InfoHub Logo

Sabaqtan tys is - shara, dóńgelek ústel
Taqyryby: Bala jáne onyń quqyǵy
Maqsaty: Oqýshylarǵa zań bilimi salasynan maǵlumat bere otyryp, óz quqyqtaryn jete bilýge, óz betterimen salystyra bilýge, ómirde qoldana bilýge úıretý, quqyqtyq bilimderin tolyqtyrý.
Adamgershilik, adaldyq, ádildik pen meıirimdilikke baýlý arqyly saıası sanalyǵy men tanym belsendiligin arttyrý.
Elimizdiń Ata zańyn qurmetteýge, syılaýǵa tárbıeleý. Patrıottyq tárbıe berý.
Kórnekiligi: Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasy, «Bala quqyǵy» konvensıasy, zańdar jınaǵy slaıd.
Barysy: I. bólimi. Uıymdastyrý bólimi.

II. bólimi. Negizgi bólimi:
Qanatty sózder:
«Ata zań árkimniń boıtumary bolyp, onyń árbir qaǵıdasy múltiksiz oryndalǵanda ǵana ortaq maqsatqa qol jetkizemiz».
N. Nazarbaev.
«Bala bol, basqa bol – bárine zań bireý - aq»
«Týra bıde týǵan joq, týǵanda bıde ıman joq».
J. Balasaǵun.

Muǵalimniń kirispe sózi:
«Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilesiń» degen ataly sózdi atamyz beker aıtpaǵan. Ár adam memlekettik zańdardy qurmettep, ata – babamyzdyń tájirıbesin únemi nazarda ustap otyrýy tıis. Halqymyz 13 jastaǵy balany «otaý ıesi» dep atady. Al qazirgi Qazaqstan Respýblıkasynyń Ata zańy boıynsha, qylmys jasaǵan balany 14 jastan jaýapqa tartady. 16 jastan bastap tolyq ákimshilik, qylmystyq jaýapkershilik bastalady, azamat jeke kýálik alady.

Zańdy bilý – zaman talaby. Búginde Qazaqstan Respýblıkasynda demokratıaǵa baǵyttalǵan quqyqtyq memleket qurý ıdeıasy júzege asyryp, ondaǵy árbir azamattyń óz quqyqtaryn jete bilip, soǵan saı sana – sezimderin qalyptastyrý. Azamattyń mindeti – zań talaptaryn buzbaý, ekinshi jaǵynan, ózine júktelgen mindetin oryndaý. Óıtkeni zań degenimiz - ómirdiń nári. Zańnyń myqtylyǵy – atynda emes, adaldyǵy men ádildiginde. Zańnyń eń basty maqsattarynyń biri – qoǵamdaǵy alýan minezdi adamdardy salaýatty ómir saltyna tárbıeleý.

Álemde 1979 jyly Halyqaralyq balalar jıynyn ótkizý kezinde «Balalar quqyǵy týraly halyqaralyq konvensıany» daıyndaý jóninde top quryldy. 1989 jyly 20 qarashada konvensıany BUU biraýyzdan qabyldady. Konvensıa - álem balalarynyń quqyǵyn qorǵaý týraly jáne olarǵa tárbıe berý jónindegi birneshe baptan turatyn mańyzdy qujat. Onda: «Qatysýshy memleketter árbir balanyń ósip – jetilýi qajetti turmys dárejesin qamtamasyz etedi jáne onyń quqyǵyn moıyndaıdy» delingen.

III. bólimi. «Balalar quqyǵynyń» zańdary.
Oı – talqy
- Bala dep kimdi aıtamyz?
- Balanyń qandaı quqyǵy bar?
- Eńbek etýge;
- Óz pikirin bildirýge;
- Balanyń óz atyn, ákesiniń atyn alýǵa;
- Múlikke ıe bolý;
- Qorǵalýǵa;
- Otbasynda ómir súrýge, tárbıelenýge;
- Ultyn tańdaýǵa;
- Dem alýǵa;
- Densaýlyǵyn saqtaýǵa quqyly.
«Bala quqyǵynyń» zańdarynan baptardy usyný.
1 – bap
Bala sıpattamasy.
18 jasqa tolmaǵan jetkinshek bala dep sanalady. Al keıbir jaǵdaıda jergilikti ulttyq zańdar boıynsha kámelettik jas odan erte kórsetilýi múmkin.
2 - bap
Dıskrımınasıany, ıaǵnı zorlyq – zombylyqty boldyrmaý.
Barlyq quqyq barlyq balaǵa birdeı taraıdy. Memleket balany zorlyq – zombylyqtyń barlyq túrinen qorǵaýǵa jáne onyń quqyǵyn qorǵaý úshin tıisti sharalardy qoldanýǵa mindetti.
3 – bap
Bala quqyǵyn anaǵurlym tolyq qamtamasyz etý.
Balaǵa qatysty jasalatyn barlyq is - áreket onyń múddesin tolyq kólemde eskerýi qajet. Eger ata – ana nemese basqa tulǵa balaǵa kerekti qamqorlyqty kórsete almasa, onda bul jaýapkershilikti memleket óz moınyna alýy tıis.
4 - bap
Quqyqty iske asyrý.
Memleket osy Konvensıada kórsetilgen quqyqtardy júzege asyrý úshin qoldan kelgenniń barlyǵyn jasaýy kerek.
5 – bap
Otbasyndaǵy tárbıe jáne bala qabiletiniń damýy.
Memleket balanyń jan – jaqty damyp kele jatqan qabiletin eskere otyryp, onyń tárbıesi jolynda ata – analar men keńeıgen otbasylardyń quqyǵy men jaýapkershiligin qurmetteýi tıis.
6 - bap
Ósý men damý.
Árbir bala ómir súrý quqyǵyna ıe jáne memleket onyń ósýi men damýyn qamtamasyz etýge mindetti.
7 – bap
Esim men azamattyq.
Bala dúnıege kelgen soń ózine esim alýǵa quqyly. Bala sondaı - aq azamattyq alýǵa, múmkindigi barynsha óz ata – anasyn tanyp bilýge, olar tarapynan qamqorlyq kórýge quqyly.
8 - bap
Jeke tulǵalyqty saqtaý.
Memleket balanyń ózindik qaıtalanbas tulǵalylyǵyn saqtaýǵa, tipti kerek bolǵan jaǵdaıda onyń negizgi qasıetterin qaıtadan qalpyna keltirýge mindetti. Al negizgi qasıetterdiń qataryna esim, azamattyq jáne otbasylyq qarym – qatynas jatady.
9 – bap
Ata – anadan ajyraý.
Bala óz múddesine qarama – qaıshy keletin jaǵdaıda ǵana bolmasa, ata – anasymen birge turýǵa quqyly. Sondaı – aq bala ata – anasynyń ekeýinen nemese bireýinen ajyraǵan jaǵdaı da olarmen baılanys jasap turýǵa quqyly.
10 - bap
Otbasynyń qosylýy.
Bala men ata – ana otbasyn biriktirý nemese ózara qarym – qatynastaryn nyǵaıtý maqsatynda kez – kelgen elden shyǵyn óz eline kelýge quqyly.
11 – bap
Zańsyz oryn almastyrý jáne oralmaý.
Memleket ata – ananyń nemese úshinshi bir jaqtyń balany shet elde zańsyz ustap turýyna bolmasa urlaýyna jol bermeýge jáne bul jaǵdaıda tıisti sharalar qoldanýǵa mindetti.
12 - bap
Balanyń kózqarasy.
Bala óz oıyn, pikirin erkin jetkizýge quqyly jáne balaǵa qatysty máselelerdi sheshý barysynda bul pikirlerge tıisti nazar aýdarylýy laıyq.
13 – bap
Pikir aıtý erkindigi.
Bala qandaı shekara bolmasyn óz oılaryn ashyq jetkizýge, aqparat alýǵa, sondaı – aq aqparattardy, ıdeıalardy berýge, taratýǵa quqyly.
14 - bap
Oı, ar – namys jáne din bostandyǵy.
Ata - ananyń balaǵa tıisti deńgeıde jetekshilik etýi barysynda memleket sol balanyń oı erkindigin, ar – uıaty men dinin qurmetteýge mindetti.
15 – bap
Asosıasıa bostandyǵy.
Bala basqa adamdarmen kezdesýge jáne assosıalarǵa kirýge bolmasa ony qurýǵa quqyly.
16 - bap
Jeke ómir súrý quqyǵyn saqtaý.
Balalar ózderiniń jeke, januıalyq jáne otbasylyq ómirine qol suǵýshylar etterin qaıtadan qalpyna keltirýge mindetti. Al negizgi qasıetterdiń qataryna esim, azamattyq jáne otbasylyq qarym – qatynas jatady.

IV. bólimi. Jyldar sóıleıdi:
1948 jyly 10jeltoqsanda BUU – da «Adam quqyqtarynyń jalpyǵa ortaq deklarasıasy» qabyldandy.
1959 jyly 20qarashada – BUU – nyń Bas Assambleıasyna «Balalar quqyǵy» deklarasıasy qabyldandy.
1989 jyly «Bala quqyǵy týraly» konvensıasy qabyldandy.
1993 jyly 28 qańtarda egemendi elimizdiń alǵashqy Konstıtýsıasy qabyldandy.
1995 jyly 30 tamyzda referendým arqyly bekitken ekinshi Konstıtýsıamyzdy qabyldadyq.
2002 jyly 8 tamyzda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy balanyń quqyqtary týraly» zańy qabyldandy.

V. bólimi. «Tártip ornat»
1. Quqyq A – Elimizdiń negizgi zańy.
2. Konstıtýsıa B – Memleket basshysy.
3. Memleket V – Negizgi saıası qoǵamdyq uıym.
4. Azamat G – Táýelsizdik.
5. Quqyq buzýshylyq D – Zańdar jınaǵy.
6. Prezıdent E – Zań shyǵarýshy organ.
7. Parlament J – Zań júıesin buzý.
8. Egemendik Z – Quqyǵy bar el turǵyny.
1 ---- 2 ---- 3 ----- 4 ------- 5 ------ 6 ----- 7 ------ 8
D --- A ---- V ----- Z ----- J ------ B ---- E ------ G

VI. bólimi. «Jalǵasyn tap».
«Balańdy beske deıin eshteńeden tyıma,
Besten on úshke deıin qulyndaı qına,
On úshten ary syrlasyńdaı syıla».

«Jaqsy bala – súıinish, jaman bala – kúıinish».

1. Ananyń kóńili -.....
Balanyń kóńili -.......
2. Balaly úı -......
Balasyz úı qý........
3...... – balaly bolǵanda bilersiń.

VII. bólimi. Muǵalimniń qorytyndy sózi.
Konvensıada adam quqyǵyn qurmetteýge, balany ata – anasynan, olardyń mádenıetine, tiline, ózi turatyn eldiń ulttyq baılyǵyna, qorshaǵan ortaǵa, tabıǵatqa qurmetpen qaraýǵa tárbıeleý jóninde aıtylǵan.
Biz táýelsiz, egemendi elmiz. Ózimizge tán eltańba, ánuran, týymyz bar. Sonyń mańyzdylarynyń biri – 1995 jyldyń 30 tamyzynda Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Konstıtýsıasy qabyldanǵan.
Konstıtýsıa 98 bapty biriktirip 9 bólimnen turady. Adamnyń quqyqtary, bostandyqtary men mindetteri osy bólimderde jazylǵan. Ár adam óz quqyqtary men mindetterin bilýi kerek. Búgin osy máselelerdi qarastyrdyq. «Zań bilý – zaman talaby». «Bala quqyǵy». «Zańǵa baǵyný – adamzat mindeti».
Men mindettimin:
- bilim alýǵa
- tártip saqtaýǵa
- mektep múlkin saqtaýǵa;
- úlkenderdi syılaýǵa;
- ana tildiń tazalyǵyn saqtaýǵa;
- árdaıym taza, uqypty júrýge;
- temeki shekpeýge, spırttik ishimdikter ishpeýge.
Búgingi is – sharamyzdy qorytyndylaı kele, sizderge kóp alǵys aıtamyn. Zańdy aıaqqa baspaıyq, aǵaıyn! Saý bolyńyzdar!