InfoHub Logo

 

Ertede ómiri ókinishpen, óksikpen ótip jatqan Aıdarbek atty kedeı  bolypty. Kedeı  bolǵanda da baıǵustyń  ómir boıy tabaǵy  maılanbaǵan. Taqymy atqa tımeı,  naǵyz  sińiri  shyqqan  kedeı  bolsa  kerek.  Jan  degende  jalǵyz  jary  Qatshadan  basqa  onyń qarasha  úıine kirip-shyǵyp, syrlasyp muńdasatyn da  eshkimi bolmaǵan eken. Qystyń  uzaq, jazdyń  qysqa túnderinde: «Qudaı  bizdi ómirden baz  keship,  urpaqsyz  ótýge  jazǵan  ǵoı, áıtpese...» – dep  ol  jary  Qatshaǵa  muń  shaǵatyn. Mundaıda  Qatsha: «Olaı  demeńiz,  otaǵasy,  Qudaı  jazsa,  bizdiń  otbasymyzda da  qýanyshty  kúnder  bolar. Biz de  el  qatarly sábı  súıip, shattyqqa  bólenermiz», –deıtin. 

Tek  sol  baqyt, shirkin,  jyl  ótken  saıyn  bulardan  jyraqtap  bara  jatqandaı kórinetin. Bir kúni  ol  qolyna  qarmaǵyn,  sadaǵyn  alyp, ózin  sandaǵan  jyldar  boıy  asyrap  kele  jatqan  Aqkólge  qaraı  aıańdap  kele  jatty.  Sáti  tússe,  balyq aýlap, qus atyp  qaıtpaq.  Kenet  onyń  oıyn  áldekimniń: «Aı-dar-beek, Aı-dar-beek!» – dep  shaqyrǵan  daýsy bóldi. Ol aınala  tóńirekke  jiti  qulaq túrip, bajaılaı  kóz tastady. «Men mundamyn, men  mundamyn», – degen daýys, qarsy aldynda  ósip  turǵan  qalyń  qaraǵannyń arasynan shyǵyp jatty. Aıdarbek  júgire basyp, qaraǵannyń arasynda tyrbańdap  jatqan qyzyl shaqa  búrkittiń  balapanyna  kózi  tústi. Óldim-taldym dep  áreń alyp  shyqqan Aıdarbek  balapannyń  qatty  jaraqattanǵanyn  baıqady. 

– Aıdarbek, –dedi  ol  adamsha  til  qatyp. – Anaý shyńnyń  basyndaǵylar  menen  kúder úzip, «myna turǵan  qara  tasqa  soǵylyp ólsin!» dep laqtyryp jiberdi. Al meni Alla saqtaǵan bolar. Tasqa soǵylmaı osy  araǵa top ete túsip, tiri  qaldym.  Sen meni  alyp  ketip,  jaramdy  emdep  jazyp,  aman  alyp  qalsań,  mende  bir  kádeńe jararmyn. Al qaldyryp  ketseń... Bir  sózben,  meniń  taǵdyrym  seniń qolyńda.

Balapannyń  osy  sózi  jan-dúnıesi  izgilikke, meıirimge toly, kimge de  bolsyn  kómektesýge  ázir  turatyn Aıdarbektiń  júregin qatty tebirentken edi. « O, ne  degeniń?!» –  dep ony shapanyna orap, úıine  alyp  keldi. Qoly  emsek  edi. Jaraly  balapandy  az  kúnde-aq  emdep  jazdy. Ol  birte-birte  kúı  alyp, temir  qanattana  bastady. Úı  ishindegiler  onyń  aıbat  shegip, sańqyldaǵan daýsyna, qanat qaqqanda qyryq  jamaý kıiz  úıdi  kóterip  keterdeı  qýatyna  tánti edi. Kóńilderi  balapanǵa  aýǵan kempir men shal  jalǵyz-jarym  kún  keship jatqan  tirlikterin de, tipti  balalarynyń  joqtyǵyn da esterinen shyǵarǵandaı edi.

Kúnderdiń  kúninde  syrttan  áldekimniń: «Úıde kim bar?» – dep ákireńdegen  daýsy estildi. Úıden  ata  shyqqan Aıdarbek pen Qatsha  ózderin baıaǵyda  aýyldan tentiretip  qýyp jibergen Byrtyq baıdy,  onyń jandaıshaptaryn birden tanydy. Olar da bulardy  tanyp: «Óı, sender ólgen joq pa  edińder? Baıekeń senderdi «qasqyr talaǵan qoılarynyń qurbandyǵy bolsyn, ár saıda súıekteri shashylyp qalsyn» dep tentiretip jibergeni qaıda, uıatsyz nemeler? Tipti keıbiri qamshy úıirip, qandaryn  sol arada shashpaq  bolǵan.

– Já, – dedi baı, – bulardyń jazasyn qaıtar  jolda  berermiz. Al qazir  joldan  qalmaıyq, – dep  atyn  tebingen. Iinderine  sý ketip  otyrǵan  qos  muńlyqqa  tuǵyrda   turǵan  Bala qyran:

– Aǵa, búgin  kıiz úıdiń túndigin ashyp tastarsyz. Meniń  kókke  kóterilýim  kerek.  Men kókke kóterilsem, baı jáne onyń jandaıshaptary sizderge  túk te  isteı  almaıdy.

Sol túni ol ashyq qalǵan túndikten ushyp shyǵyp, juldyzy jamyraǵan kók aspanǵa naızadaı shanshylyp qanat qaqty. Ushqan saıyn óne boıy jeńildep, júregin áldebir belgisiz shattyq meńdedi. Bir mezgilde onyń esine ózin ólimge baılaǵan shyń basyndaǵylar sap ete tústi. Solarǵa óziniń tiri ekendigin áıgilep, olardyń muny kórgende qandaı kúıge túsetinin bilgisi kelgen. Endi ol shyńǵa qaraı bet burǵan. Kenet onyń qulaǵyna júrek qylyn sherterdeı meıirimge toly áıel daýsy kelgen: «Tekti qyran kekshil bolmaıdy. Ózgelerdiń qateligin, qıanatyn keshire bilmeseń, sen qalaı qyran bolmaqsyń?». Táńirim-aý, mynaý sondaǵy meni Aıdarbekpen tabystyrǵan jaryq dúnıedeı jalǵyz qamqorymnyń daýsy ǵoı, – dep oılaǵan.  Ol:

– Durys aıtasyz, apa. Tek men qaıda bararymdy bilmeı dal bolyp turǵanym.

– Sen basqany qoıa turyp, Aıdarbekke bergen ýádeńdi oryndaý qamyna kiris. Ýáde – Qudaı aty ekenin umytpa, altynym!

– Apa, qalaı istesem eken?

– Ol úshin sen qyran babadan bata alýyń kerek.

– Men ony qaıdan izdep tabamyn?

– Myna tóbeńde tónip turǵan aspan el aýzynda jeti rahat kók dep atalady. Sonyń úshinshi qabatynda qyran babanyń muz saraıy bar. Ol sonda otyrady. Oǵan qyrannyń qyrany ǵana ushyp barady. Talaılardyń taýy shaǵylyp, qanaty qaıyrylǵan, – dep tereń kúrsindi. – Al sen táýekel etýińe týra keledi.

– Árıne, apa. Tek siz maǵan soǵan barar joldy silteńizshi.

– Toqtamaı, talmaı ushýyńa týra keledi. Ol úshin qoıylatyn úsh talap bar. Onyń birinshisi – sergektik, ekinshisi– qyraǵylyq, úshinshisi – ójettik. Osy aıtqandar esińde bolsyn. Osy úsh kedergiden óterde jáne muz saraıǵa kirerde «Qyran baba, óziń qoldaı gór!» deýdi umytpa. Al endi jolyń bolsyn!

Bala qyran az ushty ma, kóp ushty ma bir tusta taǵy da tanys daýys qulaǵyna kelgen: «Sen kóp juldyzdardyń arasynda jaryq juldyzdy kórip tursyń ba? Negizgi baǵytyń sol, sodan aırylyp qalmaýǵa tyrys». Sol sát bul kózge túrtkisiz qarańǵylyq qushaǵyna ene bergen. «Qyran baba, óziń qoldaı gór!», – deýi muń eken jańa ǵana jamyrap turǵan juldyzdardy jer jutqandaı edi. Eń qıyny qarsydan soqqan alapat jel san ret aýdaryp tastaı jazdasa, tynymsyz jarqyldaǵan naızaǵaı kózin qaryqtyrǵan. Keıde jaryq juldyz qalyń bulttan kórinbeı ketetin.

Aqyry, jaryq juldyzdyń qasynan samǵap óte bergen. Sol sát tanys daýys qulaǵyna kelgen: «Qatar-qatar tizilip turǵan muz taýlardy kórip tursyń ba? Saǵan solardyń arasynan ótýge týra keledi. Batyl bol!». Ol súmektep jaýǵan jańbyrdyń arasynda ushyp kele jatyp aragidik qas qaǵym sátke bolsyn muz taýlardyń arasynda jik paıda bolatynyn baıqaǵan. Jaýǵan jańbyr qanattaryna qalyń muz bop qatyp, ushý barǵan saıyn qıyndaı tústi. Soǵan qaramastan ol jyldamdyǵyn eseleı tústi. Muz taýlarǵa jaqyndaǵan tusta qyran: «Qyran baba, óziń qoldaı gór!», – dep muz taýlardyń arasynda paıda bolǵan ıneniń jasýyndaı jikke qaraı batyl ushqan.

Sol kezde muz taýlar qaq aırylyp, aldynan alaýlaı janǵan qyzyl shoq kórindi. Taǵy da tanys daýys: «Saǵan osy qyzyl shoqty jaryp ótýge týra keledi». Bala qyran sońǵy kúshin sarqa samǵaı qanat qaqty. Qyzyl shoqtyń ortasyna ene bergen tusta taǵy da: «Qyran baba, óziń qoldaı gór!», – dedi sańq etip. Sol mezette jańa ǵana bet sharpyp turǵan qyzyl shoqtyń qyzýy sál basylǵandaı edi. Osynyń ózi Bala qyrannyń sarqyla bastaǵan kúshin eseleı arttyrǵan. Alda – muz saraıy. Taǵy da tanys daýys: «Sen endi muz saraıynyń aldyna qonyp, «Qyran baba, ózińizdi izdep, bir kezde ózińiz túlep ushqan qyrdan sizge arnaıy sálem bere keldim» dep dybysta. Eshteńege nazar aýdarma, artyq aýyz sóıleme», – degen. Bala qyran solaı istedi. Taqta otyrǵan Baba qyran buǵan súısine kóz salyp: «Adal men aramdy, dos pen qasty ajyrata bil. Kemel bol, keń bol», – dep bata bergen. Bul esik kózine jaqyndaǵan tusta: «Dosyńa qastyq jasaǵysy kelgender qazir meniń ámirimmen adasyp júr. Óziń aman-saý oralǵan soń, «adasqannyń aldyn jón, arty soqpaq» dep olardy qaıtararsyń, jolyń bolsyn!» – degen edi.

Aqyry, ol jerge qaıtyp oraldy. Ony qarsy alǵan Búrkit apa bıik qara aǵashqa qondyrdy. Dem alyp, ózine-ózi kelgen sátte, onyń esine Qyran baba aıtqan «Adasqannyń aldy jón, arty soqpaq» degen sózdi qaıtalaýy muń eken kóp kúttirmeı, baıdyń da qarasy kórindi.

Baı qasyndaǵy nókerlerge: «Shal men kempirdi ana shyńnan laqtyryńdar!» – dedi. Aıdarbek: «Qurǵyr-aı, qurǵyr-aı!», – dep aıǵaılaı jóneldi. Dál sol mezette aspanda alaýlap janǵan qyzyl shoq paıda bolyp, jer-dúnıe qyzyl shoqqa oranǵandaı kórindi. Muny kórgen baıdyń adamdary jer baýyrlap jata  ketip: «Alla,   óziń  saqtaı  gór!» – dep jalynyp-jalbarynýmen boldy. Al at ústinde turǵan baıdy áldene at-matymen kóterip alyp, shyńǵa qaraı usha jóneldi. Baı: «Aıdarbekjan, menen  bir aǵattyq ótti, bala-shaǵam bar edi, – dep kóz jasyn kóldete bastaǵan. Baıdyń « bala- shaǵam» degen sózi kóńilin bosatqan Aıdarbek: « Qyranym, keshirim eteıik», – degen sátte-aq baı at-matymen jerge top ete tústi.

Bala qyran ózine pana bolǵan Aıdarbektiń kıiz úıiniń  shańyraǵyna  baryp  qondy.  Muny  kórgen baı men onyń janyndaǵylardyń úreıleriniń  ushqandyqtary sonshalyq –  birimen-biri jarysa Aıdarbekke endigári qastyq oılamaýǵa  ant-sý ishisti. Kıeli Bala qyrannyń aıtqan alǵysy Aıdarbekke qut bop daryp, birer jyldan soń shańyraǵynda shattyqqa bólegen sábı daýsy  estilip, ańsaǵan  armandaryna jetse kerek.

Súleımen Baıazıtov

 

 

 

---