InfoHub Logo

OQO "Kámeletke tolmaǵandardy beıimdeý ortalyǵy" komýnaldyq memlekettik mekemesiniń
tárbıeshisi Mýsaeva Gýlfaıraz Adılhanova

Aqyryn júrip anyq bas.

Eńbegiń ketpes dalaǵa.

Ustazdyq etken jalyqpas

Úıretýden balaǵa, - dep Abaı atamyz aıtqandaı «Kámeletke tolmaǵandary beıimdeý ortalyǵynda» eńbek etken ýaqyt aralyǵynda  túıgen oıymdy ortaǵa salǵandy jón kórdim.

Ár túrli jasóspirim balalar, ártúrli janyńdy túrshiktiretin taǵdyrlar.

Kir qojalaq, ash, ábden sýyqqa tońǵan nemese terisi aptap ystyqqa qap- qara bolyp kúıgen, qańǵybastyq pen panasyzdyqtyń kúıin keshken balalardyń adamdarǵa, senimsizdikpen jáýteńdep qaraǵan, muńly kózderi júregińdi aýyrtyp beı- jaı kúıge túsiredi.

Onyń ishinde, ishkilikke qumartyp, nashaqorlyqqa salynyp azǵyndaǵan ata-ananyń zorlyq zombylyǵyn kórip, qaıyrshylyqqa salynǵandary da  barshylyq.

Keı kezderi (balanyń aıtýy boıynsha) tárbıeshi balaǵa óz anasynan da artyq dep esepteıtindiginde. Óıtkeni: bala óz otbasynyń taýqimetinen, ata-ana jaýapsyzdyǵynan kúndelikti balaǵa qajetti jylýlyqty sezinbeıdi.

Balasynyń mektepte oqyp bilim alýyna jaǵdaı jasamaǵandyǵymen qoımaı, qarapaıym densaýlyqqa baılanysty tazalyqty, tipti  usaq - túıek tamaqtanýdyń, kıiný, júrip, turý etıka – estetıkasynan múlde maqrum bolýy, júrek aýyrtalyqtaı taǵdyrlar qaıtalana berýi óte qynjyltady.

Sonda: azǵyndaǵan ata-ana kesirinen elimizdiń bolashaǵyna balta shabylýda degen sóz emes pa?

Kámeletke tolmaǵandary beıimdeý ortalyǵy qabyldanǵan jasóspirimdi jaǵdaıyna qaraı bir aı men úsh aı aralyǵynda memleket qaraýynda ýaqytsha óz qamqorlyǵynda baǵyp, qaǵyp, oqytyp, tárbıeleıdi.

Qabyldaý bólimine kelgen kezden bastap, tárbıeshi eń aldymen balanyń denesiniń tazalyǵyna, densaýlyǵyna kóńil bóledi. Jasóspirimdi shomyldyryp, tyrnaǵyn alyp, taza kıim kıgizedi.  Panasyzdyq pen qańǵybastyqqa salynǵan balalardyń ishinde pedıkýlezden aryltýǵa týra keletinderi kezdesedi. Ortalyq medbıkesimen tárbıeshi birlese otyryp balany pedıkýlezden tazartady. Medbıkeler balanyń salmaǵyn, boıyn ólshep, densaýlyǵynyń jaqsy ekendigine kúmán bolmaýy úshin, barlyq qajetti saraptamalardan ótkizedi. Saraptamanyń qorytyndysynan keıin, jasóspirim topqa jiberiledi.

Mekemede jumys jasaıtyn ustaz, tárbıeshi analardyń balaǵa beretin tárbıesi mol-aq.

Kez kelgen oqytý tehnolgıasy tárbıeshiden tereń teorıalyq, psıhologıalyq, pedeagogıkalyq, ádistemelik bilimdi, sheberlikti, balalardyń jan dúnıesine tereń úńilip, ony uǵyna bilýdi talap etedi. Sondyqtanda qazirgi tańda ár tárbıeshi óz qyzmetine qajetti ózgeristerdi, jańa ádis tásilderdi der kezinde qabyldap, durys paıdalana bilýi kerek. Bunyń ózi bala boıynda jyldam ózgeretin ortaǵa erkin beıimdelýdiń, synı oılaý bilýge tańdaý jasaýdy jáne tez sheshim qabyldaýdy úırenýniń qalyptasýyna kómektesedi.

Ortalyqqa kelip túsken dármensiz jasóspirimder biraz ýaqytqa deıin ata – anasynyń qorlyq,  zombylyǵynan keıin , óz – ózinen jabylǵan esikteı, ashylyp sóılespeıdi. Mine, tárbıeshiler jas búldirshinderdi jasytpaı senimsiz komleksterin joıýǵa bar kúshterin salady. Árbir balamen jyly sóılesip, sylap, sıpap, balalarmen aralasyp oınap, kúlýine, topta ózin erkin sezinip beıimdelýine kómektesedi.

Topqa kelgen bala, ýaqyt óte, óziniń jeke tulǵa ekenin túsine bastaıdy. Dostasý,serik tabý arqyly qoǵamǵa degen senim paıda bolady. Jany taza, júzi jyly, jóni túzý, aqyldy, parasatty tárbıeshiden analyq jylýlyqty qabyldap, óz ómir ózeniniń belesterinen syr shertip, áńgimelesip ashyla bastaıdy. Sol áńgimelerdi estip janyń túrshige bastaıdy.

Qysqasha mysal keltire ketsem: Anasyda, ákeside bar biraq olardyń jaýapsyzdyǵynan otbasy ajyrasqan. Jansaıa men Syrlym ógeı ákeniń qatigezdigi men jaýyzdyǵynan kóp taýqimet kórgen. Syrylymnyń qolyn kúıdirgen. Balanyń bar aıyby nan surap jylaǵan. Arashaǵa túsken anasy men ápkesin soqqyǵa jyqqan. Sońynda: kóshede qańǵyp júrgen jerinen, ınspektorlar  balalardy kámletke tolmaǵandardy beıimdeý ortalyǵyna alyp keldi.

Kelgen kezde, eki qyzda biraz ýaqytqa deıin ashylyp sóılemedi.

Úreı, qorqynyshtan, adamǵa degen senimsiz kóz qarastary qatigez ógeı ákeniń kesirinen múlde ózgergen.

Ýaqyt óte kele, ortalyqqa beıimdelip, Jansaıa óte belsendi, ashyq, alǵyr, ónerli ekenin kórsete bastady. Syrylymnyń qyrsyq minezi ózgerip jaıdarly, súıkimdiligimen baýrap aldy. Osynyń barlyǵy tárbıeshiniń eńbegi. Taǵy osyndaı taǵdyrlar: Aqmaral, Asylmurat, Azat degen jasóspirimder kishkine kezinen ata-analarynan aırylyp, basqa otbasyǵa qamqorlyqqa alynǵan. Degenmen qamqorlyqtaǵy ata-ana til tabysa almaǵandyqtan, qazirgi tańda  ortalyqta jınaqtalǵan qujattaryna qaraı, óz sheshimderin kútýde.  

Balanyń jasóspirim kezeńderden ótetin ýaqyt aralyǵynda devıantty minez - qulyqtary erekshelengen bala, óz otbasynan qashyp, erkin júriske boı aldyryp, atananyń qadaǵalaýynsyz qańǵybastyqqa salynady.

Múmkindiginshe, tárbıeshi, qadaǵalaýsyz, qańǵybastyqqa beıim balalardy otbasymen tabystyryp, ata-ananyń ózderimen qaıta qaıta áńgimeler, túsindirmeler júrgizip durys sheshim qabyldaýlaryna sebebker bolady. Tárbıeshiler topta  ata-analarmen júrgizgen jumystary týraly arnaıy jýrnal, ár bala týraly málimet, kezekshilikti ótkizý barysynda toptaǵy jaǵdaı jaıynda málimet jýrnal arnap, ýaqytyly esep berip júrgizip otyrady. Oqýshylardyń sabaqqa arnaıy mektep formalaryn kıip oqyp bilim alýyn, ýaqytyly  tamaqtanýyn, dem alý, sportpen shuǵyldanyp, bos ýaqyttaryn tıimdi paıdalanýlaryn, taza, ádemi bolyp, densaýlyǵynyń jaqsy bolýyn qadaǵalaý t.b.s.s tárbıeshiniń mindetinde.  

Tárbıeshiler jas erekshiligine saı topqa arnalǵan jyldyq, aılyq sonymen qatar bos ýaqyty tıimdi paıdalaný josparynyń kestesin túzip jumys jasaıdy. Óndiristtik jospar boıynsha aýqymdyq ashyq sabaqtar ótedi.

Jylylyq. Túsingishtik. Sezimtaldyq. Keń oılaı alý. Balany shabytandyra bilý. Bala adam retinde qadirli bolý. İs-árekttiń qyzyqty ári paıdaly bolýy.

Shyǵarmashylyq izdenistiń barlyǵy tárbıeshige tán qasıetter.

Tárbıeshiniń laýazymdyq mindetteri

1. Árbir balany tulǵalyq damytý maqsatynda balalardyń jeke qabiletterin, múddelerin jáne ıkemdilikterin zerdeleıdi, osy negizde jáne psıhologtyń usynymdamalary boıynsha olarmen túzeý-damytý jumystaryn (toppen nemese jeke) josparlaıdy jáne ótkizedi.

2. Áleýmettik-psıhologıalyq ońaltý, áleýmettik jáne eńbekke beıimdeý úshin jaǵdaı jasaýdy qamtamasyz etetin kúndelikti jumysty júrgizedi.

3. Tárbıelenýshilerdiń kún rejımin, olardyń úı tapsyrmalaryn oryndaýyn, qoǵamdyq eńbek jumystaryna qatysýyn uıymdastyrady.

4. Olarǵa oqýda, bos ýaqyttaryn uıymdastyrýda jáne qosymsha bilim alýǵa daıarlaýda kómek kórsetedi.

5. Sabaqtan tys ýaqyttarda tárbıelenýshilermen tárbıe jumysyn júrgizedi.

6. Tárbıelenýshilerdiń jas erekshelikterin eskere otyryp, ózine-ózi qyzmet kórsetý, jeke gıgıena erejelerin saqtaý jumystaryn uıymdastyrady.

7. Medısına qyzmetkerlerimen birlestikte tárbıelenýshilerdiń densaýlyǵyn saqtaýdy jáne nyǵaıtýdy qamtamasyz etedi, olardyń psıhofızıkalyq damýyna yqpal etetin is-sharalar ótkizedi, balalardyń uıymda bolýy ýaqytynda olardyń ómiri men densaýlyǵyna derbes jaýapty bolady.

8. Dárigerge deıingi alǵashqy medısınalyq kómek kórsetedi.

9. Topqa bekitilgen múliktiń, ádistemelik ádebıetterdiń, quraldardyń saqtalýyn qamtamasyz etedi, múliktiń, oqý jabdyqtarynyń, oıynshyqtardyń esebin júrgizedi jáne baǵalaıdy, arnaıy áleýmettik qyzmetti usynýǵa qajettilikterdi anyqtaıdy, balalardyń arnaıy áleýmettik qyzmetterge muqtajdyǵyna taldaý jasaıdy.

10. KTBO jarlyǵynyń erejelerin oryndaıdy jáne  ortalyqqa  qabyldanǵan balanyń ómirine, densaýlyǵyna, tárbıesine jáne bilim alýyna jaýap beredi.    

11. Ortalyqtan qashyp ketken bala týraly der kezinde basshyǵa jáne bala aýyrǵan jaǵdaıda dárigerge habarlaýǵa mindetti.

12. Balaǵa qatysty ózge qyzmetkerlerdiń  kásibı tapsyrmalaryn oryndaıdy.

13. Balamen jumys júrgizý josparyn jasaıdy jáne atqarylǵan jumysy týraly qorytyndy esep berip otyrady.

14. Kásibı deńgeıin árdaıym  kóterip otyrady.

15. Topta bala tárbıesine baılanysty tárbıe saǵattary men ádistemelik is-sharalar uıymdastyrady. Balanyń jas shamasyna qaraı bilimin tolyqtyryp otyrady.

16. Mekteppen baılanys jasaıdy, oqýshynyń bilim sapasy men tártibin qadaǵalap otyrady.

17. Bala tárbıesi boıynsha ata-anamen jumys jasaıdy.

18. TQ-gin bilýge tıis, balalarǵa TQ, jolda júrý erejesin úıretip otyrýǵa mindetti.

19. Balalarmen saıahatqa, serýenge shyqqanda jáne túrli  sporttyq oıyndar kezinde olardyń densaýlyǵynyń qaýipsizdigine  jaýap beredi.

20. Pedagogıkalyq keńester men jınalystarǵa, ózge de mádenı is-sharalarǵa, kópshilik jumystarǵa qatysady.

21. Aýysym kezinde balalardy aýysym tárbıeshisine tizimmen tapsyrýǵa mindetti.   

Balalarmen til tabysyp, olardy beıimdep tárbıeleý, keleshekte balanyń

    Rýhanı ósýine, Ózin- ózi tanýyna

    Adamgershilik qasıetin damytý

    Ózin – ózi erkin seziný

    Áreketke qyzyǵýshylyǵyn arttyrý

    Bilimimen

    Adamgershilik qarym – qatynas, mádınettiligimen baǵalanýy tárbıeshiniń túpki maqsatty.

Tárbıeshi, balanyń otbasyndaǵy ata-analarymen  jeke dara sóılesip, balasymen til tabystyrady.

Balanyń kóńilide aq, júregide aq.Árbir pedagog ár balamen jeke dara jumys jasap, tulǵanyn ishki dúnıesimen onyń qyr – syryn anyqtap, múmkinshilikteri men qabiletiniń damýyna jaǵydaı týǵyzý  qajet. Óz úıinen jylýlyqty sezinbegen bala tárbıeshiden óz anasynan kórmegen jylýlyqty sezinedi. Ortalyqtan keter ýaqytta  jylap ketken balalar, tárbıeshi anasyn qımaıdy. Iaǵnı ol degen bizdiń tárbıeshilerimizdiń  ereń  eńbeginiń nátıejesi dep bilemiz.

Sonymen qatar árbir tárbıeshi

Bilýge mindetti: Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyn, Qazaqstan Respýblıkasynyń " Bilim týraly", "Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly", " Qazaqstan Respýblıkasynda Memlekettik Rámizder» týraly Zańy, "KR Azamattyq kodeksin",  "Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy balanyń quqyqtary týraly", "Neke jáne otbasy týraly", "Qazaqstan Respýblıkasynda múgedektigi boıynsha, asyraýshysynan aıyrylý jaǵdaıy boıynsha jáne jasyna baılanysty beriletin memlekettik áleýmettik járdemaqylar týraly", "Arnaýly áleýmettik qyzmetter týraly" Zańdaryn jáne basqa da bilim berýdiń damý baǵyttary men bolashaǵyn aıqyndaıtyn basqa da normatıvtik quqyqtyq aktilerdi; pedagogıka jáne psıhologıa negizderin; ómirde qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan balalarǵa arnalǵan arnaıy áleýmettik qyzmet kórsetýlerdiń memlekettik standarttardy; arnaıy pedagogıkany, psıhologıany, pedagogıka ǵylymy men praktıkanyń jetistikterin; ekonomıka negizderin; eńbek týraly zańnamalardy, qarjylyq-sharýashylyq qyzmetti, eńbekti qorǵaý, tehnıka qaýipsizdigi, óndiristik sanıtarlyq jáne órtke qarsy kúres normalary men erejelerin bilýi tıis.

Iá, kez kelgen adam ustaz bola almaıdy. Sebebi:  Ustazdyq óner, taǵlymy tereń óner.

---