Atmosferanyń quramy men qurylymy
Taqyryby: Atmosferanyń quramy men qurylymy
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa atmosferany, onyń bizdi qorshap turǵan gaz qabyǵy ekendigin jáne onyń quramy men qurylysyn túsindirý.
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa taqyryp boıynsha túsinik berý. Jerdiń aýa qabat – Atmosfera týraly tolyq maǵlumat berý.
Damytýshylyǵy: Ár túrli bilim kózderimen jumys jasaýdy ári qaraı damytý, dúnıetanymdyq qabiletterin damytý, belsendilikterin arttyrý, tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn jetildirý.
Tárbıeliligi: Ekologıalyq tárbıe berý, aýany qorǵaýǵa, qasterleýge tárbıeleý. Halyqtyq Etnopedagogıka elementteri arqyly ulttyq sana - sezimderin oıatý.
Sabaq túri: Ashyq sabaq
Qural - jabdyqtar, kórneki quraldar: ınteraktıvti taqta, posterler, Dúnıejúziniń fızıkalyq kartasy, globýs, oqýlyq, shar, stakan, sý, baǵalaý paraǵy, sýretter, keskin karta.
Ádis - tásilder: STO, daryndy jáne talantty oqýshylarmen jumys, kóshbasshylyq, oqytý men oqýda AKT - ny paıdalaný, jekeleı, toptyq jumystar, deńgeılik tapsyrmalar, maqal - mátel, halyqtyq boljamdar aıtý, jumbaq sheshý, shyǵarmashylyq tapsyrmalar.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý sáti: (sálemdesý, synyp tazalyǵyn jáne oqýshylardyń sabaqqa qatysyn, daıyndyǵyn tekserý. Oqýshylardy tórt topqa bólip, nazarlaryn sabaqqa aýdarý)
Psıhologıalyq daıyndyq
Árbir adam:
Týysym, dosym, juraǵat
Árbir sabaq:
Úırený, uǵý, ulaǵat
Árbir isiń:
Tirlik, tirek, adamdyq
Árbir sóziń:
Shyndyq, birlik, adaldyq
Topqa bólý: «Adasqan áripter»
Termometr
Barometr
Úı tapsyrmasy: Jabyq test
Jańa sabaqty jumbaq jasyrý arqyly tabý.
Ustasań, qolǵa ilinbes
Qarasań kózge túspes
İİ. Jańa sabaq
Vıdeo sabaq jiberiledi
Atmosfera — jerdiń aýa qabyǵy. Atmosferanyń tómengi shekarasy jer beti bolyp tabylady. Onyń tómengi qabaty azot, ottegi men sırek kezdesetin kómirteginen, argonnan, sýtegiden, gelııden taǵy basqa gazdardan turady. Buǵan sý býy da aralasady. Atmosfera túsiniń kók bolyp kelýi gaz molekýlalarynyń jaryq sáýle shashýyna baılanysty. Joǵarylaǵan saıyn atmosfera birte - birte sıreı beredi, qysymy tómendep, onyń qurylysy da ózgeredi. 12 km bıiktikke deıingi atmosferanyń tómengi qabatyn troposfera dep ataıdy. Troposferada bult, jaýyn - shashyn, jel jáne taǵy basqa qubylystar oryn alyp otyrady. Troposferadan joǵary 75 km bıiktikke deıingi qabat stratosfera dep atalady. Budan joǵary ıonosfera qabaty ornalasady.
Atmosfera — Jer sharynyń aýa qabyǵy, ol salmaq kúshine baılanysty ǵalamsharmen birge aınalyp, qozǵalysqa túsedi. Jalpy massasy 5 - 1015 t shamasynda bolatyn atmosfera túrli gazdardan, sý tamshylary men shań - tozańnan turady. Atmosferanyń tómengi bóligi Jer betimen shektesip jatyr. Al joǵary shekarasy retinde sońǵy ǵylymı derekter boıynsha 1000 km bıiktik alynady, budan ári qaraı aýa óte sıregen kúıde bolady.
Shamamen 100 km - ge deıingi bıiktik aralyǵynda aýa quramy mynadaı gazdardan: azot — 78%, ottek — 21%, ınertti gazdar — 1%- ǵa jýyq (onyń 0, 93%- y argon), kómirqyshqyl gazynan — 0, 03%- y turady. Aýa quramyndaǵy krıpton, ksenon, neon, gelıı jáne sýtek gazdary óte az mólsherde bolady. Atmosferanyń tómengi qabatynda aýa quramy salystyrmaly túrde turaqty bolady, tek ónerkásipti aýdandar men iri qalalar ústinde kómirqyshqyl gazynyń úlesi on esege deıin artýy múmkin. Las aýanyń quramynda bógde qosylystar da kezdesedi. Shamamen 200 — 1000 km bıiktikte aýa quramynda ottek basym, ol últra - kúlgin sáýleler áserinen atomdarǵa ydyraǵan kúıinde bolady. 1000 km - den bıikte sıregen atmosfera negizinen gelıı men sýtekten týrady, sýtek zarádtalǵan atomdar kúıinde taralǵan.
Atmosfera quramyndaǵy órbir gazdyń atqaratyn qyzmeti bar. Azot nárýyzdy (belok) zattar men nýkleın qyshqyldarynyń quramyna enedi, al onyń qosylystary ósimdikterdi Mınepaldy qorekpen qamtamasyz etedi. Otteksiz tiri organızmderdiń tynys alýy múmkin emes, sondaı - aq janý men totyǵý prosesteri de júrmeıdi. Jasyl ósimdikter kómirqyshqyl gazyn paıdalanyp, organıkalyq zattar túzedi. Atmosfera gazdary taý jynystarynyń hımıalyq úgilýine qatysady. Al shamamen 25 — 30 km bıiktiktegi ozon qabaty Kúnnen keletin últra - kúlgin sáýlelerdi ustap qalý arqyly tiri organızmderdi bul sáýlelerdiń zıandy áserinen qorǵaıdy. Aýa quramyndaǵy jaı kózge kórinbeıtin sý býlary belgili jaǵdaıda sý tamshylary túrinde bólinip shyǵyp (kondensasıalaný), olardyń tutasýynan bulttar qalyptasady. Atmosferanyń qurylysy. Bıiktegen saıyn aýanyń fızıkalyq qasıetteri (temperatýrasy, tyǵyzdyǵy, qysymy jáne t. b.) ózgeredi, sondyqtan atmosferany troposfera, stratosfera, jzosfera, termosfera, ekzosfera dep atalatyn qabattarǵa bóledi
İİİ. Jańa sabaqty bekitý
Sheńberli aqparat (oqýshylar búgingi sabaqty posterge túsiredi)
Oılan eske saqta!
Atmosfera qabattary Bıiktik, km
Sergitý sáti
Polıglot. Oqýshylar jasyrylǵan suraqtyń jaýabyn taýyn, onyń aǵylshynsha, oryssha aıtylýyn tabý
«Poshta» oıyny. Oqýshylarǵa tájirıbe jasaý
Aýany ómirde qalaı baıqaımyz?
Bul qandaı gaz?
Suraqtar jasyrylady
Venn dıagramsy
Aýanyń paıdasy
Aýanyń qasıeti
Aýanyń lastanýy
Baǵalaý paraǵy beriledi, oqýshylar toltyrady
Refleksıa
Slaıdta kórsetilgen araldar sýretine qoldaryndaǵy stıkerge sabaqtan alǵan áserlerin jazyp, qalaǵan aralyna jabystyrý.
Aýyzsha suraqtarǵa jaýap alý: «Mıǵa shabýyl»
Ónerkásip oryndarynyń tabıǵatqa ákeletin zalaly qandaı?
Ne sebepti qala men ormanda aýanyń quramy birkelki emes?
Aýa qandaı jaǵdaılardan lastanady?
Aýany lastamaý úshin qandaı shara qoldanar edińizder?
Aýanyń quramynda ne bar? krıpton, ksenon, neon, gelıı jáne sýtek gazdary
Ýly tútin degenimiz ne? Ártúrli shań tozańdardyń qospasy
Kómirtegimen qorektenetin ne? Ósimdik
Úıge tapsyrma: «Atmosferanyń lastaný sebepteri jáne qorǵaý sharalary» týraly esse jazyp kelý.
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa atmosferany, onyń bizdi qorshap turǵan gaz qabyǵy ekendigin jáne onyń quramy men qurylysyn túsindirý.
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa taqyryp boıynsha túsinik berý. Jerdiń aýa qabat – Atmosfera týraly tolyq maǵlumat berý.
Damytýshylyǵy: Ár túrli bilim kózderimen jumys jasaýdy ári qaraı damytý, dúnıetanymdyq qabiletterin damytý, belsendilikterin arttyrý, tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn jetildirý.
Tárbıeliligi: Ekologıalyq tárbıe berý, aýany qorǵaýǵa, qasterleýge tárbıeleý. Halyqtyq Etnopedagogıka elementteri arqyly ulttyq sana - sezimderin oıatý.
Sabaq túri: Ashyq sabaq
Qural - jabdyqtar, kórneki quraldar: ınteraktıvti taqta, posterler, Dúnıejúziniń fızıkalyq kartasy, globýs, oqýlyq, shar, stakan, sý, baǵalaý paraǵy, sýretter, keskin karta.
Ádis - tásilder: STO, daryndy jáne talantty oqýshylarmen jumys, kóshbasshylyq, oqytý men oqýda AKT - ny paıdalaný, jekeleı, toptyq jumystar, deńgeılik tapsyrmalar, maqal - mátel, halyqtyq boljamdar aıtý, jumbaq sheshý, shyǵarmashylyq tapsyrmalar.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý sáti: (sálemdesý, synyp tazalyǵyn jáne oqýshylardyń sabaqqa qatysyn, daıyndyǵyn tekserý. Oqýshylardy tórt topqa bólip, nazarlaryn sabaqqa aýdarý)
Psıhologıalyq daıyndyq
Árbir adam:
Týysym, dosym, juraǵat
Árbir sabaq:
Úırený, uǵý, ulaǵat
Árbir isiń:
Tirlik, tirek, adamdyq
Árbir sóziń:
Shyndyq, birlik, adaldyq
Topqa bólý: «Adasqan áripter»
Termometr
Barometr
Úı tapsyrmasy: Jabyq test
Jańa sabaqty jumbaq jasyrý arqyly tabý.
Ustasań, qolǵa ilinbes
Qarasań kózge túspes
İİ. Jańa sabaq
Vıdeo sabaq jiberiledi
Atmosfera — jerdiń aýa qabyǵy. Atmosferanyń tómengi shekarasy jer beti bolyp tabylady. Onyń tómengi qabaty azot, ottegi men sırek kezdesetin kómirteginen, argonnan, sýtegiden, gelııden taǵy basqa gazdardan turady. Buǵan sý býy da aralasady. Atmosfera túsiniń kók bolyp kelýi gaz molekýlalarynyń jaryq sáýle shashýyna baılanysty. Joǵarylaǵan saıyn atmosfera birte - birte sıreı beredi, qysymy tómendep, onyń qurylysy da ózgeredi. 12 km bıiktikke deıingi atmosferanyń tómengi qabatyn troposfera dep ataıdy. Troposferada bult, jaýyn - shashyn, jel jáne taǵy basqa qubylystar oryn alyp otyrady. Troposferadan joǵary 75 km bıiktikke deıingi qabat stratosfera dep atalady. Budan joǵary ıonosfera qabaty ornalasady.
Atmosfera — Jer sharynyń aýa qabyǵy, ol salmaq kúshine baılanysty ǵalamsharmen birge aınalyp, qozǵalysqa túsedi. Jalpy massasy 5 - 1015 t shamasynda bolatyn atmosfera túrli gazdardan, sý tamshylary men shań - tozańnan turady. Atmosferanyń tómengi bóligi Jer betimen shektesip jatyr. Al joǵary shekarasy retinde sońǵy ǵylymı derekter boıynsha 1000 km bıiktik alynady, budan ári qaraı aýa óte sıregen kúıde bolady.
Shamamen 100 km - ge deıingi bıiktik aralyǵynda aýa quramy mynadaı gazdardan: azot — 78%, ottek — 21%, ınertti gazdar — 1%- ǵa jýyq (onyń 0, 93%- y argon), kómirqyshqyl gazynan — 0, 03%- y turady. Aýa quramyndaǵy krıpton, ksenon, neon, gelıı jáne sýtek gazdary óte az mólsherde bolady. Atmosferanyń tómengi qabatynda aýa quramy salystyrmaly túrde turaqty bolady, tek ónerkásipti aýdandar men iri qalalar ústinde kómirqyshqyl gazynyń úlesi on esege deıin artýy múmkin. Las aýanyń quramynda bógde qosylystar da kezdesedi. Shamamen 200 — 1000 km bıiktikte aýa quramynda ottek basym, ol últra - kúlgin sáýleler áserinen atomdarǵa ydyraǵan kúıinde bolady. 1000 km - den bıikte sıregen atmosfera negizinen gelıı men sýtekten týrady, sýtek zarádtalǵan atomdar kúıinde taralǵan.
Atmosfera quramyndaǵy órbir gazdyń atqaratyn qyzmeti bar. Azot nárýyzdy (belok) zattar men nýkleın qyshqyldarynyń quramyna enedi, al onyń qosylystary ósimdikterdi Mınepaldy qorekpen qamtamasyz etedi. Otteksiz tiri organızmderdiń tynys alýy múmkin emes, sondaı - aq janý men totyǵý prosesteri de júrmeıdi. Jasyl ósimdikter kómirqyshqyl gazyn paıdalanyp, organıkalyq zattar túzedi. Atmosfera gazdary taý jynystarynyń hımıalyq úgilýine qatysady. Al shamamen 25 — 30 km bıiktiktegi ozon qabaty Kúnnen keletin últra - kúlgin sáýlelerdi ustap qalý arqyly tiri organızmderdi bul sáýlelerdiń zıandy áserinen qorǵaıdy. Aýa quramyndaǵy jaı kózge kórinbeıtin sý býlary belgili jaǵdaıda sý tamshylary túrinde bólinip shyǵyp (kondensasıalaný), olardyń tutasýynan bulttar qalyptasady. Atmosferanyń qurylysy. Bıiktegen saıyn aýanyń fızıkalyq qasıetteri (temperatýrasy, tyǵyzdyǵy, qysymy jáne t. b.) ózgeredi, sondyqtan atmosferany troposfera, stratosfera, jzosfera, termosfera, ekzosfera dep atalatyn qabattarǵa bóledi
İİİ. Jańa sabaqty bekitý
Sheńberli aqparat (oqýshylar búgingi sabaqty posterge túsiredi)
Oılan eske saqta!
Atmosfera qabattary Bıiktik, km
Sergitý sáti
Polıglot. Oqýshylar jasyrylǵan suraqtyń jaýabyn taýyn, onyń aǵylshynsha, oryssha aıtylýyn tabý
«Poshta» oıyny. Oqýshylarǵa tájirıbe jasaý
Aýany ómirde qalaı baıqaımyz?
Bul qandaı gaz?
Suraqtar jasyrylady
Venn dıagramsy
Aýanyń paıdasy
Aýanyń qasıeti
Aýanyń lastanýy
Baǵalaý paraǵy beriledi, oqýshylar toltyrady
Refleksıa
Slaıdta kórsetilgen araldar sýretine qoldaryndaǵy stıkerge sabaqtan alǵan áserlerin jazyp, qalaǵan aralyna jabystyrý.
Aýyzsha suraqtarǵa jaýap alý: «Mıǵa shabýyl»
Ónerkásip oryndarynyń tabıǵatqa ákeletin zalaly qandaı?
Ne sebepti qala men ormanda aýanyń quramy birkelki emes?
Aýa qandaı jaǵdaılardan lastanady?
Aýany lastamaý úshin qandaı shara qoldanar edińizder?
Aýanyń quramynda ne bar? krıpton, ksenon, neon, gelıı jáne sýtek gazdary
Ýly tútin degenimiz ne? Ártúrli shań tozańdardyń qospasy
Kómirtegimen qorektenetin ne? Ósimdik
Úıge tapsyrma: «Atmosferanyń lastaný sebepteri jáne qorǵaý sharalary» týraly esse jazyp kelý.
You Might Also Like
