InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Ár qustyń óz tumsyǵy qajet Sabaqtyń maqsaty: 1. Qustardyń tumsyǵynyń erekshelikterimen tanystyrý jáne olar úshin
tumsyqtarynyń qoregin aýlaý úshin mańyzy zor ekenin túsindirý
2. Sózdik qoryn artyrý, sóıleý tilin damytý. Qustar jónindegi tanymdyq bilimin damytý.
3. Oqýshylardy qustardy qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Qustardyń sýreti, sqema, qıylǵan qus sýreti.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, oqý, jumbaq sheshý, suraq - jaýap.

Sabaqtyń júrisi:
Ӏ. Uıymdastyrý bólimi.
Oqýshylardyń oqý-quraldaryn shyǵaryp, úı tapsyrmasyn tekserý.

ӀӀ Jańa sabaqty túsindirý
Oqýshylarǵa sabaqtyń júrisi týraly túsindirip ótemin.
- Biz oqyp otyrǵan bólim qalaı atalady?
- Janýarlar tirshiligi
1. Sqema arqyly qustar týraly túsindirip ótý.
- Balalar taqtadan neniń sýretin kórip tursyńdar?
- Qustar
Zıankestermen kúresedi
Eti, jumyrtqasy, mamyǵy
qurt - qumyrsqamen qorektenedi
Jup quryp, uıa salyp, jumyrtqadan balapan órgizil, kóbeıedi
úı qustary jabaıy qustar

- Qustardyń joıylyp bara jatqan túrin qyzyl kitapqa engizedi jáne olardy arnaıy qoryqtarǵa qorǵaýǵa alyp, sanyn molaıtady. 1922 j. Qustardy qorǵaýdyń Halyqaralyq keńesi quryldy. Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń “Qyzyl kitabyna” qustardyń 209 túri men 83 túr tarmaǵy, al Qazaqstannyń “Qyzyl kitabyna” 56 túri engizilgen. olar: Qaraqus, qońyr kepter, qyzyljemsaýly qarashaqaz, qurtamysh shalshyqshy, kishi aqqý, kezquıryqty sýbúrkit, kókqus, lashyn, sary qutan, saqaltaı, súıir tumsyqty shalshyqshy suńqyldaq aqqý t. b.

Osy qustarǵa qaraı otyryp ata - babalarymyz aýa - raıyn boljaǵan.
- kóńildene saırasa - keler kún ashyq; - únderi tynsa, kún kúrkireıdi;
- jyl qustary toptanyp qaıtsa — keler qys qatty;
- jyl qustary top - tobymen bir mezgilde oralsa, kóktem tez kiredi;
- jer baýyrlap ushsa, aýa raıy buzylady;
- kúzde uıasyn kún túsetin jaqqa salsa - qys sýyq, kóleńke betke salsa, jyly bolmaq;
- qysta úı tóńirekteı jınalyp qıqýlasa, qardy qazsa, kún sýytady.
- Qarylǵash birde tómendep, birde bıiktep ushsa, daýyl soǵady;
- Qarylǵash bıikteı ushsa, aýa raıy jaqsarady, tómen qalyqtasa, buzylmaq. T. b

1. Tapsyrma Ótken sabaqty qaıtalaý barysynda test suraqtaryna jaýap alamyn.
Test suraqtary
1. Janýarlar neshe topqa bólinedi
a) 4
á) 2
b) 6
2 Sútqorekti janýarlar dep nege ataıdy?
a) tólderin únemi qasyna ertip júredi
á) Olar tólderin emizip, sútpen asyraıdy
b) Dalada júretin bolǵandyqtan
3. Býnaqdenelilerdi tap
a) balyq, baqa
á) qasqyr, ıt, túıe
b) balara, kóbelek, shybyn
4. Qosmekendi sózi qandaı uǵymdy bildiredi?
a Sýda júzedi
á) Eki mekeni bar
b) qurlyqta júredi
5. «jyrtqyshtar» dep qandaı janýarlardy aıtamyz?
a) Janýarlardy tirileı ustap jeıtin
á) ólekselerdi jeıtin
b) qurt - qumyrsqamen qorektenetin

Sýretpen jumys, Sýret arqyly jańa taqyrypty túsindirý
Qustar shaınaı almaıdy. Sebebi olardyń tisteri joq. Sondaı - aq bulardyń tumsyqtary da bul úshin beıimdelmegen. Tamaqtary qorytylý úshin olar maıda tastardy jáne iri qıyrshyqtardy jutady. Tastar iri azyqtardy maıdalap, tistiń rólin atqarady.

Toqyldaq — tumsyǵy qashaý sıaqty, aǵashqa órmelegish qustar. Toqyldaqtar aǵash boıymen órmelep qozǵalǵanda, qatty quıryq qanattary denesine tireý bolady. Qashaý sıaqty tumsyǵynyń járdemimen olar aǵashtardyń qabyqtaryn syndyryp, onyń, arasyndaǵy nasekomdarmen jáne olardyń lıchınkalarymen qorektenedi. Olardyń tili uzyn da, ushynda túkteri bolady. Toqyldaqtar nasekomdardan basqa qaraǵaıdyń tuqymdarymen de qorektenedi. Qorekterin izdeý kezinde jasaǵan qýystarǵa uıalaryn sala - dy. Uıasynda 3 — 5 jumyrtqa bolady. Orman sharýashylyǵynda toqyldaqtardyń paıdasy úlken. Olar kún saıyn birneshe júz zıandy nasekomdardy qyrady. Toqyldaqtar ásirese jaz aılarynda paıdaly, óıtkeni, olar bul kezde nasekomdarmen qorektenedi. Qysta toqyldaqtar kópshiliginde qylqandy aǵashtardyń dánderimen qorektenedi. Sondyqtan da halyq “toqyldaq — toǵaı dárigeri” dep ataıdy.

Birqazan - olar Kaspıı jáne Aral teńizderin, Balqash, Sasyqkól kólderiniń alabyn mekendeıdi. Dene turqy 1, 8 m - deı, salmaǵy 13 kılogrammǵa deıin jetedi. Tumsyǵy óte uzyn, tómengi jaq súıeginiń astynda sozylmaly teri qapshyǵy bolady.. Birqazan – toptanyp júretin qustar. Olar qorekterin (balyqtardy) kóbine sý quzǵyndarymen birlesip aýlaıdy. Sýda jaqsy júzgenmen, súńgı almaıdy, jemin sýǵa basy men moınyn batyryp jiberip ustaıdy. Birqazan – jyl qustary, naýryz aıynda ushyp kelip, ónip - ósip, qarasha aıynda jyly jaqqa ushyp ketedi.
Sary ala qaz – Qazaqstannyń barlyq jerinde kezdesedi jáne uıalaıdy. Taýly sý qoımalaryn mekendeıdi. Ósimdik (dán daqyldarmen, tary, bıdaımen) janýar (shaıan, býnaqdenelermen) qorektenedi.

Sybyrlaq aqqý – Soltústik Kaspııde, Túrkistan men Shymkenttiń ońtústiginde qystaıdy. Negizinen sý astyndaǵy ósimdikterdiń bóligimen, usaq-túıek janýar tektes azyqtarmen de qorektene alady.
Jalpaq tumsyqty úırek – Sýly - batpaq alqaptardyń bárinde uıalaıdy. Janýar tektes azyqtarmen (shaıan, qońyz, órmekshi, shabaq, bıttermen) qorektenedi.

Búrkit - qomaqty bıik tumsyǵy jáne uzyn jalpaq qanaty bar iri jyrtqysh qus. Negizinen balyqtarmen jáne sý qustarymen qorektenedi. Qoıan, qumtyshqan jáne ondatrlardy aýlaıdy.

Dala qyrany – Myqty tumsyǵy jáne kúshti aıaǵy bar, tilersegi saýsaǵyna deıin barlyq jaǵynan qaýyrsyndanǵan, iri jáne ortasha qustar. Qýań dalaly, shóldi jáne shóleıtti jerlerde mekendeıdi. Negizinen kemirgishtermen qorektenedi. Basqa sútqorektilerdi, qustardy, baýyrymen jorǵalaýshylardy aýlaıdy. Qazaqstannyń qyzyl kitabyna engizilgen. Týdaǵy beınesin baılanystyrý ( Qanatyn jaıǵan qyran qus — bar nárseniń bastaýyndaı, bılik, aıbyndylyq beınesi. Ulan - baıtaq keńistikte qalyqtaǵan qyran QR - nyń erkindik súıgish asqaq rýhyn, qazaq halqynyń jan - dúnıesiniń keńdigin pash etedi).
Aq suńqar - shil, kepter, uzaq, qarǵa, qurlardy qorektenedi; qoıandarǵa da shabýyl jasaıdy. Óte jaqsy saıatshy qus. Qazaqstannyń qyzyl kitabyna engizgen.

ӀӀ tapsyrma. Mátinmen jumys.
Oqyp mazmunyn túsiný. Oqýshylarǵa oqytý. «Beıimdilik» sózine túsinik berý.

Beıimdilik - Janýarlarǵa tirshiligin saqtaýǵa, jyrtqyshtan qutylýǵa, kómektesetin qasıet. Beıimdilik janýarlardyń syrtqy túrinde, túsinde, jekelengen múshelerindegi qurylysynda kórinedi. Tabıǵat jaǵdaıy jer betiniń barlyǵynda birdeı emes. Sondyqtan janýarlar tirshiligine beıimdilik qajet.

ӀӀӀ tapsyrma
«Men saǵan, sen maǵan» oıyny arqyly eki qatar jumbaqtar aıtyp, sheshimin tabý.
ӀV tapsyrma
«Bul qaı qus» oıyny. Onda konverttiń ishinde qıylǵan qus bólshegin qurastyryp, sol qus týraly aıtý jáne maqal aıtý.
Mysaly: Aqqý - kıeli qus. Ol sýda júzedi Maqal: Aqqýdy atpa, dosyńdy satpa.
V tapsyrma
A) Toqyldaq pen birqazan, búrkittiń ortaq qasıetterimen, aıyrmashylyqtaryn aıtý.
Búrkit toqyldaq

Á) Ár topqa berilgen qustardyń sýretine qarap, aýa - raıyn boljaýǵa arnalǵan boljamdardy aıtý.
VӀ tapsyrma
«Sen bilesiń be?» oıyny arqyly suraq - jaýap júrgizý.
1. Qandaı qustardy bilesiń?
2. Qandaı jabaıy qustardy bilesiń?
3. Sóıleıtin qandaı qus?
4. Ánshi qus dep qaı qusty aıtady?
5. Qyzyl kitapqa engen qandaı qustardy bilesiń? Ne sebepti qyzyl kitapqa engizgen?
VӀӀ tapsyrma «Qustar bizdiń dosymyz» taqyrybyna shyǵarma jazý jáne oqytý.

ӀӀӀ Sabaqty qorytý
- Búgin qandaı taqyrypty óttik?
- Ár qustyń óz tumsyǵy qajet

Úıge tapsyrma:
1Mátindi oqý túsingenin aıtý.
2 Qustardyń sýretin salý
Oqýshylardy baǵalaý, maqtaý