InfoHub Logo

Balalar ádebıetiniń báıteregi S. Begalın
Maqsaty: Oqyrmandarǵa balalar jazýshysy S. Begalın jaıynda maǵlumat bere otyryp, onyń óleńderimen shyǵarmashylyqtaryn tanystyryp, oqyrmandardy adaldyqqa, páktikke, adamgershilikke tárbıeleý.
Kitaphanashy: Sálemetsizder me Qurmetti bizdiń kitaphananyń oqyrmandary búgin men ótkizileıin dep jatqan keshimizdiń taqyryby Balalar ádebıetiniń báıteregi S. Begalın atty keshimizge qosh keldińizder. Endi osy keshimizdi bastaımyz.
Saparǵalı Begalın Ysqaquly 1895 jyly qazan aıynyń 24 - de Shyǵys Qazaqstan oblysynda, Abaı aýdanynda, Degeleń aýylynda dúnıege kelgen.
Saparǵalı Begalın – jazýshy, qazaq balalar ádebıetiniń negizin qalaýshylardyń biri. Begalın 1915 jyly Semeı qalasyndaǵy orys - qazaq ých - shesin bitirgen.
Begalın shyǵarmashylyq jolyn óleń jazýdan bastaǵan.
Saparǵalı Begalın - Abyraly óńirinen shyqqan qazaq ádebıetiniń kórnekti ókilderiniń biri.
Alysqa kelý kerek Sapekeńshe:
Tik boıly, tastaı dene, bıik eńse,
Sıatyn qara kóz osy qaraqasqa
Otyz ben otyz bestiń birin berse!
Murtynyń mıyǵyna azdap buryl,
Kirgenmen, kórsetpeıtin olda qý bir!
Qońyrqaı ajarynda joq esh ájim,
Derlikteı,- Ul ataýly sondaı tuǵyr!
Denege laıyq bitken qylyq minez
Ne artyq is, boıda joq ne artyq sóz,
Qalpynan sypaıylyq bir aýmaıtyn
Ólshemi turaqtalǵan bir ádil tez
Súısinip oqıtuǵyn týǵan halqy,
Jetkenge talant, oıdyń shamsharqy,
Birtalaı eńbek jazdy, aldy jarqyn,
Lasy, kirshigi joq, taza arty,- dep kórnekti jazýshymyz Sábıt Muqanov óleńge qosqandaı Saparǵalı jazýshymyz sıaqty shejire adamnyń ómiri qandaı qyzyq bolsa, shyǵarmashylyǵynda sondaı qyzyq.
Ol - halqymyzdyń ǵasyrlar boıy aýyzsha taraǵan áńgime - ańyzdaryn, aıtys - óleńderin, sheshendik tolǵaýlaryn jatqa biletin eskiniń kózi, onyń ústine etnograf, ári tarıhshy.
Endi balalar, S. Begalınniń óleńderine kezek bereıik!

1 - oqýshy.
Týǵan jer
Súısindim kórip maqtanyp
Týǵan týym asqarym
Ór keýdeńmen bul jaryp,
Jastanǵan qazyna tastaryń
Maqtany bolyp halyqtyń
Motorǵa qýat kúsh bergen
Ken jastanǵan alyp shyń
Arqada kókke tós kórgen.
Sarqyttaı saqtap san zaman
Jetkizdiń asyl urpaqqa
Aspanda gýlep samsaǵan
Qanatty eliń der shaqta.

2 – oqýshy:
Eńseńdi kókke kótere
Ken esigin keń ashtyń
Baılyqtyń órin tótelep
Maqtasam qalaı jarastyń
Ósip eń seniń órińde
Qaınaryńnan nár alyp,
Alýan qıly ómirge
Er jettim sende jaralyp.

3 – oqýshy:
Attanǵan senen erterek
Túzden túlep toıatty
Shyńyna óner entelep,
Arnaǵam saǵan jas shaqty.
Jandy eńbegim talpynǵan
Ornymdy taptym boıǵa shaq
Yrzalyq taptym halqymnan
Halqymda shet men de shat

4 – oqýshy: Ana
Kúıbeńdep qońyr úıinde
Jórgekti ulan ósirdiń
Talpynyp ulan kúlgende
Masaırap sende esildiń
Er jetti ulan eseıip
Tynym kórmeı kúıbeńdep
Qabyldyń shapan, teri ılep
On saýsaǵyń súıreńdep.

5 – oqýshy:
Attandy ulan joryqqa
Azyǵyn jolǵa saıladyń
«Sharýańdy oılap qamyqpa», -
Dediń de beldi baıladyń
Jolyn kúttiń ulannyń
Keledi qashan ulym dep
Oraldy aman shyraǵyń
Aldynan shyqtyń kúlimdep.

Ómir áni
6 – oqýshy:
Shyrqal, shyrqal janym súıgen jaqsy ánder
Jetti jazyń, ánshi dalam, masaıra,
Gýlegen jel, asyr salǵan ózender
Kókiregimdi jatsyń báriń qashanda

7 – oqýshy.
Qyrda qulan, kisinegen taı, qunan
Asyr salyp aýylda oınar qozy – laq
Kóktem kúıi kúlimdetip atyp tań,
Tolqysyn kól, tursyn bılep kók quraq

8 – oqýshy
Qaıshy qanat qarlyǵashtar sýylda
Qyr ánshisi bozsha torǵaı jyrlashy
Balyn jınap aralar da ánge sap
Ańyrmashy, ánsiz dalam turmashy.

9 – oqýshy: Aýylym án sap shat ómirin shalqytsyn
Jarqyn ómir kúmis qońyraý soqqandaı
Kókiregim kúı nóserin aǵytsyn,
Shyrqalsyn án kúndiz – túni toqtalmaı.

10 – oqýshy.
Tyńdaıyn da ánniń balyn jutaıyn
Janym mas bop balqysyn bir súıegim
Ánshi tynba, án tyńdaýǵa men daıyn
Ómir ánin bar janymmen súıemin.

11 – oqýshy:
Beıbitshilik jarshysy ush aspanda
Eńbekshi elge, dostyqqa uran salda
Aq qanatty kógershin adam dosy
Jetsin úniń, uranyń bar jahanǵa

12 – oqýshy.
Beıbitshilik baqyt dep salsań uran
Únińdi estip talqandar tordy qyran
Eńbek súıgen álemniń adamdary
Qanattana jas túlek jalynda ulan

13 - oqýshy
Sen baqyttyń jarshysy ómir qusy
Ústinde bar beıbitshilik halyq kúshi
Sharla álemdi, sharyqta, sharshap talma
Jaz bolǵansha tep - tegis ómir qysy
Aq kógershin aspanda
Qyrǵı bar dep jasqanba
Shyrqa shyńshań asqarǵa.

14 – oqýshy:
Erlik, dańq eńbekte
Taý ornyna kólder arnap
Qum ornyna ósirdik gúl
Tabıǵatty erkin qolǵa ap
Jańarttyq biz, jaınady ómir

15 - oqýshy:
Kip - kishkene bıdaı dánin,
Balqytady baptap eńbek,
Qara túnek qastyq zárin -
Jaýyzdyqty kóshken jerlep

16 - oqýshy:
Erlik, dańq – bári eńbekte
Taǵdyry da tabıǵattyń
Eńbek ıe jer men kókke
Órshil kúshi adamzattyń

Kitaphanashy:
Saparǵalı Begalın - ádebıetimizdiń poezıa, proza janyrlarynda tartymdy, tasymdy shyǵarmalar bergen kórnekti sýretkerler, kóp jyldar sharshamaı shapqan júırik.
Uzaq tvorchestvolyq saparda sýretker qalamynan jıyrmanyń ústinde poema, onnan astam poves, júzdegen áńgime, toǵyz pesa, bir roman, kóptegen estelikter, zertteýler maqalalar týdy.
Endeshe «men emes, shege jyrtty» kóriniske bereıik.
Kórinis: «Men emes, shege jyrtty»
Avtor: Erkin besinshi synypqa kóshti. Sabaqty jaqsy oqyǵany, úlgili tártibi úshin oǵan ádemi qaǵazǵa jazylǵan maqtaý qaǵaz berildi. Qýanǵan ol, maqtaý qaǵazyn úıine jetkenshe kótere ustap keldi. Esikten kire bere, kishkene qaryndasy Ántaıǵa:
Erkin: - Bul ne, tapshy? – dep qyzyqtyrdy.
Ántaı: - Bere tur. Kóreıinshi.
Erkin: - Joq saǵan berýge bolmaıdy. Kirletesiń.
Avtor: Erkin osyny aıtty da, maqtaý qaǵazyn Ántaıdyń qoly jetpeıtin etip, etajarkanyń joǵarǵy sóresine qoıdy. Odan birazdan keıin aldy da óz kereýetiniń bas jaǵyna bastyrmamen japsyrdy. Ondaǵy oıy: - «Qyzmetten kelgen bette mamam kórsin». Erkin budan keıin tysqa shyǵyp ketti. Ántaı bul kezde óziniń oıynshyǵyn jınaǵan buryshta otyr edi. Ol Erkinniń dalaǵa shyqqanyn kórisimen – aq astyna oryndyq qoıyp, japsyrýly turǵan maqtaý qaǵazdy julyp aldy. Qaǵazdyń bastyryp qoıǵan buryshtary jyrymdalyp jyrtylyp qaldy. Ántaı bulaı bolar dep oılamap edi. Qaǵazdy jerge tastaı berip, zytyp jóneldi.
Úıge Erkin keldi. Álginde ǵana japsyryp qoıǵan maqtaý qaǵazynyń úshti – kúıli joǵalǵanyn kórip, júregi sý ete qaldy. Qarasa, jerde jatyr. Sheti julym – julym. Erkin júgirip syrtqa shyqty da, Ántaıdy izdedi.
Erkin: Ántaı! Ántaı!
Avtor: Erkin maqtaý qaǵazdy kórsetip...
Ántaı: Jo Joq men emes. Men tek.... Kóreıin dep... ala berip edim.. Ony shege jyrtyp ketti.
Kitaphanashy: Jaraısyńdar balalar!
Mine kórdińder me S. Begalın balalarǵa arnap shyǵarǵan osyndaı áńgimeleri kóp eken. S. Begalınniń óleńderin zer salyp, kóńil qoıyp oqyǵan adam onyń sazdy lırık, syrshyl aqyn ekenine anyq kóz jetkizedi.
Jınaqylyq, ádeptilik, qaıyrymdylyq S. Begalınniń balalarǵa arnaǵan taqpaq, jańyltpash, jumbaq óleńderine tán qasıetter. Ata mekeni Degeleńge barǵan bir saparynan:
Kóristik aman, kóńil shat,
Attanam búgin aıtyp hosh.
Kóńilge túrli oılar sap,
Asyqpa, aýylym meni tos.
Men kelermin san ret.
Samaldy jeldi tóske ala
Aýnarmyn talaı saǵan kep
Kerim ıyq, keler dala – dep jyrlap qaıtqan aqynnyń lırıkasyndaǵy basty saryn, negizgi motıv – týǵan jerge degen ystyq mahabbat, ómirge degen qushtarlyqty baıqaımyz.
Saparǵalı atamyz elýge jýyq óleńder teksine án jazǵan. Halyq aqyndary Isa, Shashýbaı, Tóleý, Doskeı shyǵarmalaryn suryptap bastyryp, olardyń tuńǵysh ómirbaıanyn jazǵan. Saparǵalı zertteýshi, oqymysty – fólklorıst retindegi týyndylary óz aldyna bólek áńgime.
Jaqsy balalar búgingi ótkizgen S. Begalın jaıly «Balalar ádebıetiniń báıteregi» atty keshimizdi aıaqtaımyz.

Balalar ádebıetiniń báıteregi S. Begalın. júkteý