InfoHub Logo

Biz betine tutas japyraq pen gúldiń sýreti jáne ár túrli oıýlar salynǵan, ózi ábden qaraıyp ketken baıaǵynyń kádimgi eki kebejesin kórip pe edińiz? Úlken ájeden muraǵa qalǵan dál osyndaı kebeje bólmeniń ishinde tur. Beti tolǵan órnek raýshan, qyzǵaldaq gúlderimen, taǵy basqa neshe túrli oıýlarmen bezendirilgen. Ara-arasynda butaq múıizdi eliktiń basy kórinedi, al dál ortasyna tutas adam beınesi oıyp salynǵan. Tisi aqsıyp, bet-aýzy tyjyraıǵan ersi túri kisiniń kúlkisin keltiredi. Tóbesinde kishkene múıizi bar, uzyn saqal, eshki aıaq. Balalar ony ober-ýnter-general-admıral-serjant-Eshkiaıaq deıtin. Aıtyp shyǵýdyń ózi ońaı emes. Al mundaı ataqty ekiniń biri ala bermeıdi, esesine bul beıneni oıyp salý ońaıǵa túspegen. Biraq, áıteýir, oıyp salǵan. Eshkiaıaqtyń eki kózi aına astyndaǵy stoldy, al onyń ústinde forfordan jasalǵan áp-ádemi baqtashy qyz tur. Aıaǵynda altyn jalatqan kebis, sál sholaqtaý kóılegine al qyzyl raýshan gúlin qadaǵan, basynda altyn qalpaq, qolynda baqtashynyń quryǵy. Úrip aýyzǵa salǵandaı! Al qasynda kómirdeı qap-qara pesh tazalaýshy, biraq ol da forfordan jasalǵan jáne barlyq forfordan jasalǵan shaǵyn músinder sekildi, ol da ózinshe tap-taza, súp-súıkimdi; alaıda pesh tazalaýshy degen aty bolmasa, jasaǵan adam odan dál osy kúıinde hanzada jasaýyna da bolatyn edi.

Pesh tazalaýshynyń qolynda baspaldaǵy bar; júzi aqshyl, al betiniń ushy qyzdardyń beti sekildi qyzǵylt, munysy, árıne, durys emes, beti qara bolýǵa tıis edi. Ózi baqtashy qyzdyń dál qasynda tur ekeýin áýelde solaı qatar qoıǵan bolatyn, sol kúıinde birge turyp qala berdi: turyp, turyp, aqyry úılenip aldy; ekeýi de jas, ekeýi de taldyrmash, ekeýi de forfordan jasalǵan, qysqasy, bir-birine teń edi.

Olardyń qastarynda taǵy bir qýyrshaq turdy, boıy bulardan úsh esedeı úlken. Ol únemi basyn ızep turatyn kári qytaı edi. Ol da forfordan jasalǵan jáne ózin kishkentaı baqtashy qyzdyń atasymyn dep ataıtyn, biraq sony dáleldep shyǵa almaǵan bolýy kerek. Ol «nemeresine» bıligim júredi dep esepteıtin, sol sebepti baqtashy qyzǵa quda túsken ober-ýnter-general-admıral-serjant-Eshkiaıaqqa kelisim bildirgendeı basyn ızeıdi.

— Mynaý degen kúıeýiń bolady endi! – dedi qart qytaı baqtashy qyzǵa. Meniń oıymsha sol qyzyl aǵashtan jasalǵan! Ol seni ober-ýnter-general-admıral-serjanttyń áıeli etip shyǵarady! Onyń qupıa jáshikterin bylaı qoıǵanda, tutas bir kebeje kúmisi bar!

— Qarańǵy kebeje ishine meniń barǵym kelmeıdi! – dedi baqtashy qyz. Onyń on bir forfor áıeli bar kórinedi.

— Al sen on ekinshi áıeli bolasyń, – dedi qytaı.

Túnde eski kebeje syqyrlaǵan kezde, biz senderdiń toılaryńdy jasaımyz. Jasamasam, qytaı bolmaı keteıin!

Ol sony aıtyp basyn ızedi de, dereý uıyqtap ketti. Baqtashy qyz kóziniń jasyn tógip, óziniń súıikti serigi pesh tazalaýshyǵa qarady.

— Bar tilegim, – dedi – qashaıyqshy basymyz aýǵan jaqqa. Munda endi qalýǵa bolmaıdy.

— Seniń tilegiń men úshin zań! – dedi pesh tazalaýshy. – Kerek deseń qazir keteıik. Seni asyraýǵa meniń tabysym jetedi!

— Tek mynaý stoldan bir tússek eken! – dedi qyz. Osy jerden qaramyzdy batyrmaıynsha meniń kóńilim kónshimeıdi.

Pesh tazalaýshy oǵan basý aıtyp, stoldan qalaı týsý kerek ekenin, qaı jerge aıaǵyn qalaı salý qajet ekenin túsindirdi. Onyń baspaldaǵynyń da paıdasy az bolǵan joq; áıteýir, aman-esen ózderi jerge tústi. Biraq jerge túsip, eski kebejege kóz jibergen kezde, olar joǵarydan qym-qýyt abyr-sabyrdy kórdi. Oıýlap salynǵan elikter butaq múıizdi bastaryn ólgenshe sozyp, jan-jaqtaryna qaraıdy, al ober-ýnter-general-admıral-serjant-Eshkiaıaq kókke sekirip, kári qytaıǵa:

— Qashty! Qashty! – dep aıqaılaıdy.

Qashqyndar qorqyp ketip, terezeniń aldynda, edende turǵan kishkene sandyqshanyń ishine zyp berdi.

Sandyqshanyń ishinde tolyq emes úsh-tórt oıyn kartasy jáne oıynshyq teatry bar eken; tar sandyqshanyń ishin, áıteýir, tyǵyzdap ornalastyrypty, sahnada oıyn kórsetilip jatyr. Qıyqtyń, túıeniń, shybynnyń, shytyrdyń jáne qarǵanyń mátkeleri qoldaryndaǵy qyzǵaldaqtaryn jelpip qoıyp, eń aldyńǵy qatarda otyr. Olardyń artynda baltalar túregep tur jáne dál qartadaǵydaı ústinde bireý, astynda bireý eki-ekiden bastary bar. Pesa aırylysýǵa májbúr bolǵan eki ǵashyqtyń qaıǵy-qasireti týraly eken. Baqtashy qyz óz bastaryndaǵy oqıǵany kórip jylap jiberdi.

— Joq, men mynaǵan shydap tura almaımyn! – dedi ol pesh tazalaýshyǵa. Keteıik bul jerden.

Olar edenge túskende oıanyp alǵan kári qytaı ishindegi qorǵasyn sharıgi shyldyrlap, eki jaqqa kezek-kezek yrǵalyp bularǵa qarap tur eken.

— Oıbaı, kári qytaı qýyp kele jatyr, – dep aıqaı salǵan baqtashy qyz amaly quryp óziniń forfor tizesine sylq etip qulaı ketti.

— Toqta, maǵan bir oı keldi! – dedi pesh tazalaýshy. Kórdiń be, anaý buryshta jupar ıisti shópter men gúlder salynǵan úlken quty tur! Soǵan kirip alaıyq! Gúlderdiń qaq ortasynda jatamyz, al eger kári qytaı kelse, kózine tuz shashyp jiberemiz.

— Joq, bolmaıdy! – dedi baqtashy qyz. – Men bilemin olardy. Kári qytaı bir kezde osy qutymen nekege otyrǵan, ondaı jaǵdaıda olar birin-biri satpaıdy! Joq, bizge dúnıeni kezip, bas aýǵan jaqqa qańǵyp ketkennen basqa eshteńe qalǵan joq.

— Qandaı qıyndyqta da menimen birge bolýǵa shydamyń jete me? – dep surady pesh tazalaýshy. – Álemniń osynsha keń ekenin eskerdiń be? Jáne osydan keıin bizge qaıtyp oralýǵa bolmaıtynyn oıladyń ba?

— Iá, ıá, – dedi baqtashy qyz.

Pesh tazalaýshy qyzǵa tesile qarap turdy da:

— Meniń júrer jolym peshtiń qubyrymen ótedi, – dedi. Maǵan erip qubyrdyń shym-shytyryq qýystarymen birge órmeleýge shydamyń jeter me eken? Onda bir kirgen soń, ne isteý keregin jaqsy bilemin! Biz eshkimniń qoly jetpeıtin jerge kirip alamyz! Eń joǵarysynda tesik bar, sol tesikten syrtqa shyǵýǵa bolady!

Ol baqtashy qyzdy peshtiń aýzyna alyp keldi.

— Qandaı qap-qara! – dedi qyz, biraq sonda da munyń sońynan erip, peshtiń tastaı qarańǵy qubyrynyń ishine endi.

— Minekı, qubyrdyń ishine de kirdik! – dedi peshshi. – Qarashy, qarashy! Dál tóbemizde bir juldyz jarqyrap tur!

Shynynda da, tóbeden bularǵa jol kórsetip, bir juldyz jarqyrap turdy. Endi olar tek órmeleı berdi, órmeleı berdi. Barǵan saıyn ilgeri basý qıamet boldy. Biraq peshshi baqtashy qyzdy únemi demep, forfor aıaqtaryn qaı jerge tirep, qalaı basý kerek ekenin kórsetip otyrdy. Aqyry ekeýi qubyrdyń erneýine shyǵyp otyryp dem aldy ózderi ábden qaljyraǵan jáne qaljyraıtyn da jónderi bar!

Aspanda japyrlaǵan juldyzdar, al jerde japyrlaǵan úılerdiń tóbeleri. Mynadaı bıikten tóńirektiń bári shetsiz-sheksiz keńistikke aınaldy. Beıshara qyz álem osyndaı sheksiz bolar dep oılamaǵan edi. Ol peshshiniń ıyǵyna basyn súıedi de, jylap qoıa berdi; kózinen aqqan jas keýdesine quıylyp, belindegi altyn boıaýdy jýyp ketti.

— Joq, mynaý shekten tys! – dedi ol. – Men buǵan shydaı almaımyn. Álem óte úlken. Shirkin-aı, aına astyndaǵy stolǵa qaıtyp barar ma edi! Qaıtyp barmaıynsha kóńilim kónshir emes! Men seniń sońyńnan ergende qaıda aparasyń degem joq, endi sen meni shyn súıseń, burynǵy ornyma qaıta apar!

Pesh tazalaýshy ony raıynan qaıtarmaq bolyp, kári qytaı men ober-ýnter-general-admıral-serjant-Eshkiaıaqty esine salyp edi, biraq ol aıtqanǵa kónbedi, tek eńiregen kúıi súıikti serigin qushaqtap súıe berdi. Ne isteý kerek?

Beker bolsa da, kónýge týra keldi.

Olar endi qubyrdyń boıymen qaıta tústi; bul ońaı bolǵan joq! Qarańǵy peshtiń ishine kelgen kezde olar syrtta bólme ishinde ne bolyp jatqanyn estý úshin, esiktiń tusyna kelip, únsiz tyń tyńdady. Bóten dybys bolmaǵan soń, olar syrtqa shyqty. Ah! Edende kári qytaıdyń synyǵy shashylyp jatyr; bulardyń sońynan qýam dep, stoldan qulap, úshke bólinipti; arqasy omyrylyp bir jaqqa, basy julynyp ekinshi jaqqa ketken. Ober-ýnter-general-admıral-serjant-Eshkiaıak endi ne isteý kerek degendeı oıǵa batyp, burynǵysha óz ornynda tur.

— Sumdyq-aı! – dep ah urdy baqtashy qyz. Kári ataı byt-shyt bolyp synyp qalypty, bizdiń kinámiz ǵoı bári de! Ah, men buǵan shydaı almaspyn!

Baıǵus qyz kip-kishkentaı saýsaqtaryn syndyra ýqalap, janyn qoıarǵa jer tappady.

— Jóndeýge bolady muny! – dedi pesh tazalaýshy. – Qatyryp jóndeýge bolady! Tek ýaıymdamashy! Aldymen arqasyn jelimdep, sosyn qaraqusynan jamaýmen jaqsylap shegendep tastaǵannan keıin, qaıtadan jap-jańa bolyp shyǵa keledi, kórersiń, áli talaı qorlyqty kórsetedi bizge!

— Ras pa? – dedi baqtashy qyz.

Ekeýi órmelep stolǵa shyǵyp, burynǵy oryndaryna qaıta turdy.

— Qalaı jerdiń túbine ketkenbiz! – dedi pesh tazalaýshy. Jan salyp kirisseń boldy eken ǵoı!

— Tek ataıdy jóndep berse eken! – dedi baqtashy qyz. Álde ol óte qymbatqa túse me?

Aqyry atasy da jóndeldi: synǵan arqasyn jelimdep, moınyn jamaýmen jaqsylap shegendep tastap edi, jap-jańa bolyp shyǵa keldi, tek burynǵysha basyn ızeı almaıdy.

— Siz ózińiz synǵannan beri tym kókke qarap menmensip kettińiz ǵoı, – dedi oǵan ober-ýnter-generaladmıral-serjant-Eshkiaıaq. Menimshe, bul arada menmensı qoıatyndaı túk te joq! Al endi maǵan baqtashy qyzdy bere me, joq pa?

Pesh tazalaýshy men baqtashy qyz kári qytaıǵa jalbaryna qarady, óıtkeni ol basyn ızep qoıa ma dep qoryqty, biraq basyn ızeı almady jáne basyn ızeı almaıtynyn moıyndaǵysy da kelmedi, jurttyń bárine jelkemde jamaýym bar edi dep jatý kimge jaqsy deısiń! Sóıtip, qos jubaı burynǵysha birimen-biri qatar turyp qala berdi. Ataıdyń jelkesindegi jamaýǵa toba qylyp, baqtashy qyz ben pesh tazalaýshy qashan synyp qalǵanǵa deıin, birin-biri súıip ótti.

Aýdarǵan T. Ábdikov

---