InfoHub Logo

Shımuryn

Ábish Kekilbaıulynyń «Shımuryn» óleńi boıynsha sahnalyq qoıylym senarıi

Qatysýshylar:

Shımuryn – adamdy júrip kele jatqan jolynan adastyryp, batpaqqa batyryp óltiretin shaıtannyń bir túri. Jińishkeleý, shaǵyn deneli, ústinde qara kıim, basynda qulaǵy edireıgen qulaqshyn, quıryǵy shubalyńqy, aıaq kıiminiń basy tym úshkir.

Muǵalim – jasy 50-lerde, soǵystan oralǵan egdeleý azamat, ústinde eskileý sur shalbar, keń ári kónetoz aq kóılek, basynda kúnqaǵary bar sur kepka; kózildirikti, taıaq ustaıdy.  

Ul men qyzdyń shesheleri – 45-50 jasta, uzyn kóılek, kájekeı, aq jaýlyq tartqan aıaqtarynda mási, gálósh ;

Qyzdyń ákesi – 50-55 jastaǵy uzyn boıly, saqal-murtty kisi, ústinde keńdeý eski jolaqty kostúm shalbar.

Bozbala  – 15-16 jasta, boıshańdaý, buıra shashty, ústinde keń balaq qara shalbar, jeńin túrgen aq sur tústi kónetoz  kóılek, aıaǵynda qońyr kúzdik báteńke.

Qyz – 15-16 jasta, qyzyl ala gúldi, uzyn jeń shyt kóılek kıgen, qos burymdy, názikteý, aqquba óńdi.

Aýyl adamdary –  ár jastaǵy 5-6 er, áıel; áıelder aq oramaldy, qońyr ala, sur ala kóılek , egdeleýleri qońyr, qara  jeńsiz (kájekeı) kıgen; erkekteri jeńderin túrip alǵan, bastarynda kepka, eskileý kartýz, bireýi oramal baılap alǵan.

Serik – qyzdyń inisi,6-7 jasta, kekildi, oıyn balasy

Qutaıaq – kúshik

Bala-shaǵa –  kıimderi ártúrli 10-15 jas aralyǵynda

I kórinis

Oqıǵa 1954-1955 jyldardy qamtıdy. Mańǵystaý ólkesiniń ortalyqtan alys aýyldarynyń biri. Aınala qońyr taýlar. Jazdyń sońy. Kún batýǵa taıaý shaq. Kesh. Balalar dóńgelene otyr, áńgimelesýde. Ortada sónýge aınalǵan ot.

1-bala (qozǵalaqtap qoıyp, áńgimesin jalǵastyra beredi). Sodan qaraýyl qozǵala almaı qalypty. Álgi nárse qozǵalǵandaı bolady, biraq ne aıaq dybysy, ne dem alǵany estilmeıdi deıdi (osy sátte balalar tańǵala, tipti úreılene qozǵalaqtap, arasynda daýystary shyǵyp ketip, ortaǵa qaraı enteleı beredi.)  Ol da eshteńe emes. Álginiń jaqyndaǵanyn qaraýyl qalaı bilgen deseıshi (balalar tym-tyrys bop qalady). Dala qap-qarańǵy eken deıdi sol kúni de. Tek mup-muzdaı dem jaqyndaǵanyn ǵana sezipti.

Balalar (qosyla). Ish-sha! I-ı-ı! A-a-a-a!

1-bala. Kenet qaraýyldyń ıti, qalaı sezgenin..., taıaý mańnan ars ete túsken ǵoı. Qaraýyl tek birdeńeniń bulǵań ete túskenin baıqap qaldym depti.

2-bala. Sosyn... qaraýyl ne istepti? Artynan qýyp pa? Ustap pa?

3-bala. Iti she? Iti artynan qýyp jetip almaı ma eken?

1-bala. Qaıdan... Bir-aq sáttiń ishinde ótken ǵoı. Qaraýyl qart aıtypty dep otyrǵanyn ǵana estidim.

4-bala. Sonymen, ne eken álgi nársesi? Jaryqta izin qarap pa? Qandaı eken?

1-bala. Óı, qaıdan? İz túgili, dym da joq deıdi. Qaraýyldyń ózi muny kórshilerine zorǵa aıtypty... sóıtse, ol –  Shımuryn eken... (5-6 sekýndtaı shyń etken mýzyka estiledi.) (36-39 sekýnd. https://youtu.be/metlOQqlJpg) Ras aıtam (eki qolyn joǵary kóterip, otyrǵandarǵa  tóne qaraıdy).

2-bala (qolyn sermelep). I-ı! Onyń atyn aıtýǵa bolmaıdy ǵoı. Shekem aıtqan: "ol atyn estise, jetip keledi",- dep.

3-bala (atyp turyp).  Qurysyn, onda keteıik. Úıge taraıyq. Álgi, shynymen, estip qalyp júrer.

4-bala (onyń eteginen tartyp). Oı, ne boldy  sonsha úrkip! Baramyz ǵoı.

5-bala  (birinshi balaǵa qarap). Aıta bershi, sosyn ne bolypty?  

1-bala (tamaǵyn kenep). Sodan beri jurt qarańǵyda jalǵyz-jarym júrmeıtin bolypty. Basqa jaqtarda da úıden shyǵyp ketip, qaıta kelmeı qalǵan biren-saran adamdar bolypty. Batpaqty sorǵa deıin barǵan izdi kóripti. Biraq qaıtqan iz joq deıdi. Ózi ottan ólerdeı qorqady deıdi.

2-bala (silkine). Mássaǵan, bizdiń otymyz da sónip bolypty ǵoı. 

Birnesheýi (qosyla). Keteıik! Kettik! Kettik-kettik! (Topyrlap, balalar sahnadan shyǵyp ketedi.)

(Sahna 30 sekýndtaı tym-tyrys qalady.  Sálden soń  úreıli ún estiledi, sosyn baıaýlaı kelip, shyqylyqtaǵan kúlki estiledi, mýzyka oınaıdy) (https://youtu.be/qW8bRllBv9k. Alǵashqy 1 mınýty )

Ortaǵa Shımuryn shyǵady. Qýlana jymıyp, aıaǵyn qaıshylaı attap, alaqanyn shapalaqtaı keledi.

Shımuryn.  Ýa-a! (jurtqa qarap, esire sóıleıdi)  A-a-a! Bezdińder me, bálem?! Bezdirdim be? Tún meniki ǵoı. Túnde júrgen de meniki, endeshe. Men júretin jer –  jelik qýǵan jigit-jeleń, qyz-kelinshek, úıinen adasqan bala. Ońasha shyqqan adam, ásirese «bissimillaǵa» tili kelmeıtinderi ne sony tipti mazaq etetinder meniń (qolymen aýada sheńber syza) batpaqty mekenime qalaı jetkenin bilmeı qalady (alaqanyn shart etkizedi) . Nege deısińder ǵoı, a!? Óıtkeni men sondaılardyń tátti qanyn birden sezem ǵoı! (sahnany taǵy da aınala júrip, yrǵalaqtap, jalaqtap keledi.) Olar qanyn maǵan bergisi kelip, asyǵady. Al men olardy adastyryp-adastyryp (jińishkerte sozyp), arqalap alyp asamyn. Asamyn da, óz degenime jetemin. Túz tóresi – men! Qarańǵynyń qojaıyny – bilip qoıyńdar, Shımury-y-yn! (sahnadan ketip bara jatyp) Shımurynnyń túngi ámiri – ámir! Shımurynnyń jemi – bala-shaǵa, qyz-qyrqyn, qatyn-qalash, shal-shaýqan, ashshy sý ishken mastar men aqymaq jastar! Ha-ha-ha, hı-hı-hı (Mýzyka oınaıdy.  https://youtu.be/8sSbtw__L_4 Alǵashqy 48 sekýnd))

                                                            İİ kórinis

Mektep mańy. Tańerteńgi ýaqyt. Keshegi balalar, ortada muǵalim.

Muǵalim. Al, batyrlar, sóıleńder! Ne búldirdińder?

Balalar (júrekterdiń dúk-dúk soqqan dybysy estiledi). Aǵaı...

                          Keshirińiz.

                          Biz..

                          Eshteńe...                                                                            

Muǵalim (taıaǵyn ekinshi qolyna aýystyryp, kózildirigin túzeńkirep qoıyp). Aaa... Eshteńe deısińder me? Al maǵan brıgadırdiń eskertýinshe, sender úlken qatelik jasapsyńdar. Úıilgen shómeleniń janynda ot jaǵýǵa bolmaıtynyn bilesińder me?

Balalar (júrekterdiń dúk-dúk soqqan dybysy endi báseńdeý estiledi).

Aǵaı... 

Keshirińiz.

Biz...

Tek...

Jaı áńgimelesip otyrdyq. Qoryqqasyn, ot jaǵyp edik. Biraq otty kóp jaqqan joqpyz. Iá, biz ketkende, ot sónip qalǵan bolatyn.

 Muǵalim (Sál qatýlana). Jaraıdy. Endi bul qatelikti bilip jasasańdar da, bilmeı jasasańdar da, durys is jasamaǵandaryńdy túsinińder. Órt shyǵyp ketse, eldiń ala jazdaı jasaǵan esil eńbegi kúlge aınalar edi. Túsindińder ǵoı. Al endi brıgadır aǵaılaryńnyń sheshimin tyńdańdar. Sabaq bastalǵansha, áli bir apta bar. Qazir osy qalyptaryńda shópshiler brıgadasyna kómekke barasyńdar.

 Balalar (biraýyzdan). Qaı jaqqa?!

 Muǵalim. «Álgi sor bettegi qalyń shilik ósken jaqqa»,- degen brıgadır. 

Balalar (shoshyp ketken túrmen, biraýyzdan). Shilik ósken jaqqa!?    (keıbireýleri tipti betin basyp otyra qalady, endi biri qoryqqandaryn bildirýde.)

Muǵalim. Nege shoshydyńdar sonsha?! (júzderine qarap alyp) Qane, aıta qoıyńdar. Álde jumystan qashyp tursyńdar ma?                                              

Balalar.  Jo-o-oq. Jumystan qashpaımyz ǵoı. Jazdaı jasadyq.

 Shópshilerden kelgenimiz keshe emes pe?

 Tek ol jaq qorqynyshty. Qorqamyz, aǵaı.

Muǵalim (tańyrqaı ári qabaq túıe). Nege qorqynyshty? Neden qorqasyń?

Balalar.  Sor jaqta Shımuryn bar deıdi ǵoı.

                  Biz keshe sol sebepti ot jaǵyp otyrdyq.

                  Otqa jaqyndamaıdy dep estip edik.

Muǵalim.  Já, boldy. Tynyshtalyńdar. Sender qaıdaǵy Shımuryndy qaıdan taýyp, aıtyp júrsińder? Kim taratqan mundaı bos áńgimeni?                                                          

Balalar (bireýi). Jurttyń bári aıtady. Bar deıdi ǵoı, shynynda.

Muǵalim  (tamaǵyn kenep alyp, shashyn qolymen taraqtap turyp). Bos sóz. Bul – baıaǵy moldalardyń nadan halyqty qorqytý úshin oılap tapqan nársesi. Negizinde, jyn-peri, Shımuryn, qansorǵysh degenderdiń barlyǵy da oıdan shyǵarylǵan beıneler. Olar tek ańyzdar men ertegilerde ǵana bolady. (Osy kezde sahnanyń ár jerinen jumysqa bara jatqan aýyl adamdary shyǵyp, balalardyń syrtynan kelip, tyńdap turady.) Halyq tabıǵattyń zulym kúshterin jeńetin Taýsoǵar, Jelaıaq, Kóltaýysar jáne Aldar kóse sıaqty ózderiniń qıalyndaǵy qorǵaýshylaryn qalaı oılap tapsa, adamzatqa zıan keltiretin, aılaker, sum, jaýyz keıipkerlerdi de solaı qıalynan týǵyzǵan. Tipti solardy jeńetin erekshe qasıet ıelerin de ańyz etip aıta bilgen. (Osy kezde bir er adam tamaǵyn kenep, qarsylyq tanytqandaı yńǵaı bere bastaıdy.Muǵalim oǵan, «aralaspa» degendeı basyn shaıqap ári qolymen «qajet emes» degendeı belgi beredi.)  Bular –  qaıtalap aıtamyn, burynǵy oqymaǵan, nadan halyqtyń áńgimesi.  (Basqalary da bir-birine qarap, muǵalim sózin bóle almaı, tura beredi.) Al, sender sábet mektebinde oqyp júrgen oqýshy emessińder me? Mine, jumysshylar da kelip tur. Solarmen birge bara berińder. Kolhozdyń jumysyn bir sát te kidirtýge haqymyz joq, bilesińder ǵoı! Álgindeı áńgimege áýes bolmańdar.

 Jaı shertpe kúı áýeni estiledi. Balalar tómen qarap kete beredi. Muǵalim qoltyǵyndaǵy gazetin alyp, ashyp qarap, qaıta búkteıdi de, qarama-qarsy baǵytqa ketedi.

                                                          İİİ kórinis

Áýeli sahnaǵa qyzdyń áke-sheshesi shyǵady. Býynyp-túıinip, bir jaqqa jolǵa shyqqaly tur. Shette 6-7 jasar bala Qutaıaqty qushaqtap otyr.

 Qyzdyń ákesi (artyna burylyp). Kempir, baý-shýlaryńdy tekserip pe ediń? Qoranyń esigin myqtap bekittiń be? Balalarǵa syrtqa shyqpaýdy taǵy da qadaǵalap aıtarsyńdar. Endi júreıik, jol alys. Qudaı jolymyzdy ońǵarsyn! (shyǵa bere, taǵy burylyp, jan-jaǵyna qarap.) Iá, jaratqan! Jannyń amandyǵyn, joldyń jeńilin bere kór! Keshke deıin kelip qalamyz-aý, kempir. Tezdeteıik, kórshiden uıat bolar. Qyzyńa esigin bekitip otyrýdy umyttyrma. Álgi jurt Shımuryn degen báleniń taǵy da atyn shyǵaryp júr ǵoı. Qudaı saqtasyn, keshke deıin kelermiz. (shyǵa beredi.)

Qyzdyń sheshesi (qyzyn qushaqtap). Qulynym, ýaqytynda as-sýyńdy iship, qaǵazyńa qarap, otyra ber. Keshigip jatsaq, esikti bekitip alarsyń. Qoryqsań, myna kórshiniń ózińdeı balasy bar ǵoı, sony shaqyryp al. Biz de kelip qalarmyz (qyzyn mańdaıynan súıip, shyǵýǵa betteıdi).

Qyz. Iá, apa. Qoryqpaımyn ǵoı. Onyń ústine muǵalim aıtypty: «eshqandaı Shımuryn degen nárse joq. Ol – tek ańyz»,- dep. Keshke deıin keletin shyǵarsyńdar. (kerýli arqandaǵy jaıýly  oramal, shúberekterdi jınap alyp, úıge kirip ketedi.)

(Sahnaǵa endi kórshi úıdiń uly men sheshesi shyǵady. Bozbalanyń qolynda -  shaǵyn ala dorba. Anasy túrtinektep áli birdeńelerdi jıystyryp keledi.)

Uldyń sheshesi (sahnadan shyǵyp bara jatyp, ózin shyǵaryp salyp turǵan balasynyń qolynan dorbany ala berip). Jaryǵym-aý, mynaý qora-qopsy, úı-jaı ózińe amanat. Ana kórshiniń qyzyna da es bolarsyń. Qyz bala ǵoı, qorqyp qalmasyn, habar alyp tur. Keshikkendeı bolyp jatsaq, ekeýiń birge otyra turarsyńdar. Al, aman bolyńdar! (ketedi.)

Bozbala. Iá, mama. Qorqyp, men, ne, qyzbyn ba? Qoryqpaspyn-aý onsyz da. Kúnde júrgen jol, kúnde baryp júrgen aýyldar. Kelesińder ǵoı.  Joldaryńyz bolsyn! (Balaqaıǵa aıqaılaıdy.)  Serik! Qutaıaǵyńdy ertip ketshi, qudaı úshin. Qaraıǵannyń bárine sháýildep úrip, mazany qashyrady, túge! (Bala qýana júgirip barady. Bozbala anadaı jerdegi kesilgen tomardyń ústine baryp otyrady. Yńyldap qoıady.(Sahnaǵa qarap.)  Iaǵnı , búgin aýylda keshke deıin tek ózimiz qalady ekenbiz. Iaǵnı, ońasha qalamyz. Oh, bále, bul qyz da bále ... (súısine jymıyp qoıady.) Birdeme desem, túsinbeı qalyp, sheshesine aıtyp júrmes pe eken, a... Aıtpaıtyn shyǵar. Osy qyzdar erte eseıedi dep jazady ǵoı kitaptarda. Muǵalimge bildirmeı, balalar búgin taǵy jınalar ma eken? Qoı, búginshe eshqaıda shyqpaıyn. Endi kesh tezirek batsa eken. (ústi-basyn qaqqylap, ornynan turady.)     

                                                    İV kórinis

Kesh. Qarańǵy. Sahnanyń arasy tike shımen nemese keregemen bólingen. Eki jaǵynda eki úıdiń ishki beti: qyzdyń úıi jasaýly, uldyń úıi qarabaıyrlaý. Sahna túbi kúńgirt, sahna syrty, aldyńǵy jaǵy qarańǵy. Joǵarydan  eleýsiz jaryq qyz ben bozbalaǵa  túsip tur. Ekeýi keregege taıaý tur.  ((Mýzyka oınaıdy. https://youtu.be/qW8bRllBv9k. (alǵashqy 1 mınýt)

Qyzdyń júzine jaryq túsiriledi. Qorqyp, úreılenip tur. Bozbalanyń júzine jaryq túsiriledi. Ol da qoryqqan. Syrttan alystan áldebir dybystar, sybdyr ún estiledi. Sahna syrtynan  áýeli bozbalanyń oıy jiberiledi: «...Bul ne eken, a? Qyz qaıtip otyr eken? Ol da qorqyp otyrǵan bolar? Álde... Habar alǵan bop barsam ba eken...» Sodan soń  qyzdyń oıy jiberiledi: «Ibaaı! ....Ne pále mynaý? Neniń daýsy? Maldyń únine de uqsamaıdy. Ana úılerdiń adamdary da kelmegen shyǵar áli. Qaıtsem eken, a... Apamdar kelse eken tez... Tez... Kórshiniń balasy da úndemedi ǵoı... Álde... Sony  shaqyrsam ba eken...»

Qyz (jigitke qaltyraı ún qatady). Qalaısyń?

Bozbala (qyzǵa). Otyrmyn tek... ( dúrsildegen júregin  alaqanymen basyp.) Óziń she?

Qyz. Qorqyp bara jatyrmyn. Birdeńe júrgen sıaqty aýyldyń syrtynda. Estidiń be?

Bozbala  (irgege taqala túsedi).  Iá, bir dybystar meniń de qulaǵyma kelgendeı boldy. (ózi tyń-tyńdap qalady.)

Qyz.  Beri kelseńshi onda. Sheshelerimiz «qoryqsańdar, bir úıge kelip otyrarsyńdar» demep pe edi?

Bozbala.  Jaraıdy. (jaılap shyǵyp, jyljı basyp, qyzdyń úıine entige kirip, turyp qalady.) Ne bolyp qaldy?! (qyzǵa qaraı umtyla berip, qolynan ustaı alady.)

Qyz (shoshyna). Jo-o-oq, jolama! (julqynyp, qolyn bosatpaq bolady. Qyz  sál attap turyp qalady. Al jigit tomsyraıyp, syrt aınalyp tur. Kenet syrttaǵy dybys ulǵaıa túsedi, jaqyndaı túskendeı... Tym-tyrys, úreıli dala demin ishke tartqandaı.)(taǵy da oqys dybys: yshqynǵan, syryldaǵan úreıli ún.)

Bozbala (sahnaǵa qarap). Qyzyq eken ózi. Kelseńshi deıdi de, kelgen adamdy  jolatpaı, qaralaı shoshyǵany nesi.. Qarańǵyda meniń túrim de qorqynyshty bolyp kórindi me eken...

Qyz (sahnanyń kelesi shetine qaraı yǵysa túsken). (sahnaǵa qarap). Jańaǵy, shynymen, kórshiniń balasy ma eken? Shımuryn  tanys adamyńnyń beınesinde kórine beredi deýshi edi balalar. (úreılengen úni qattyraq shyǵyp ketedi.) Qap, ákemder de sonsha keshikkenin qarashy. Endi qaıtsem eken?! Qutaıaqtyń da erip kete qoıýyn... Ásheıinde túnimen abalap uıqy bermeýshi edi. (kózi qorqynyshtan úlkeıe túsken.) Qorqa-a-my-y-yn...   (sóziniń sońǵy jaǵynan diril seziledi.)

Bozbala ( sahnaǵa qarap). Qoryqsa, «qasyma kel» demeı me eken...a.... (kúlimdeı túsip, tez boıyn jınap alady. Qyzǵa burylyp) Qoryqpa. Men barmyn ǵoı qasyńda. (qolyn sozyp, qyzdyń bileginen ustaı beredi. Qyz da qysyla túsip jaqyndaı beredi de, qaıtadan alystaý ketedi. Syrttaǵy dúsir ulǵaıyp barady. Jaqyndap keledi.)

     Endigi sátterde jaryq birese ekeýine, birese qap-qarańǵy irgege aýysyp turady. Kenet dúsirlegen dybys qattyraq kelip qalǵandaı estilgende,  bireýi tez, bireýi soza ári qattyraq «Shımuryn!» dep qalady. Ekeýi eki jaqtan umtyla kep, ortada qushaqtasyp turyp qalady. Jaryq sónedi. Únsiz bir mınýt ótedi.

                                                           V kórinis

Dala. Jeldiń gýili. Qamystardyń shýyly estiledi. Birese jaryq, birese qarańǵy almasyp tur. Sahnaǵa Shımuryn atyp shyǵady.

Shımuryn.  Qorqyttym ba, bálemder, aaa?! (Saqyldap kúledi. Alaqandaryn ysqylap, quıryǵyn oınata ersili-qarsyly sekek qaǵa orǵyp júr.) Ot jaǵyp qoıyp, aman qaldyńdar, áıteýir. Bul aýyl degenmen saq aýyl eken. Aınaldyrǵan eki-úsh úı bolsa da, oshaqtaryn sóndirmepti. Shamdaryn kórdiń be? Qoralaryna baratyn joldaryn tazalap, men tyǵylatyn túk qaldyrmapty. İh-him... (jylmańdaı sóılep.) Myna shetki úıdegi bir qyz ben jigitti, oı, ólerdeı qorqyttym-aý. Bilem, bilem... Bozbala  qyzdyń úıine ólse de, qarańǵyda bara almas edi. O! Meniń atym estilisimen-aq, záresi ushatyn qyzdardyń búgingideı túni ne jany qalsyn! Á-á! Bular búgin dalaǵa shyqpaıtyn sıaqty. (taǵy da alaqanyn ysqylap.) Shyǵý degen ne?! (burysh jaqty siltep.) Áne, kórdiń be, birin-biri tas qylyp qushaqtap alypty. (Ernin shyǵaryp, basyn ızeńdetip, olardy mazaqtaǵandaı boldy. Sol sátte dúsirlegen attyń, saldyrlaǵan arbanyń dybysy estiledi. Shımuryn shoshyp túsip, kelesi buryshqa qaraı qasha jóneledi.) Mynalar kelip qalatyn boldy-aý. Jaraıdy. Basqa aýyldardy ańdıyn onda. (shıqyldaı dybystap, júgirip ketedi).

                                            VI kórinis

3-kórinistegi sahna. Bozbala men qyz. Burynǵy oryndarynda. Qushaqtasyp tur. Jaryq ekeýine taǵy da kezek-kezek túsiriledi. Sálden soń bozbala burylady.

Bozbala (sahnaǵa qarap). Shynymen... shynymen, osy qazir ǵana ózi kelip qushaǵyma kirgeni ras pa? Ras bolsa... Bul baqyt pa? Baqyt degen osy ma? Qoryqqany qandaı jaqsy edi. Jas shylaǵan janaryn kórip turǵandaımyn, týra. Apyr-aý, úreı men baqyt adamnyń basyna osylaı bir sátte qatar qona qala ma eken? Qalsh-qalsh etse de, qalqataıym qushaǵymda tura berse ǵoı... Endeshe... tańy da atpaı-aq qoısa eken, kúni de shyqpaı-aq qoısa eken qudaıdyń. Osylaı... óń men tústeı dúnıe tura berse eken. (jymıyp.) Quryp ketkir Shımuryn úı toryp júre tursa eken... (qyzǵa.) Qoryqpashy. Júregiń qatty dúrsildep tur ǵoı. Aıttym ǵoı, osylaı tura bereıik, sonda eshteńe de qorqynyshty emes. (betine betin taqap tur)

Qyz (sál tolqyǵan, qaltyraǵan, úreıi basylmaǵan únmen). Iá. Seniń eshqaıda ketpeı, búgin úıde qalǵanyń sondaı jaqsy boldy-aý. Áıtpese, men júregim ushyp ólem eken. (bozbalanyń qushaǵynan bosamaǵan qalpy.) Sen álgi el aıtyp júrgen Shımuryn, shynymen, osy tóńirekte áli júr dep oılaısyń ba?

Bozbala (sasqalaqtap). Men be? Shımuryn deısiń be? Ol... Ol...(taǵy birdeńe degeli aýzyn asha bergende, úı janyna tasyrlaı kelip túsip jatqan adamdardyń, sháýildeı úrgen Qutaıaqtyń úni estiledi. Ekeýi birdeı.) A-a! A-a! (oqys shoshyǵan dybys shyǵaryp, qyz tórge qaraı, bozbala esikke qaraı eki-úsh attap sekire qashady. Jaryq endi qyzdyń betin basyp, bir qyrynan turǵan qalpyna, sodan soń bozbalanyń júrek tusyn ustap, sál kúlimsireı túsken betine túsedi. Lúpildegen qýanyshty sezdiretin jeńil áýen oınaı túsip basylady.)( https://youtu.be/0OxGBJP3uX4  Alǵashqy 46 sekýnd)

                                              Shymyldyq .

                                               VII kórinis

Qyzdyń úıi. Qyz ákesi ashýly. Qabaǵy túsken. Qyz jer shuqyp birdeńe jasap otyrǵandaı keıipte. Ol da renjigen, jylaǵan tárizdi: murnyn tartyp, kóziniń aldyn, betin alaqanynyń syrtymen súrtip qoıady. Qyz sheshesi kúıbeńdep, jún tútken ornyn jınastyryp otyr. İnisi buryshta kúshigimen áýre.

Ákesi. Aıtqanym aıtqan! Endi sol júgirmek osy úıdiń mańynan júrmeıtin bolsyn! Kórshiniń balasy degenge sóıtip betimen ketýge bola ma?! Áke-sheshesi joqta qyzdyń úıine kirip barý degen qaıdan shyqqan nárse?! Muǵalimderi ne úıretedi osylarǵa?! Sen kempir qyzyńa sony nege aıtpaısyń?! Aıtqanym aıtqan! Endi mektep, oqý degendi qoıasyńdar! (qamshysyna súıenip, ornynan tura beredi. Al qyzy byrsyldap jylap jiberedi.)

Sheshesi. Oı, ne dep otyrsyń óziń? Qartaımaı jatyp aljıyn degeniń be? Bala degen ózimiz jórgeginen biletin bala emes pe? Al, tipti , kerek bolsa, men edim aıtqan: «qoryqsań, kórshi balany shaqyryp al»,- dep.

Ákesi. Óı-ı, sen anturǵan eken ǵoı bárin bastap júrgen. Boldy endi! El erteń osyny da sóz qylady. Aýyldyń qulaǵy altaý ǵoı, bilmeımisiń? Balanyń ózi jaqsy bolǵany ne kerek... (ashýy basylǵandaı, shyǵyp bara jatyp, qıpaqtap qyzyna qaraıdy, biraq úndemeıdi)

Sheshesi. Otaǵasy-aý, sen qazirgi muǵalimderdi bilmeısiń be? (ákesi toqtap qalady.) Olar burynǵynyń moldasy emes... Sabaqqa qyzyn jibermeı otyr dep, basyńa bále salyp júrer. Muny jazyqsyzdan-jazyqsyz jylatyp qoıǵanda, basymyzǵa múıiz shyǵar deısiń be? Ne isteımiz endi? Aıtsańshy, sabaǵyna barsyn ba? (ákesi úndemeıdi, tek kelisken keıip tanytyp, basyn ızeıdi de, shyǵa beredi. Qyz betin súrtip, ornynan tura beredi.)

                                             VIIİ kórinis

Kelesi kún. Sahnaǵa áýeli shelekpen sý alyp kele jatqan qyz  shyǵady. Kóńilsiz. Tómen qarap oılanyp keledi. Qarsy betten bozbala shyǵady. Qyz bozbalany kórisimen, tez burylyp ketedi. Bozbala oǵan qaraı enteleı túsip, adymyn jyldamdatqanmen, qyz qaramaı ótip barady. Amaly taýsylǵan bozbala ortada turyp qalady.

Bozbala. Ótken túnniń kesiri saǵan tıip ketken boldy-aý. Áıtpese keshegi turysyń, qushaǵyma kirip turyp, meni qorqynyshtan qutqaratyn qudiretteı kórgeniń dál búgingi minezińe tipti uqsamaıtyn edi ǵoı. Júregińniń dúrsilin estip turyp, armanyma jetkendeı bolyp edim.  (óńin sál ózgerte, jymıa túsip) Ómir degen de qyzyq-aý! Dál sol kúngi baqytymyzǵa basqa  eshkim emes, jeksuryn Shımurynnyń sebepshi bolǵanyn aıtsańshy. (basyn shaıqap kúledi) Áı, jeksuryn Shımuryn-aı, ıttiń úrgeninen, attyń dúrsilinen shoshyp, quıryǵyń sholtańdap qasha jónelmeı, júre turmaısyń ba irgede?.. Qalqataıym qushaǵymda uzaqtaý turar ma edi sonda? Áı, Shımuryn, jeksuryn... (taǵy da basyn shaıqap turyp, kúlimsireıdi de, qýanyshyn jasyra almaǵan kúıi, oınaqtaı basyp shyǵa beredi. Kóńildiń shattyǵyn bildiretin jeńil áýen oınaıdy.) (https://youtu.be/Qt3xli0faMw Alǵashqy 14 sekýnd)

Shymyldyq jabylady.

*sheke - áje, úlken sheshe, keıýana (jergilikti qoldanysta)

                                                                                  Djaılybaev Jaras

                                          Mańǵystaý oblysy Jańaózen qalasy

 "Jańaózen Bilim-ınnovasıa lıseıi"

---