InfoHub Logo

Qarasaı Nurbıbi  Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń  magıstranty Fılosofıa jáne saıasattaný fakúltetiniń profesory, dosent Janataev Danat Janataıuly

Aqıqat – ómir shyndyǵynyń oıdaǵy nanymdy, durys beınesi, áleýmettik proses, praktıka, saıyp kelgende onyń ólshemi bolyp tabylady. Aqıqattyń sıpattamasy zattarǵa emes jáne olardyń tilmen tujyrymdaý tásilderine emes, naqty oıǵa qatysty. Jańa fılosofıa tuńǵysh ret Aqıqattty túsinýdiń dáıekti materıalısik negizdemesin tujyrymdap, ony zertteýdiń jańa dıalekt, aspektilerin kórsetti: Obektıvti aqıqat, Absolúttik jáne salystyrmaly aqıqat, aqıqattyń naqtylyǵy, Aqıqat ólshemi, Teorıa men praktıka [1]. Atalmysh termınderden bólek aqıqatqa jetý joly retinde qarastyrylatyn uǵym – adasý.

Adasý – árbir kezeńde qoǵamdyq-tarıhı praktıka men bilimniń shekteýligine, ıakı bilimniń nemese obektiniń jekelegen sátterin absolúttendirýge baılanysty, sondaı-aq tanýshy sýbektiniń bilimi men praktıkasynyń shekteýli bolýymen túsindiriletin uǵym, ıaǵnı sýbektiniń obektige sáıkes kele qoımaıtyn (biraq shyndyq dep qabyldanatyn) túsinigi [1, 12-b.]. «Adasýdyń» mán-maǵynasyna zer salsaq, aýyzeki sóıleýde «qatelik», «ótirik», «bilimsizdik» sekildi sózdermen sınonım maǵynada qatar qoldanylady. Qatelik te múldem kezdeısoq qasıetterge túrtki bolady. Kúndelikti ómirde adasýmen mándes qoldanylady, sebebi qatelik te sýbektige obektiniń sáıkes kelmeýi. Adasý sekildi bolǵan tujyrym qatelik ekenin bilgen soń ony túzetý qajet nemese qaıtalamaýǵa tyrysý qajet. Alaıda fılosofıa ǵylymynda «adasý» men «jalǵan» kategorıalarynyń arasynda aıtarlyqtaı ózgeshelik bar. Daıyn, qolda bar bilimniń shyndyqqa qarama-qarsy qarastyrylýy - «Jalǵan»» dep atalady. Osy tusta Adasý men jalǵannyń arajigi baıqalady. Jalǵan - shyndyqty joqqa shyǵarý bolsa, adasý – bilimniń shyndyqqa jetý jolyndaǵy tarıhı qozǵalysy. 

Shyndyq pen adasýdyń bir-birine múldem qarama-qarsy baǵytta qozǵalatyn barlyq logıkalyq kategorıalar sıaqty meılinshe shekteýli sala sheńberinde ǵana absolútti mańyzy bar...  Qarama-qaıshylyqtyń eki ushynyń árqaısysy óziniń qarama-qaıshylyǵyna, ıaǵnı shyndyq – adasýǵa, adasý –shyndyqqa aınalady. Mysaly, adamdardyń taǵdyryn juldyz ben aspan deneleri arqyly boljaýdy maqsat tutqan astrologtardyń bul adasýy óz zamandarynda planetalar men juldyzdarǵa kóptegen qyzyqty baıqaýlar jasap, ol boljamdary astronomıa ǵylymyna jańa ǵylymı faktilerdi alyp keldi. Dıalektıkalyq turǵyda qarastyratyn bolsaq, shyndyqta adasý, adasýda shyndyq sátteri bar. Bizdiń shyndyq dep qarastyrǵan tujyrymymyz tolyp jatqan adasýlardy, jekelegen qatelikterdi qamtıdy, obektini týra kórsetpeıdi. Shyndyq pen adasý bir-birine ońaı aınala alady, bul olardyń salystyrmalylyǵyn kórsetedi. Iaǵnı, shyndyq pen adasý birigip bir uǵym bolyp, tutasyp ketpeıdi, bir-birine ótip otyrady. Mysaly, KSRO tusynda kapıtalısik qoǵamnyń qundylyqtary adasýdyń dáleli retinde, sosıolıstik qoǵam júıesi naǵyz aqıqat dep qarastyryldy. Keıinnen bul tujyrym oryn aýystyryp, sosıalısik-kommýnıstik qundylyqtar adasý degen pikirge tolqtaldy. Ýaqyt óte kele bul pikir de qaıtadan shyndyqqa aınalýy bek múmkin [2, 363-b.].

Sonymen, adasý – óziniń pánine sáıkes kelmeıtin, soǵan saı emes bilim. Adasý óz kezeginde jańa ǵylymı jańalyqtar men ilimderdiń ashylýyna túrtki bolady. Aıtalyq, máńgilik qozǵaltqysh jasaýǵa tyrysý energıanyń aınalý jáne saqtalý zańynyń ashylýyna sebep boldy. Jáne hımıa salasyndaǵy adasýlar túrli jańa qosylystar men jańalyqtar ashýǵa sebepshi bolýda. Adamzattyń aqıqatqa degen talpynysy adasýsyz bolmaıdy. Prosesti qıyndatqanymen, adasýdan aýlaq bolý ońaı emes.  

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. Fılosofıalyq sózdik -/Redkol: R.N.Nurǵalıev, Ǵ.Ǵ.Aqmámbetov, J.M.Ábildın j.b. – Almaty: «Qazaq ensıklopedıasy». 1996. – 525 bet.
2. Fılosofıa: oqý quraly. Atash B.M. (Qurastyrýshy) – Almaty, «Qyzdar ýnıversıteti» baspasy. 2013. – 450 bet

---