InfoHub Logo

Búgingi tańda medısına salasynda, sonyń ishinde júıke júıesi aýrýlary arasynda, mı qan aınalymynyń jiti buzylysy - ótkir problemalardyń biri. Sebebi atalmysh syrqat ábden beleń alyp, odan týyndaıtyn ınsýlt saldarynan ólim-jitim kóbeıip, múgedektiktiń eń basty sebebi bolyp otyr. Sóıtip bul medısınalyq qana emes, áleýmettik te máselege aınaldy.

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetterine súıensek, bir jyl ishinde ár myń adamnyń 1-4-eýi ınsýltke shaldyǵady. Jedel mı-qan aınalymynyń buzylýy saldarynan naýqastardyń 50 paıyzdan astamy múgedek bolyp qalyp, bógde kisiniń kútimine muqtaj.

Insýlttiń jıileýine yqpal etetin faktorlar: halyqtyń áleýmettik ahýaly, júıke kerneýine alyp keletin túrli psıhıkalyq-emosıonaldyq áserlerdiń kóbeıýi, qorshaǵan ortanyń zıandy áseri, gıpodınamıa, ıaǵnı az qozǵalý, aterosklerozdyń sebepterimen kúrestiń jolǵa qoıylmaýy, qan tasýynyń júıeli túrde emdelmeýi. Taǵysyn taǵylar.

Insýlttiń jiti kezeńinde ólim-jitim 30-35 paıyzdy quraıdy, alǵashqy jyldyń aıaǵyna deıin 50 paıyzǵa jetýi de múmkin.

Jiti mı qan aınalymynyń buzylý jaǵdaılaryn tómendetýde aldyn alý sharalary mańyzdy ról atqarady. Insýlttiń aldyn alý mamandardyń biliktiligin, turǵyndarǵa ýaqytyly keńes berýdi talap etedi. Bul rette ınsýlt jedel órshigen kezde alǵashqy kómekti der kezinde kórsetý, ásirese birinshi 6 saǵat ishinde mıdyń qan júrmeı qalǵan óli aımaǵyn meılinshe shekteýge kóńil bólý, mı qan aınalymy júıesi qyzmetin qalpyna keltirý sharalary, ınsýlttiń qaıtalanýynyń aldyn alý mańyzdy.

Qazirgi kezde ınsýltti naqtamalaıtyn dıagnostıkalyq quraldar jetkilikti. Olar kompúterli tomografıa, magnıttik-rezonanstyq tomografıa, transkranıaldy doplerografıa, ehoensefalografıa, elektroensefalografıa, reoensefalografıa.

Jiti mı qan aınalymy buzylýy kezinde kórsetiletin medısınalyq járdem úsh kezeńnen turady:

1. Alǵashqy kómek kezinde mıǵa qan quıylýy anyqtalyp, jedel is-sharalar oryndalady. Buny kóbine "jedel járdem" dárigerleri atqarady. Insýlt sebepteriniń biri qan tasý bolǵandyqtan, qan qysymyn tómendetý mıdy ottegimen qamtamasyz etetin antıoksıdantty, nootropty dáriler berý, qurysý belgilerin tejeý, naýqas esten tanǵan jaǵdaıda, aýyz qýysyn tazalap, ottegimen demaldyrý, aýrýhanaǵa jetkizý.

2. Aýrýhanada naýqasty nevrolog, neırohırýrg mamandar tekserip, mıǵa qan quıylý túrin, aýyrsyný satysyn, damý sebepterin, nevrologıalyq aýytqýlardy anyqtap, emdeý jáne qalpyna keltirý jumystaryn bastaıdy.

3. Aýrýhanadan keıin naýqas emhana dárigerleriniń baqylaýynda bolyp, emdeý, aldyn alý, qalpyna keltirý sharalaryn jalǵastyrady. Ásirese bul kezeńde erte qalpyna keltirý jáne mıǵa qan quıylýdyń qaıtalanbaýyn qadaǵalaý mańyzdy. Naýqasta aýrý belgileri uzaq saqtalǵanda, ol medısınalyq - áleýmettik saraptaý komısıasyna joldanady.

Insýlttiń aldyn alý úshin ony týdyratyn negizgi sebepterge toqtalǵan jón. Olar: qan tasýy - gıperholesterınemıa, qantty dıabet, júrek-qan tamyry aýrýlary (júrektiń ıshemıalyq syrqaty, ınfarkt, júrek soǵysynyń buzylýy, vaskýlıtter), ateroskleroz, temeki tartý, alkogóldi ishimdikter ishý, gıpodınamıa, strester, tuqymqýalaýshylyq (ata-anasynda, basqa jaqyn týystarynda joǵary qan qysymynyń bolýy). Bular qaýip tobyna jatqyzylady.

Insýlttiń aldyn alýdyń eki túri bar: jalpylama keńes berý, qaýip tobyna keńes berý. Ol úshin dárigerlerdiń kómegimen baspasóz quraldarynda halyqqa naýqastyń taralýy, zardaby, aldyn alý sharalary týraly keńinen aqparat berip, nasıhat júrgizý. Bunda qaýip faktorlaryn azaıtyp, salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýdyń mańyzy zor. Demek, mıǵa qan quıylýdyń aldyn alý úshin temeki men ishimdikti doǵarý, as tuzyn shekteý, jeńil qorytylatyn dárýmendi taǵamdar, jemis-jıdek, kókónis jeý, dene shynyqtyrýmen shuǵyldaný, streske jol bermeý kerek.

Joǵaryda atalyp ketken qaýip tobyndaǵy adamdardy anyqtap, gıpotenzıvti, antıagregantty, antıkoagýlántty, aterosklerozǵa qarsy dáriler qoldaný qajet.

Mıǵa qan quıylýy saldarynan mı qatparlary azaıyp, aqyl-oı kemshindigi, mnestıkalyq nevrologıalyq jetimsizdikter baıqalady. Bul kezde nootropty dáriler taǵaıyndalady.

Syrqattyń aldyn alýda sapaly tamaqtaný mańyzdy. Maıly emes jylqy, sıyr, eshki etteri, balyq, jemis-jıdek, kókónis, keptirilgen jemister paıdaly. As tuzyn múmkindiginshe az paıdalaný qajet. Dári-dármektermen qatar naýqastarǵa shóp tunbalary, kók shaı, júgeri shashaǵy da jaqsy kómektesedi. Naýqastardyń Merke, Saryaǵash sekildi qońyrjaı klımatty shıpajaılarda demalǵany durys.

J. S. Seıitmaǵambetova

---