InfoHub Logo

Qazaq kúresi tek biliginde kúshi ǵana emes, júreginde túgi bar naǵyz jigitterdiń aıqasatyn —  tekti kúres túri. Sebebi bul jerde salmaq dárejesi sáıkes kelmesede balýandar ózinen birneshe ese úlken balýanmen kúsh synasyp Túıe balýandy anyqtaıdy. Balýandardyń jaýyryny tolyq jerge tıse ǵana taza jeńis bolyp eseptelinedi. Ol naǵyz bilek kúshi bulqynǵan, qarsylasynyń jigerin qum qylǵan apaıtós alyptardyń kúresi. Sondyqtan qazaq kúresiniń keleshegi — kemel, bolashaǵy jarqyn. Qazirgi kezde qazaq kúresine degen qyzyǵýshylyq jyldan jylǵa artyp keledi.

Qazaq jerinde uıymdastyrylatyn kúres túrine alys-jaqyn shet elderden balýandar keldi. Tipti Kýba, Japonıada byltyrǵy 2019 jylǵy «Álem barysynda» boı kórsetti. Qazirgi kezde Álemdik dáreje ózin kórsetken qazaq balýandary jeterlik. Olarǵa Beıbit Ystybaev, Aıbek Nuǵymarovty atap ketsek bolady.

2012 jyly Tarazda ótken tuńǵysh «Eýrazıa barysy» dúbirli dodasynda «Taraz Arlany»laqap atymen tanylǵan Beıbit Ystybaev 12 memleketten kelgen kileń myqtylardyń arasynan top jaryp altynnan alqa taqty.

2019 jyly «Álem barysy» dúbirli dodasynda Aıbek Nuǵymarov Túıe balýan atanyp, jeńis tuǵyrynyń 2-orynynan kórindi.

Tarıhy

Kúrestiń ulttyqtúri «qazaq kúresiniń» damý tarıhy qazaq halqynyń tamyry tereńnen tartylatyn tarıhymen tutasyp jatyr. Túrli bas qosýlar men mereke toılar sporttyń osy túriniń saıysynsyz ótken emes. Kúshi basym túsip, jeńiske jetken balýandar halyqtyń tóbesine tutar qurmetti adamyna aınalǵan. Qazaqtyń uly batyry Qajymuqan esimi qazaq halqynyń tarıhyna ǵana enip qoıǵan joq, sonymen birge sportshylardyń álemdik elıtasynyń qataryna kirdi.

«Qazaqsha kúres» boıynsha birinshi iri jarys 1938 jyly aýyl sharýashylyǵy aımaqtary arasyndaǵyspartakıada aıasynda ótken. Sol sátten bastap jarys dástúrli túrde respýblıka qalalarynda turaqty ótkizilip keledi. İri Halyqaralyq týrnırler 1952 jáne 1975 jyldary Azıa aımaǵy sportshylarynyń qatysýymen ótkizildi. Ulttyq kúrestiń damýy Qazaqstan egemendik alǵannan keıin jańa serpin aldy. 1991 jyldan bastap respýblıkalyq chempıonattar men birinshilikter jyl saıyn ótkiziletin boldy.

Deńgeıi

2012 jyldan bastap Qazaqstanda jyl saıyn qazaqsha kúresten "Qazaqstan barysy" respýblıkalyq týrnıri ótedi. Bul osy ulttyqsport túrin damytý úshin ótkiziledi. Týrnır Taraz qalasynda ótedi. Týrnırge barsha Qazaqstannan sportshylar qatysady. Erejege sáıkes, balýandar absolúttik salmaq dárejesinde óner kórsetedi. Sonymen qatar Taraz qalasynda "Eýrazıa barysy" halyqaralyq týrnıri ótedi. Munda Eýropa men Azıadan balýandar qatysady. Turaqty qatysýshylary Iran, Mońǵolıa, Reseı, Polsha, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Ýkraına, Qytaı jáne Qazaqstan balýandary.

Al 2014 jyly Pavlodarda alǵash ret qazaqsha kúresten "Álem barysy" álemdik týrnıri ótti. Jarysqa sportshylar álemniń túkpir-túkpirinen qatysty.

Qazaq kúresi — naǵyz tekti kúres túri. Balýandardyń jaýyryny tolyq jerge tıse ǵana taza jeńis bolyp eseptelinedi. Ol naǵyz bilek kúshi bulqynǵan, qarsylasynyń jigerin qum qylǵan apaıtós alyptardyń kúresi. Sondyqtan qazaq kúresiniń keleshegi — kemel, bolashaǵy jarqyn.

Sport densaýlyq kepili — salaýatty ómir salty

Sport — densaýlyq kepili. Sporttyq adam ómirinde alatyn orny zor ekendigin bárimiz bilemiz. Sportpen aınalysqan adamnyń densaýlyǵy myqty, ózi shydamdy bolady. Bizdiń ata-babalarymyz «táni saýdyń-jany saý»-dep beker aıtpaǵan. Sporttyń qaı túrimen aınalysý adamnyń qabiletine baılanysy bolady.

Bul týraly uly oıshyl Ibn-Sına da óz shyǵarmalarynda aıtqan. Ol sondaı-aq sportty maǵynasyna qaraı jeńil, aýyr, uzyn, qysqasıaqty birneshe túrge bólgen. Densaýlyq pen ómirdi damytý úshin kem degende sporttyń 33 túrine jattyǵý jasaý kerektigin aıtqan.

Elbasy N. Á. Nazarbaev óziniń «Qazaqstan-2030»strategıalyq baǵdarlamasynda halyqty salaýatty ómir saltyna ómir saltyna yntalandyrý basym baǵyttyń biri retinde atap kórsetti. Búgingi tańda elimiz de úlken aǵalardan kishkentaı balalarǵa deıin dene tárbıesine erekshe mán berýde.

Salaýatty ómir súrý degenimiz-tazalyq saqtap, dene tárbıesi jáne sportpen shuǵyldaný. Árbiradam sportpen aınalysý kerek. Óıtkeni sportpen únemi aınalysqan adamnyń deni saý, kóńil kúıi kóterińki bolady jáne densaýlyǵy jaqsarady. Sporttyq oıyndardyń túrleri óte kóp : fýtbol, basketbol, voleıbol, tenıs, hokeı, shańǵy tebý, jáne t. b.

Sporttyń adam densaýlyǵyna qanshalyqty paıdaly ekenin, onyń adam ómirin uzartatynyn bilemiz. Sol úshin balalardy erte jastan sportqa degen qyzyǵýshylyǵyn oıatý úshin mektep baǵdarlamasyna da engizilgen.

Salaýatty ómir salty — bul eń áýeli densaýlyǵy saqtaýǵa jáne nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan saýyqtyrý jolyndaǵy belsendi is-áreket. Adamnyń ómir salty ózdiginen qalyptaspaıdy, al salaýatty ómir salty ómir súrý barysynda maqsatty túrde qalyptasady. Qazirgi málimetter boıynsha densaýlyq 53-55paıyz salaýatty ómir saltyna táýeldi bolady eken. Budansalaýatty ómir saltyn ustanýdyń qanshalyqty mańyzdy ekendigi aıqyn.

Bul salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýdyń negizgi sharty bolyp tabylady. Ol ómirlik mańyzdy múshelerdiń jáne músheler júıesiniń qyzmetin jaqsartady, sondyqtan salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýda úlken ról atqarady. DENSAÝLYQ — ÓMİR KEPİLİ.

QazaqUlttyq ýnıversıtetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti T. Ǵ. Q Jumadil Mahabbat Toqtarqyzy.

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń Aqparattyq qaýipsizdik mamandyǵynyń 1 kýrs stýdentteri Turarbek Oljas, Tólep Ábish, Tólegen Imanǵalı.

---