Batys Túrik qaǵanaty (603 - 704 jyldar)
Batys Túrik qaǵanaty (603 - 704 jyldar)
Konspekt
Qazaqstan aýmaǵynda 603 jyly Batys Túrik qaǵanaty quryldy. Batys Túrik qaǵanatynyń ortalyǵy Shý ózeni boıyndaǵy Sýıab qalasy boldy. Jazǵy ordasy Myńbulaqta ornalasty. Ol Jambyl oblysynda Qarataýdyń shyǵys baýraıynan Jońǵarıaǵa deıingi jerdi alyp jatty.
On taıpa bes nýshebı jáne bes dýlý taıpalaryna bólindi. Shegý men Ton qaǵandar tusynda qaǵanattyń saıası bıligi kúsheıdi. Shegý qaǵan shyǵystaǵy shekarany Altaıǵa deıin, batystaǵy shekarany Tarym ózeni men Pamır taýyna deıin jetkizdi. Ton qaǵan Orta Azıadaǵy basqarý júıesin qaıta qurǵan. Halqynyń quramy alýan túrli taıpalardan turatyn qaǵandyqta 630 jyldan bastap bılik úshin talas bastaldy. Nýshebı taıpasynyń qoldaýymen Eshbar Elteris 634 jyly bılikti ıelendi. Eshbar Elteris eldi basqarýdy qaıta quryp, “on - oq budýn” júıesin engizdi. Qaǵannyń on túmennen turatyn áskerı jasaǵy boldy. Dýlý men nýshebı arasyndaǵy 640 - 657 jyldardaǵy tartys qaǵandyqty múlde álsiretti. Osyny paıdalanǵan Qytaı áskeri 659 jyly Jetisýǵa basyp kirdi.
Batys Túrik qaǵanatynyń basqarý júıesinde qaǵan – joǵarǵy bıleýshi jáne áskerbasy bolyp sanaldy. Joǵarǵy laýazymdy qaǵan rýynan shyqqan aqsúıekter ıelendi. Olarǵa ıabǵý, shad, elteber ataqtary berildi. Al sot isterin buıryqtar men tarhandar atqardy. Jergilikti jerlerde qaǵannyń negizgi tiregi bekter bolǵan. Qarapaıym halyqty “qara budýndar” dep ataǵan. Túrik qoǵamynda “tat” sózi qul degen maǵynany bildiredi.
Qaǵanattaǵy negizgi sharýashylyq – maýsymdy jaıylymǵa negizdelgen jartylaı mal sharýashylyǵy boldy. Qalalardyń damýynda soǵdylyqtardyń róli basym bolǵan. 7 ǵasyrdyń bas kezinde túrikter jappaı otyryqshylana bastady.
Al Shyǵys Túrik qaǵanaty 682 - 744 jyldary ómir súrdi. Qutlyq (Elteris), Qapaǵan qaǵandar tusynda qaǵanat qýatty memleketke aınaldy. Aýmaǵy – Qazaqstan, Ortalyq Azıa, Shyǵys Túrkistan, Ońtústik Sibir. Dańqty qolbasshy Tonykók túrki halqynyń jaýyngerlik dańqyn asqaqtatty. 741 jyly Bilge qaǵannan keıin qaǵanat álsirep, ydyraı bastady.
Konspekt suraqtar
1. Qytaımen tıimdi shart jasasqan Shyǵys Túrik qaǵany:
2. Shyǵys Túrik qaǵanatynyń ómir súrgen jyldary:
3. “Qaǵan jasyl jibekten jelbegeı shapan kıgen” – dep jazǵan:
4. Túrikter jappaı otyryqshylana bastady:
5. Batys Túrik qaǵanatyndaǵy negizgi sharýashylyq:
6. Túrik qoǵamynda quldyqtyń bolǵandyǵyn ańǵartatyn derek:
7. Salyqtyń “qanmen óteıtin” túri:
8. Sot isterin atqarýshylar:
9. Qaǵanattaǵy joǵarǵy bıleýshi jáne áskerbasy:
10. Qytaı basqynshylaryn jeńgen qaǵan:
11. 659 jyly Jetisýǵa basyp kirgen memleket:
12. Eshbar Elteris qaǵan engizgen júıe:
13. Bılik úshin talas bastaldy:
14. Ton qaǵannyń odaqtasy bolǵan el:
15. Orta Azıadaǵy basqarý júıesin qaıta qurǵan bıleýshi:
16. Shegý qaǵannyń bılik qurǵan kezi:
17. Batys Túrik qaǵanatynyń alǵashqy bıleýshisi:
18. Batys Túrik qaǵanatynyń halqy:
19. Batys Túrik qaǵanatynyń ortalyǵy:
20. Qazaqstan aýmaǵynda 603 jyly qurylǵan memleket:
Taqyryptyń testi
Konspekt
Qazaqstan aýmaǵynda 603 jyly Batys Túrik qaǵanaty quryldy. Batys Túrik qaǵanatynyń ortalyǵy Shý ózeni boıyndaǵy Sýıab qalasy boldy. Jazǵy ordasy Myńbulaqta ornalasty. Ol Jambyl oblysynda Qarataýdyń shyǵys baýraıynan Jońǵarıaǵa deıingi jerdi alyp jatty.
On taıpa bes nýshebı jáne bes dýlý taıpalaryna bólindi. Shegý men Ton qaǵandar tusynda qaǵanattyń saıası bıligi kúsheıdi. Shegý qaǵan shyǵystaǵy shekarany Altaıǵa deıin, batystaǵy shekarany Tarym ózeni men Pamır taýyna deıin jetkizdi. Ton qaǵan Orta Azıadaǵy basqarý júıesin qaıta qurǵan. Halqynyń quramy alýan túrli taıpalardan turatyn qaǵandyqta 630 jyldan bastap bılik úshin talas bastaldy. Nýshebı taıpasynyń qoldaýymen Eshbar Elteris 634 jyly bılikti ıelendi. Eshbar Elteris eldi basqarýdy qaıta quryp, “on - oq budýn” júıesin engizdi. Qaǵannyń on túmennen turatyn áskerı jasaǵy boldy. Dýlý men nýshebı arasyndaǵy 640 - 657 jyldardaǵy tartys qaǵandyqty múlde álsiretti. Osyny paıdalanǵan Qytaı áskeri 659 jyly Jetisýǵa basyp kirdi.
Batys Túrik qaǵanatynyń basqarý júıesinde qaǵan – joǵarǵy bıleýshi jáne áskerbasy bolyp sanaldy. Joǵarǵy laýazymdy qaǵan rýynan shyqqan aqsúıekter ıelendi. Olarǵa ıabǵý, shad, elteber ataqtary berildi. Al sot isterin buıryqtar men tarhandar atqardy. Jergilikti jerlerde qaǵannyń negizgi tiregi bekter bolǵan. Qarapaıym halyqty “qara budýndar” dep ataǵan. Túrik qoǵamynda “tat” sózi qul degen maǵynany bildiredi.
Qaǵanattaǵy negizgi sharýashylyq – maýsymdy jaıylymǵa negizdelgen jartylaı mal sharýashylyǵy boldy. Qalalardyń damýynda soǵdylyqtardyń róli basym bolǵan. 7 ǵasyrdyń bas kezinde túrikter jappaı otyryqshylana bastady.
Al Shyǵys Túrik qaǵanaty 682 - 744 jyldary ómir súrdi. Qutlyq (Elteris), Qapaǵan qaǵandar tusynda qaǵanat qýatty memleketke aınaldy. Aýmaǵy – Qazaqstan, Ortalyq Azıa, Shyǵys Túrkistan, Ońtústik Sibir. Dańqty qolbasshy Tonykók túrki halqynyń jaýyngerlik dańqyn asqaqtatty. 741 jyly Bilge qaǵannan keıin qaǵanat álsirep, ydyraı bastady.
Konspekt suraqtar
1. Qytaımen tıimdi shart jasasqan Shyǵys Túrik qaǵany:
2. Shyǵys Túrik qaǵanatynyń ómir súrgen jyldary:
3. “Qaǵan jasyl jibekten jelbegeı shapan kıgen” – dep jazǵan:
4. Túrikter jappaı otyryqshylana bastady:
5. Batys Túrik qaǵanatyndaǵy negizgi sharýashylyq:
6. Túrik qoǵamynda quldyqtyń bolǵandyǵyn ańǵartatyn derek:
7. Salyqtyń “qanmen óteıtin” túri:
8. Sot isterin atqarýshylar:
9. Qaǵanattaǵy joǵarǵy bıleýshi jáne áskerbasy:
10. Qytaı basqynshylaryn jeńgen qaǵan:
11. 659 jyly Jetisýǵa basyp kirgen memleket:
12. Eshbar Elteris qaǵan engizgen júıe:
13. Bılik úshin talas bastaldy:
14. Ton qaǵannyń odaqtasy bolǵan el:
15. Orta Azıadaǵy basqarý júıesin qaıta qurǵan bıleýshi:
16. Shegý qaǵannyń bılik qurǵan kezi:
17. Batys Túrik qaǵanatynyń alǵashqy bıleýshisi:
18. Batys Túrik qaǵanatynyń halqy:
19. Batys Túrik qaǵanatynyń ortalyǵy:
20. Qazaqstan aýmaǵynda 603 jyly qurylǵan memleket:
Taqyryptyń testi
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
