InfoHub Logo

Áz Jánibek hannyń jasy elýden asqanda, qasynda birneshe joldastary bar, qarshyǵa salyp júrip ózen sýdy jaǵalap kele jatsa, bir boıjetken qyz bıe saýyp, bir kelinshek ony saýǵyzyp tur eken. Hannyń oıynda: «toqaldyqqa bir qyz alsam» degen maqsaty bolý kerek, qasyndaǵy ýázirlerine: «Ana qyzǵa baryp, bireýiń bir aýyz sóz sóılesip kel!» — dep tapsyrady. Jigit barsa, qyz bıeniń borbaıyna otyryp, saýyp jatyr eken. Jigit baryp:

— Sódegeı Bıkesh, amansyz ba? — deıdi. Qyz túregelip:

— Shúkir, tursa, túzeledi, jolaýshynyń aýzy emes, —  deıdi. Jigittiń aýzy bir jaǵyna qısyq eken. Jigit izinshe qaıtyp kelip, hanǵa qyzdyń aıtqan sózin baıan etedi. Han taǵy bir jigitin jumsaıdy. Jigit qyz qasyna kelip:

— Bir aq qoltyq qyzyl qashar kórdińiz be? — dep suraıdy. Kelinshek:

— Kórgenimiz joq, — dep edi, qyz turyp:

— Olaı emes, siz baıqamaǵan shyǵarsyz, men kórip edim, —  deıdi. «Aq qoltyq qyzyl qashar» dep turǵany qyzdyń ústindegi qyzyl kóılegi edi.

Qyz aıtty:

— Álgi tús kezinde bir qyzyl qashar osy ózendi órlep ketip bara jatyr edi. Sońynda bir kók buqa bar. Qashardyń júrisi shıraq kórindi. Buqanyń «jetemin be» degen oıy bar syqyldy, sirá jetkize qoımas, — dedi. Jigit hanǵa qaıtyp kelip, qyzdyń sózin aıtqan soń han namystanyp:

— Qap, bálem, seni almaı qoımaspyn, — dep úıine qaıtyp kelip, qyzdy aıttyrýǵa kisi jiberedi. «Baıǵa sálem de, qyzyn bersin», — deıdi. Baı qyzyn bereıin dese, hannyń jasy bolsa kelip qalǵan edi. «Qatyn ústine qyzymdy bermeımin» dep aıtýǵa qorqady. Aýyl adamy bolyp, hanǵa jaýap qaıtara almaı otyrǵanda, qyz ákesine kisi jiberedi: «Men úshin «bermeımin» dep hanǵa jeksuryn bolmasyn, beremin desin, biraq qalyń malyn qyzymnyń ózi aıtady desin. Sol ózi aıtqan malyn beretin bolsa, alsyn dep jaýap qaıtarsyn», — deıdi.

Qyzdyń ákesi kelgen adamdy osy jaýappen qaıtarady. Barǵan adam osylaı aıtyp kelgen soń han: «Malǵa keletin bolsa jaraıdy, bireýiń qaıtadan baryp, qyzdyń aıtqanyn bilip kelińder, ne surasa da bereıik», — deıdi. Hannyń jigiti qyzǵa kelse, ol bylaı deıdi: «Han meniń qalyń malym úshin on bes laq teke bersin, jıyrma bes toqty qoshqar bersin, toqsan qunan buqa bersin, qyryq bes besti aıǵyr bersin, elý bes býra bersin, alpys at, jetpis atan bersin», — dep qaıyrady. Hannyń jigiti qyzdyń jaýabyn aıtyp kelgen soń han jarlyq berip teke, buqa, aıǵyr, qoshqar, býra, at, atandy elden salyq qylyp jıǵyza bastaıdy. Bul kezde Jırenshe sheshen bir jaqqa, alys jolǵa jolaýshy bolyp ketken edi. El shetine kelgennen-aq: «Han qatyn alamyn dep, qalyń malǵa osyndaı mal surap, elge salyq qylyp, jıǵyzyp jatyr» degendi estigen soń, Jırenshe renjip, hannyń úıine barmaı, óz úıine kelip, eki kúnge sheıin jatyp alady. Burynǵy ádeti bulaı emes edi. Sheshen bir jaqqa baryp keletin bolsa, áýeli hannyń úıine túsip, kórgen-bilgenin aıtyp, sonan keıin óz úıine barady eken. Jırenshe eki kúnge deıin kelmegen soń han kisi jibertip, Jırensheni shaqyrtyp alady.

Han aldyna kelgen soń ol Jırensheden:

— Bul qalaı? Sen buryn uzaq joldan kelgende áýeli maǵan túsip, sonan keıin úıińe barýshy ediń. Bul saparda sen bir óner taýyp keldiń be? Bolmasa, men ózgerdim be? — deıdi.

Sonda Jırenshe:

— Kelmeýime sebep mynaý edi: men ýázir bolam desem, han da kóp, el de kóp edi. Sonyń bárin kórip, burynǵylar «handa qyryq kisiniń aqyly bolady» degendi ustap, sizdi de sondaı aqyldy hannyń biri me dep júrgen edim. Hanym, bir qyzdyń aıtqan jumbaǵyna túsine almaı, eldi de, ózińdi de áýre qylyp, salyq salyp mal jıǵyzǵanyńa ókpelep kelmedim, — deıdi.

Han:

— Iapyrmaý, munyń jumbaǵy ne eken? — degende, sheshen aıtady:

— «On bes laq teke bersin» degeni — «on bes eshkige jaraıtyn laq teke kúnińnen óttiń, jıyrma bes saýlyqqa jaraıtyn toqty qoshqardaı kúnińnen de óttiń, otyz bes sıyrǵa túsetin qunan-buqadaı kúnińnen de óttiń, qyryq bes bıe shyǵaratyn besti aıǵyrdaı kúnińnen de óttiń, elý
bes túıeni qaıyrtatyn býradaı kúnińnen de óttiń. Alpysqa keldiń, at bolasyń, jetpiske kelgende atan bolasyń, on bes jasar mendeı jas qyzdy qalaı boıyńa laıyqtap almaqshy bolasyń», — degen jumbaq edi. Oǵan túsine almaı, eldi sonshalyq áýrelikke salǵanyńyzǵa renjidim, — deıdi. Sonda han:

— Olaı bolsa, meniń isim beker bolǵan eken. Elden jınalǵan teke, býra, buqa, aıǵyrlardy tegis ıelerine qaıtaryńdar! Qyz meni kári deıtin bolsa, sol qyzdy óziń baryp alǵaısyń, — dep han raıdan qaıtypty. Jırensheniń aqyldy áıeli Qarashash deıtin sulý osy eken.

Qarashash sulý Jırenshege kelinshek bolyp túskennen keıin han ózine tımeı ketken qyzǵa qumar bolyp, Qarashashty kóp toryp, aınaldyra beripti. Ne amal qylsa da, Qarashash hannyń qolyna túspeı qutyla beredi. Bir kúni Qarashash bosanyp, bir bala tapqanda, bir emsheginiń sútin bir qara tulypqa saýyp jınaı beredi. Sheshen:

— Qatyn, seniń mynaý sútińdi jınaı berýińniń sebebi ne? — dep suraǵanda, áıeli:

— Osy aldymyzda, az kúnniń ishinde bizdiń eldiń barlyq erkek kindigi bir jaýǵa barýǵa tıis. Biraq jaýǵa barǵan jerde, han da, siz de týlaryńyz jyǵylyp, qasharsyzdar. Sonda siz han qalaı qaraı qashsa, sońynan qalmaı, qabattasa qashyńyz. Bylaı uzap shyqqan soń, han artyna qarap sizdi kórer jáne aıtar: «ýa sheshen, shóldedim ǵoı, sý tabar jeriń bar ma?» dep surar. Sonda siz osy sútti hanǵa jutqyzyp jiberersiz», — deıdi. Qarashashtyń aıtqanyndaı uzamaı úlken jaýgershilik bolyp, elde jan qalmaı, soǵysqa attanady. Biraq joldary bolmaı, týy jyǵylyp qashady. Han men sheshen ekeýden ekeý elsizge shyǵyp alǵan soń, Jırensheni kórip qýanyp, sý suraǵanda, sheshen qoınyndaǵy saqtaýly sútti alyp beredi. Han sútti jutyp jiberip:

— Iapyraı, sheshen, meniń shóldegenim be, mynaý qalaı tátti sýsyn boldy? Muny qaıdan taptyń? — degende, sheshen aıtady:

— Ne sýsyn ekenin bilmeımin, kelinińiz osyny jınap, «han shóldeıtin jer kez kelse, shóldetpeı osyny berersiń» dep berip ediń, — deıdi. Sonda han:

— Iapyraı, mynaý anamnyń sútinen sońǵy aýzyma tatyǵan tátti sýsyn bolyp edi, kelinniń emsheginiń súti bolmasa ıgi edi. Endi kelin maǵan sheshe boldy, sen maǵan áke boldyń. Meniń oıymda kiná qylyp ustap júrgen úsh ópkem bar edi. Endi sonyń bárin tastadym, — deıdi. Jırenshe:

— Ol ókpeń ne? — dep suraǵanda, han:

— Meniń qýanyshty kórip istegen úsh toıyma kelmediń, — deıdi. Áz Jánibek han qusbegi adam eken. Tyshqannan basqany alalmaıtyn jaman quladyndy babyna keltirip salyp, kólden qaz ildirgen eken. Shaýyp kelip qazdy ustaı bergende, quladyn qazdy qoıa beredi. «Anturǵan, atasyz ıtke uqsap meni aldap qoıa berip, qazdy aldap qar kóttik qyldy, quıryǵy búlkildep tur» dep kótiniń aýzyn kesip tastap, qaıtaryp ákep salyp, aqqý alǵyzady eken. Jırenshe hannyń osy qýanysh ústinde jasalǵan toıyna barmaıdy eken. Bul bir toıy edi. Sonda Jırenshe:

— Iá, ras, taqsyr, ol toıyńyzǵa barmadym. Sebebi jaman yrym kórsettińiz. Quladyn qustyń azǵyny edi, qý qustyń tóresi edi, oǵan qýanýǵa ret joq edi, — deıdi. Sonda han:

— Ekinshi ret toqal alyp toı qyldym, oǵan nege kelmediń? — degende, sheshen:

— Oǵan da barǵanym joq, sebebi qatynyń bir nadan baıdyń qyzy edi. Sen qyzdy ala barǵanda «Qudaı qolymdy jetkizdi» dep ol baıdyń shabylyp toı qylatyn jóni bar edi. Olaı bolmady. Aqyrynda toqalyńdy alyp kelip, óz baǵyńnan qatynnyń baǵyn zoraıtyp toı qylǵanyńa
qarnym ashty, — depti.

Sonda áz Jánibek óziniń bir úıshisine on eki qaqpaly úı salǵyzyp, toı qylǵanyn aıtyp:

— Buǵan nege kelmediń? — degende, Jırenshe:

— Áýeli el-jurtyńnyń qamyn oılap, rabat saldyrmaı, óz basyńnyń qamyn jep, on eki qaqpaly úı saldyrǵanyńa kóńilim toımady, toıyńa sol sebepti barmadym, — depti.

---