Túrgesh qaǵanaty (704 - 756 jyldar)
Túrgesh qaǵanaty (704 - 756 jyldar)
Konspekt
Túrgesh qaǵanaty 704 - 756 jyldar aralyǵynda ómir súrgen. Úlken ordasy – Sýıab qalasy, kishi ordasy – İle ózeni boıyndaǵy Kúngit qalasy boldy. Qaǵanattyń negizgi jer aýmaǵy Jetisý boldy. Sonymen qatar qaǵanattyń jeri Shash (Tashkent) qalasynan Besbalyq, Turfan qalalaryna (Shyǵys Túrkistan) deıingi aralyqty qamtydy. Alǵashqy qaǵany – Úshlik. Túrgeshter sary jáne qara túrgeshter bolyp bólingen. Olar Shý, Talas, İle ózenderiniń boıynda ómir súrgen.
Sulý qaǵan kezinde úsh jaqty kúres júrdi. Birinshiden, batysta arabtardyń shapqynshylyǵy kúsheıdi, ekinshiden, shyǵysta Qytaı qaýip tóndirdi. Úshinshiden, Shyǵys Túrik qaǵanaty Jetisýdaǵy ishki qaıshylyqtardy paıdalanýǵa tyrysty. Sulý qaǵan shyǵystaǵy jaǵdaıdy áskerı kelisimshart jasaýmen qatar, qudandalyq jolmen sheshýge tyrysqan. Sulý qaǵannyń shaıqastarǵa tikeleı ózi qatysýyna jáne únemi jeńiske jetýine baılanysty arabtar oǵan “Súzegen”, “Múıizdi qaǵan” dep at qoıǵan. 751 jyly túrgeshter Tarazǵa jaqyn jerdegi Atlah qalasynda kómekke kelgen arabtar jáne qarluqtarmen birlesip, qytaı áskerine kúırete soqqy berdi. Qytaılardyń aman qalǵan bóligi Jetisýdan birjolata ketýge májbúr boldy. Alaıda jikke bólinýshilik toqtamaı, qaǵandyq birjola álsiredi. Bul jaǵdaıdy paıdalanǵan qarluq kósemderi 756 jyly Túrgesh qaǵanatyn qulatyp, bılikti óz qoldaryna aldy.
Túrgeshter kóshpeli jáne jartylaı kóshpeli mal ósirýmen, jartylaı otyryqshy egin salýmen shuǵyldandy.
Konspekt suraqtar
1. Soǵdylyqtardyń Jetisýǵa kóptep kele bastaǵan ýaqyty:
2. Orta Azıada ómir súrgen ıran tildes halyq:
3. Túrgesh teńgeleri soǵylǵan qala:
4. Túrgeshterde sharýashylyqtaǵy negizgi máseleniń biri:
5. Túrgesh qaǵanaty qulady:
6. Atlah shaıqasynda birigip shaıqasty:
7. 748 jyly Sýıabty jaýlap aldy:
8. Sulýdyń ornyna kelgen qaǵan:
9. Soǵdy jerinen arabtar qýyp shyǵaryldy:
10. Arabtardyń Sulý qaǵanǵa qoıǵan aty:
11. Sulý qaǵannyń Toqarstandaǵy arabtardy jeńgen jyly:
12. Sulý qaǵannyń shyǵystaǵy jaǵdaıdy jaqsartýda qoldanǵan tásilderi:
13. Ordany Sýıabtan Talas qalasyna kóshirgen qaǵan:
14. Túrgeshter týraly alǵashqy derekter:
15. Túrgesh qaǵanatynyń negizgi jer aýmaǵy:
16. Túrgesh qaǵanatynyń ortalyǵy:
17. “Soǵdylyqtardyń ishinde túrikshe sóılemeıtinderi joq” – dep jazǵan ǵalym:
18. Túrgesh memleketiniń álsireýi nátıjesinde …… jyly Qarluq qaǵanaty quryldy:
19. Úshlik han qaı memlekettiń qaǵany bolǵan:
20. Arab basqynshylaryna qarsy shaıqasta Sulý qaǵan birlesken el:
Taqyryptyń testi
Konspekt
Túrgesh qaǵanaty 704 - 756 jyldar aralyǵynda ómir súrgen. Úlken ordasy – Sýıab qalasy, kishi ordasy – İle ózeni boıyndaǵy Kúngit qalasy boldy. Qaǵanattyń negizgi jer aýmaǵy Jetisý boldy. Sonymen qatar qaǵanattyń jeri Shash (Tashkent) qalasynan Besbalyq, Turfan qalalaryna (Shyǵys Túrkistan) deıingi aralyqty qamtydy. Alǵashqy qaǵany – Úshlik. Túrgeshter sary jáne qara túrgeshter bolyp bólingen. Olar Shý, Talas, İle ózenderiniń boıynda ómir súrgen.
Sulý qaǵan kezinde úsh jaqty kúres júrdi. Birinshiden, batysta arabtardyń shapqynshylyǵy kúsheıdi, ekinshiden, shyǵysta Qytaı qaýip tóndirdi. Úshinshiden, Shyǵys Túrik qaǵanaty Jetisýdaǵy ishki qaıshylyqtardy paıdalanýǵa tyrysty. Sulý qaǵan shyǵystaǵy jaǵdaıdy áskerı kelisimshart jasaýmen qatar, qudandalyq jolmen sheshýge tyrysqan. Sulý qaǵannyń shaıqastarǵa tikeleı ózi qatysýyna jáne únemi jeńiske jetýine baılanysty arabtar oǵan “Súzegen”, “Múıizdi qaǵan” dep at qoıǵan. 751 jyly túrgeshter Tarazǵa jaqyn jerdegi Atlah qalasynda kómekke kelgen arabtar jáne qarluqtarmen birlesip, qytaı áskerine kúırete soqqy berdi. Qytaılardyń aman qalǵan bóligi Jetisýdan birjolata ketýge májbúr boldy. Alaıda jikke bólinýshilik toqtamaı, qaǵandyq birjola álsiredi. Bul jaǵdaıdy paıdalanǵan qarluq kósemderi 756 jyly Túrgesh qaǵanatyn qulatyp, bılikti óz qoldaryna aldy.
Túrgeshter kóshpeli jáne jartylaı kóshpeli mal ósirýmen, jartylaı otyryqshy egin salýmen shuǵyldandy.
Konspekt suraqtar
1. Soǵdylyqtardyń Jetisýǵa kóptep kele bastaǵan ýaqyty:
2. Orta Azıada ómir súrgen ıran tildes halyq:
3. Túrgesh teńgeleri soǵylǵan qala:
4. Túrgeshterde sharýashylyqtaǵy negizgi máseleniń biri:
5. Túrgesh qaǵanaty qulady:
6. Atlah shaıqasynda birigip shaıqasty:
7. 748 jyly Sýıabty jaýlap aldy:
8. Sulýdyń ornyna kelgen qaǵan:
9. Soǵdy jerinen arabtar qýyp shyǵaryldy:
10. Arabtardyń Sulý qaǵanǵa qoıǵan aty:
11. Sulý qaǵannyń Toqarstandaǵy arabtardy jeńgen jyly:
12. Sulý qaǵannyń shyǵystaǵy jaǵdaıdy jaqsartýda qoldanǵan tásilderi:
13. Ordany Sýıabtan Talas qalasyna kóshirgen qaǵan:
14. Túrgeshter týraly alǵashqy derekter:
15. Túrgesh qaǵanatynyń negizgi jer aýmaǵy:
16. Túrgesh qaǵanatynyń ortalyǵy:
17. “Soǵdylyqtardyń ishinde túrikshe sóılemeıtinderi joq” – dep jazǵan ǵalym:
18. Túrgesh memleketiniń álsireýi nátıjesinde …… jyly Qarluq qaǵanaty quryldy:
19. Úshlik han qaı memlekettiń qaǵany bolǵan:
20. Arab basqynshylaryna qarsy shaıqasta Sulý qaǵan birlesken el:
Taqyryptyń testi
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
1 TARAÝ. Erte orta ǵasyrlardaǵy memleketter (6 - 9 ǵ).
