimdegideı ózim syılaǵan tonyna qymtanyp otyryp alam. Sodan uıyqtap ketem... — Qyzdyń júzi bal-bul jaınaıdy.

Poıyz dala beketine ysyldap-pysyldap kelip jeli shyqqandaı toqtady. Sydyqáli qyzdy qolynan ustap abaılap túsirdi. Ol túse salysymen bekettegi kisilerge jaǵalata kóz júgirtti. Tanystary kórinbese kerek, jigitten kózin almaı, albyraǵan júzimen ózinen beter qyzarǵan jigitke qarap:

— Aman kel! On tórtine sheıin! — sóıtti de, symbatty qyz marjan tisterin kórsete jymıyp, jigittiń kózderine biraz qadalyp turdy da, taǵy bir qımyl jasaıyn dedi me, biraq oǵan batpaı, sodan soń ary burylyp kete berdi.

Jigit eń aqyrǵy vagonǵa yrǵyp shyqqany sol eken, poıyz ornynan qozǵala bastady. Sodan ol julqyna umtylyp artqy esik-terezege ushyp jetti.

Bekettegi biren-sarań adam ketip, jalǵyz sulba qalypty. Aq qar basqan aq beket. Appaq ton, qundyz bórik, aq etikti aq dıdarly appaq qyz  qaqqan qazyqtaı qalshıyp tur. Sydyqáli ómir boıy izdep júrgen adamyn joǵaltqandaı poıyzdyń artqy terezelerin tyrnalap, aımalap, ishindegi muńyn shyǵaryp, tolqyp-tasyp kete berdi.

Botagóz bolsa poıyzdyń relsterin kesip ótip bara ma, álde kir, sasyq shpaldardyń úsh-tórteýin bir attap, álgi ózi túsip qalǵan poıyzdy qýyp bara ma — Sydyqáli túsine qoımady. Bara-bara qyzdyń sulbasy kishireıe berip, sodan múldem ǵaıyp bolyp ketti.

Birazdan keıin jylandaı ıreleńdegen poıyzdan aq qardaǵy aq beket te, ondaǵy appaq qyz da birjola alystady.

Sydyqáliniń búkil ómiri aq qardaǵy aq beket bolyp toqtap qalǵandaı, terezeden uzap ketken jaqtan kózin almaı tura berdi, tura berdi...

***

Arqyttan — ata-anasynyń, týǵan-týystarynyń, dostarynyń janynan Sydyqáli kelgen saıyn qımastyqpen ketkisi kelmeıtin edi, oqýyna únemi bir juma keshigip te baratyn. Bul joly kelýinen ketýi tez, sóılep otyryp úndemeı melshıip nemese birdemege jymıyp qalatyndy shyǵarǵan ulynyń sonshalyqty ózgere túskenine anasy tańǵalsa, ákesi ishinen qobaljıyn dedi.

Úsh kúnnen keıin-aq Jalal-Abadqa baryp poıyzǵa aldyn ala bılet alyp qoıdy. Bolǵanda da segizinshi vagonnyń tórtinshi kýpesiniń tórt ornyn túgel ózi satyp aldy. Sodan bir ýaqyt ótseıshi. Botagózge arnap óleńder jazyp, qazaqsha áýendi ánderdi jattap, olardy yńyldap aıtyp júrip  tańdy zorǵa atyryp, kúndi zorǵa batyrdy.

Belgilengen kún kelip, Jalal-Abaddan poıyzǵa otyrǵanda odan beter ýaqyt ótpeı qınaldy. Anasy salyp bergen jańǵaq, piste, badam, qaqtalǵan alsha, kıik qýyrdaq, Saryshelektiń baly, tandyr nan kýpeniń baıaǵy ústelinde samsap tur. Jeıin deıdi, tamaǵynan eshteme ótpeıdi. Odan qalsa Botagóz úıdiń dámderinen aýyz tısin, ary qaraı oqýyna alyp ketsin degen nıet qoı...

Aq qar basqan aq beket vagonnyń esik jaqtaǵy terezesinen bozaryp kómeskilenip kórinip otyryp bara-bara aıqyndala tústi. Poıyz toqtar-toqtamastan-aq Sydyqáli alqyn-julqyn jerge sekirip tústi. Joq. Kútken adamy joq. Ańsaǵan adamy kórinbeıdi. Úsh-tórt adam poıyzdan tústi. Úsh-tórt adam poıyzǵa mindi. Vagondaryn súıregen aýyr eshalon júrip ketti. Ne boldy? Botagóz nege shyqpady? Sydyqáliniń júregi tilinip, unjyrǵasy túsip ne qylaryn bilmeı tur. Bálkim basqa vagonǵa otyryp, basqa vagondardan ótip, onyń janyna jarq etip kúlip-jaınap kelip qalar, bálkim poıyzǵa keshigip qalyp, ákesi kólikpen qýyp jetip, keıingi beketten salyp jiberer dedi óz-ózine.

Keıingi, odan keıingi beketter de artta qaldy...

***

Bir juma Sydyqáli úshin aýyr boldy. Esh nársege kóńili bolmaı, ınstıtýt pen jataqhana ortasynda jansyz bir dene sıaqty salbyrap júrdi de qoıdy. Oqyǵan jerinde de, jatqan jerinde de poıyzdyń daýysy estilgen saıyn, sol ún tún uıqysyn buzyp, júregin janshyp ótetin...

***

Juma kúni Máskeý poıyzyna otyrdy da, jolserikterge jol aqysyn tólep, ózi kózdegen beketke tań ata jetip bardy. Poıyzdan túsip qalǵanda ıen daladaǵy aq qar basqan aq beket alaı-dúleı alasurǵan qarly boranmen tosyp aldy. Alańdaýly kúıinen be, áıteýir Botagóz kórsetken adyrlar arasyndaǵy aýyldyń da bar-joǵy bilinbeıdi. Bul dúnıeniń qarǵysy tıgen mynaý qarly jerge nege kelgenin, kim úshin kelgenin de túsinbeıdi. Bekettiń ishine kirgende bılet satýshy kasır áıelden bólek jan ıesi kórinbedi. Ol Sydyqálige jer astynan shyǵa kelgendeı ańtaryla qarap turdy da:  

— Sen kimsiń? Qaıdan keldiń? — dedi úreılene.

— Ana aýyl jaqta Botagóz degen kýrstasym bar edi, oqýǵa kelmeı jatyr... — Jigit qolyn taý jaqqa siltep ótirik aıta saldy.

— Oı, ol jaqqa bara almaısyń. Bul boran bir bastaldy ma, úsh-tórt kúnsiz basylmaıdy.

— A, siz, Botagózdi tanısyz ba?

— Tanymaımyn. Bul qarǵys atqyr jerde qyz turmaıdy. Ondy bitken soń Almatyǵa, Jambylǵa, Shymkentke oqımyn dep ketken boıda sol jaqta bir erkektiń etegin ustap kete beredi. Bes-alty jylda bir márte tórkindep keledi de, sodan múldem joǵalady. Seniń izdegen túıe kóziń de bireýmen ketip qalǵan da...

Sydyqáliniń jyny kelip ne qylaryn bilmeı turyp qaldy, ásirese Botagózdi «túıe kóz» degeni janyna batyp-aq ketken edi. Onyń myna turysy shahar saıabaǵyndaǵy músinderden aýmaı qalǵandaı.

— Bylaı ǵoı, — dedi kasır áıel sart etkizip jınap alǵan kózáınegin qaıta ashyp, — eki júz qadamdaı bylaıyraq qara jolǵa shyqsań, aıaldama bar, jarty saǵattan soń Tashkennen Jambylǵa baratyn avtobýs ótedi, sonymen qaıta kete ber.

Amaly taýsylǵan ol kasır áıel aıtqandaı kete berdi. Órtenip jatqan júreginiń jalyny sý sepkendeı óship, jeksenbi kúni jataqhanasyna jetip, sulyq túsip eki táýlik boıy jatty da qoıdy.

***

Sydyqáli úshin nege ekeni belgisiz, áıteýir Botagóz Jambylǵa oqýyna kelip qalǵandaı, ekeýi bir nárse bolyp tabyspaı qalǵandaı bola berdi. Ornynan yrǵyp turdy da, temirjol vokzalyna barǵysy kelmeı, avtovokzalǵa keldi de, Jambyldyń avtobýsyna barsa, bılet joq eken, shopyrdyń ortaǵa taqtaı qoıyp berem degenine kónip ymyrt túskende jolǵa shyqty.

Zooveterınarlar oqıtyn ǵımarattyń aldyna kelgennen-aq kózderi alaqtap tanys beıneni izdeı bastady. Kórinbedi. Botagózdiń famılıasyn da surap almapty. Bir kezde Botagóz aıtqan oqytýshysyn esine túsirdi. Onyń aty da, famılıasy da naǵashysynikine uqsas emes pe edi. Sony izdep tapty.

Ermek Sattar uzyn boıly, symbatty kelgen, qap-qara shashyn árlep taraǵan jigit eken. Kafedrasynda kóńilsiz otyr.

— Aǵaı, men Frýnzeden keldim. Aýylsharýashylyq ınstıtýtynda oqımyn.

— Qo-osh, jaqsy. Qonaq ekensiń. Otyr. — dedi Ermek aǵaı.

Sydyqáli tartynyp, dıvannyń shetinen oryn aldy. Sózdi neden bastaryn bilmeı ún qatty:

— Sizdiń atyńyz meniń naǵashymnyń atyna uqsaıdy eken?

— Qazaq pen qyrǵyzda esimder uqsaı beredi ǵoı.

— Joq, ákelerińniń attary da uqsap ketedi eken. Naǵashym — Ermek Sattarov, ormanshy.

— Bul jaǵy qyzyq boldy ǵoı. Meniń ákem de ormanshy, Kegende turady. Dostarynyń kóbi sizderdiń Qarqaradaǵy malshy qyrǵyzdar.

Ekeýi odan ary áńgimeni jalǵastyra almaı bir zaman úndemeı qaldy. Aqyry Sydyqáliden áreń sóz shyqty:

— Aǵaı, keshirersiz, sizdiń Botagóz degen stýdentińiz bar ma edi?

Muny estigen Ermek ornynan atyp turdy. Terezege, qar japalaqtap jaýyp jatqan daladan kózin almaı tesile qaldy.

— Sen ony qaıdan bilesiń?! — Aǵaı alaqanymen shoq ustap alǵandaı shoshyp ketti.

— Poıyzda birge barǵanbyz.

— Sol kezde me?

— Sol kezdeńiz qaı ýaqyt?

— Jańa jyldyń aldynda ma?

— Iá.

Ermek lám-mım demeı sileıip qaldy da:

— Eń aqyrǵy kórgen óziń ekensiń ǵoı... — dep aýyr kúrsindi.

— Túsinbedim?! Ne boldy?

Ermek tilin jutyp alǵandaı sóıleı almaı tur.

— Bir nárse boldy ma?! — Sydyqáli demi qysylyp, qulyndaǵy daýysy shyrqyryp shyqty.

— Otyr! — dedi Ermek. — Biz de dál sendeı eseńgirep qaldyq. Stýdentter kanıkýlda edi. Tapqanymyzsha Jambylǵa jınap, Botagózdiń aýylyna tarttyq. Jetkenshe senbedik. Barǵanmen de shyraıly júzin kórsek qoı, átteń. Topyraq saldyq. Jyladyq.

Kafedrada ekeýi ǵana qaldy. Basqalary shyǵyp ketti. Ermek sóılep jatyp kózine jas aldy. Qaıǵyryp, kúıinip topyraq salýǵa barǵanda adamdardyń boljamdap aıtqanyn basyn jerden almaı tiri ólik bop otyrǵan Sydyqálige qaıta áńgimelep berdi:

— Poıyzdan túsip qalǵanda bulardyń aýylyna ketetin eshkim tabylmaǵan shamasy. Ákesi barmaqshy eken. Sol kúni tóldeý bastalyp, tórt-bes qoıdy tóldetkenshe, sýyqqa tońǵan ba, álde balalyq qylǵan ba, áıteýir Botagóz aýylǵa qaraı jaıaýlatyp ketipti. Meniń boljamym boıynsha... senimen poıyzda kelgende qasqyr tondy kórsetti me?

— Iá, kórsetken. Kıip te kórgem.

— Sol ton...

— Ol tonǵa ne bolypty?

— Qasqyrlar aýyz salypty. Sol tondy praktıkada júrgende ákeme alamyn dep maǵan kórsetken. Qazaqstannyń bórileri eken dep maǵan qýanyshyn jasyra almaı súıingen-di. Ákeme syılyq bolady dep... — Ermek úzik-úzik sóılep kóz jasyn tıa almady. — Sol kezde alma desem —   almas pa edi... Qaryz aqsha bermeı qoısam — ala almas pa edi. Botagózdiń ólimine men de kinálimin. Ákesi asyǵyp-úsigip jolǵa shyǵady. Ulyǵan qasqyrlardyń daýysyn esitip bir jamandyq bolǵanyn sezip, kóliginen myltyǵyn alyp tus kelgen jaqqa ata beredi, ata beredi. Barsa, sózben jetkizý qıyn, Sydyq, Botagózdiń aıaǵy bir jerde, qoly bir jerde... Al tondy bolsa bir dóń jerge tikeıtip, shońqaıyp otyrǵan qasqyrdaı qylyp qoıǵan eken.

Sydyqáli ornynan atyp turdy. Esiktiń tutqasyna qoly jabysqanyn, dálizde júrgen stýdentterdi ary-beri túrtip, baspaldaqtyń tórt-beseýin birden attap jatqanyn sezgen joq...

Syrtqa shyqty. Kókten aq ulpa qar ushqyndary birin-biri qýalasyp jer betin appaq dúnıege aınaldyrady...

Aq qardaǵy aq beket, ondaǵy aq ton, qundyz bórik kıgen Botagózdiń sulbasy janarynda máńgi saqtalyp qaldy...

---