Baıandama «Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar»
Baıandama
«Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar»
Qaıran, qazaq eli... Qazaq halqy bul dúnıede ne kórmedi? Sonaý «Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» zamanynan bastap, qazaqtyń basyna úıirilgen qara bult seıilmedi. Kúni keshe bolǵandaı jeltoqsan oqıǵasyna da, bıyl 30 jyl tolypty.
Jeltoqsan aıy... keshegi dúrkirep ótken 1986 jylǵa deıin búkil qazaq úshin qarapaıym bir aıdyń ataýy edi. Keıin bul sózdiń mán - mazmuny da, qulaqqa jeter áýeni de múlde ózgerdi. «Jeltoqsan» dese, árbir qazaqtyń kókireginde nebir kórinister: úreıli úkimet úıi, ony qorshaı tolqyǵan yzaly qyz - jigitterdiń jigerli kelbetteri, olarǵa qadalǵan sýyq kózder men meıirimsiz pishinder, odan keıin temir kıimder kıip, keltek ustaǵandar men jalańash qol jastardyń sart - surt aıqasy, adam jegish ıtterdiń arsyly, shashynan súıregen qazaq arýy, basynan qan shapshyp, yńyrsı qulaǵan qazaqtyń bozbalary elesteıtini belgili. Oǵan qosa, «Jeltoqsan jeli» nemese «Qara baýyr qasqaldaq» degen muńdy da asqaq áýenderdiń saryny alystan talyp estiledi. Sebebi, bul ánder áldeqashan «Jeltoqsan oqıǵasynyń» halyq arasyndaǵy ánuranyna aınalyp ketti.
1986 jylǵy jeltoqsan oqıǵasy qazaqtyń basyn biriktirip, bir judyryqqa jumyldyrǵan baqytty da, qaıǵyly kúni edi. Jeltoqsan jańǵyryǵy kózden ketkenimen, kóńilden keter emes. Sebebi, onyń tarıhtan alar orny erekshe.
1986 jyly Jeltoqsan oqıǵasyna, sebep bolǵan jaǵdaı Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Plenýmynda, 1 haatshylyǵyna qazaqtyń eli – jerimen, tynys – tirshiligimen tanys emes G. V. Kolbındi qazaq eline eren eńbek sińirgen azamaty D. Qonaevtyń ornynyna ákelýi edi. Kolbın buqaralyq aqparat quraldaryna bergen suhbatynda «Qazaqstan» degen eldi tek kartadan ǵana biletinin aıtty. Osylaısha, tótenshe ótken pleným tańerteńgi saǵat 10: 00 - de bastalyp, bar joǵy 18 mınýtta aıaqtaldy.
Asyǵys ótken pleným sheshimi dúıim qazaq halqymen sanaspaýshylyq bolyp tabyldy. Pleným sheshimine kóńili tolmaǵan halyqtyń júreginde narazylyq ushqyny laýlaı tústi.
1986 jyly 16 jeltoqsanda Almatynyń ortalyq alańyna shamamen 25 - 30 myńdaı adam beıbit sherýge shyǵyp, Qazaqstandy basqaratyn adam osy eldiń tynys – tirshiligimen, tabıǵatymen, dúnıetanymymen tanys bolsyn degen nıetin bildirdi. Alańǵa jınalǵandar Qonaevtyń el aldynda sóz sóıleýin talap etedi. Biraq, Kolbın Máskeýmen sóılesip, Qonaevty sherýshiler aldyna shyǵarýdan bas tartady, ári tótenshe
soǵys ázirligin jarıalaýǵa kelisimin beredi, jaǵdaı ýshyǵa túsedi. Olardy bir qolynda shoqpary, bir qolynda qalqany bar qarýly, saqadaı saı áskerler qarsy aldy. Beıbit sherýge shyqqan jastardyń beıbit tilegi aǵash jańqasyndaı byt - shyt bolyp ushyp jatty. Úkimet úıinde jastar sherýin qýǵyndaý úshin astyrtyn «Quıyn - 1986» nemese «Burqasyn - 86» degen operatıvti jospar qurylyp jatty. Al alańdaǵy jastar jaıbaraqat edi, ańǵal edi, alańsyz edi...
Demonstrasıany úkimet qarýly kúshpen taratpaq boldy. Alańdy kúshpen tazartý operasıasynyń jospary qabyldanady. Sherýge shyqqan jastarǵa «ultshyl, maskúnem» degen kiná taǵyp, saperlik kúrekpen, dýbınkamen uryp - soǵyp, órt sóndirý mashınalarymen sý atyp, ıtpen jáne t. b. jan - jaqqa taratty. Alańdaǵy jastardy toqtatý úshin Almaty qyzmetkerlerine kómekke Frýnzeden - 100, Tashkentten - 300, Chelábiden - 203, Novosıbırskiden - 203, Sverdlovskiden - 225, Tbılısıden 450 mılısıa qyzmetkerleri tartylǵan. Arnaıy aldyrylǵan bes qarýy saı ásker qarýsyz jastarǵa qaraı lap qoıdy. Daıyndyqtan ótken áskerler qar tazalaıtyn kúrektermen jastardy tópelep, qulaǵandaryn aıaqtarynan súırep, avtobýsqa tıep qar basqan jalańash dalalarǵa, qoqys tastaıtyn jerlerge alyp ketip jatty.
Osydan soń oqıǵaǵa qatysqandardy saıası turǵydan qýǵyndaý bastaldy. 2281 adamdy tutqyndady, onyń ishinde 873 stýdent, 1171 jumysshylar men qyzmetkerler, 39 jumyssyz jastar, 23 KOKP músheleri, 1194 komsomol músheleri boldy. 270 stýdent kóteriliske shyqqany úshin degen jalamen oqýdan shyǵaryldy. Elimizdiń aımaqtarynan 107 adam sottaldy.
1986 jyly 19 - 25 jeltoqsanda elimizdiń basqa da aımaqtarynda kóterilister boldy. Ol kóterilisterge 2500 - deı adam qatysty, onyń 281 - i ustaldy. Beıresmı aqparattar boıynsha 168 adam jeltoqsan kóterilisinde qaza tapqan. 1987 j. jazda KOKP Ortalyq Komıtetiniń qaýlysy shyǵyp, jeltoqsan oqıǵasy qazaq ultshyldyǵynyń kórinisi retinde baǵalandy.
Jeltoqsan oqıǵasy dúnıeni dúr silkindirdi. Bul jeltoqsan kóterilisinde el aýzynda júrgen, tarıhta aty qalǵan Lázzat Asanova, Sabıra Muhamedjanova, Qaırat Rysqulbekov, Erbol Sypataev, Túgelbaı Tashenov, Qaıyrgeldi Kúzembaev, Jambyl Taıjýmaev sekildi órimdeı jastar jalǵan jalanyń qurbany boldy. Búkil bir ulttyń súıegine tańba túsirip, ádiletsiz sheshim qabyldanyp, halyqtyń ar - namysy tarazyǵa salynǵan syn saǵatta dúleı kúshke qaımyqpaı qarsy shyqqan jastardyń eren eńbegi urpaqtan - urpaqqa úlgi.
Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar
Jaýqazyn erte kóktemde qar astynan shyǵatyn názik gúl. Qar erip, kún qatty qyzǵanda, tez qýrap ketedi. Jeltoqsan qurbandarynyń da ómirleri osy jaýqazynnyń ómirindeı qysqy boldy.
Asanova Lázzat Altynaıqyzy 1970 jyly 27 shildede Almaty oblysy, Panfılov aýdany, Aqjazyq aýylynda dúnıege kelgen. 1985 j. Almatyda P. Chaıkovskıı atyndaǵy mýzykalyq ýchılıshege oqýǵa túsken. 1986 jyly 17 - 18 jeltoqsanda bolǵan qazaq jastarynyń otarshyldyq jáne ámirshildik júıege qarsy azattyq kóterilisine belsene qatysqan. Ol Ortalyqtyń bılep - tósteýshiligine narazylyq bildirip, qaladaǵy Jańa Alańǵa (qazirgi Respýblıka alańy) alǵashqy ereýilshilerdiń qatarynda boldy.
Lázzatty jerleýdiń aldynda denesin aq jýyp, arýlaǵan kezde onyń eki bilegine salynǵan temir buǵaýdyń qaldyrǵan kókpeńbek izderi, bas súıeginiń shúıdesi oıylyp ketkeni anyqtaldy. Osyǵan qaraǵanda, on ekide bir gúli ashylmaı qyrshyn ketken Lázzat qyz Almaty qalasynda 1986 jyldyń 25 jeltoqsanynda jazalaýshylardyń qolynan qaza tapqan. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan soń ǵana Lázzat Asanova jónindegi shyndyq qalpyna keltirile bastady.
Muhamedjanova Sábıra Esimbekqyzy 1970 jyly qańtardyń 1 - inde Shyǵys Qazaqstan oblysy, Tarbaǵataı aýdany, Aqmektep aýylynda dúnıege kelgen. 1985 jyldary mektepti «óte jaqsy» degen baǵamen úzdik bitirip, Óskemen pedagogıkalyq ýchılıshesiniń bastaýysh klastarǵa muǵalimder daıarlaıtyn qazaq bólimine oqýǵa túsken. 1986 jyldyń jeltoqsanyndaǵy oqıǵa Almatyda ásker kúshimen basylǵanmen, dúmpý birden basylmaı, Jezqazǵan, Taldyqorǵan, Shymkent, Qaraǵandy jáne Óskemen sekildi qalalarǵa jaıyla tústi. Bul kóterilis dúıim qazaq jastarynyń qozǵalysyna ulasty. Sondaı qalanyń biri Óskemen bolatyn. Barlyq joǵary jáne orta oqý oryndarynyń stýdentteri jeltoqsannyń jıyrma birinshi juldyzynda keshki saǵ. 7 - men 9 - dyń aralyǵynda Lenın atyndaǵy ortalyq alańǵa jınalyp, ózderiniń beıbit maqsattaǵy tilek múddelerin jetkizbek bolǵan. Barlyǵy da alańsyz edi...
Qalymbetova Janna Bahytovna
Baıandama «Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar» júkteý
«Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar»
Qaıran, qazaq eli... Qazaq halqy bul dúnıede ne kórmedi? Sonaý «Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» zamanynan bastap, qazaqtyń basyna úıirilgen qara bult seıilmedi. Kúni keshe bolǵandaı jeltoqsan oqıǵasyna da, bıyl 30 jyl tolypty.
Jeltoqsan aıy... keshegi dúrkirep ótken 1986 jylǵa deıin búkil qazaq úshin qarapaıym bir aıdyń ataýy edi. Keıin bul sózdiń mán - mazmuny da, qulaqqa jeter áýeni de múlde ózgerdi. «Jeltoqsan» dese, árbir qazaqtyń kókireginde nebir kórinister: úreıli úkimet úıi, ony qorshaı tolqyǵan yzaly qyz - jigitterdiń jigerli kelbetteri, olarǵa qadalǵan sýyq kózder men meıirimsiz pishinder, odan keıin temir kıimder kıip, keltek ustaǵandar men jalańash qol jastardyń sart - surt aıqasy, adam jegish ıtterdiń arsyly, shashynan súıregen qazaq arýy, basynan qan shapshyp, yńyrsı qulaǵan qazaqtyń bozbalary elesteıtini belgili. Oǵan qosa, «Jeltoqsan jeli» nemese «Qara baýyr qasqaldaq» degen muńdy da asqaq áýenderdiń saryny alystan talyp estiledi. Sebebi, bul ánder áldeqashan «Jeltoqsan oqıǵasynyń» halyq arasyndaǵy ánuranyna aınalyp ketti.
1986 jylǵy jeltoqsan oqıǵasy qazaqtyń basyn biriktirip, bir judyryqqa jumyldyrǵan baqytty da, qaıǵyly kúni edi. Jeltoqsan jańǵyryǵy kózden ketkenimen, kóńilden keter emes. Sebebi, onyń tarıhtan alar orny erekshe.
1986 jyly Jeltoqsan oqıǵasyna, sebep bolǵan jaǵdaı Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Plenýmynda, 1 haatshylyǵyna qazaqtyń eli – jerimen, tynys – tirshiligimen tanys emes G. V. Kolbındi qazaq eline eren eńbek sińirgen azamaty D. Qonaevtyń ornynyna ákelýi edi. Kolbın buqaralyq aqparat quraldaryna bergen suhbatynda «Qazaqstan» degen eldi tek kartadan ǵana biletinin aıtty. Osylaısha, tótenshe ótken pleným tańerteńgi saǵat 10: 00 - de bastalyp, bar joǵy 18 mınýtta aıaqtaldy.
Asyǵys ótken pleným sheshimi dúıim qazaq halqymen sanaspaýshylyq bolyp tabyldy. Pleným sheshimine kóńili tolmaǵan halyqtyń júreginde narazylyq ushqyny laýlaı tústi.
1986 jyly 16 jeltoqsanda Almatynyń ortalyq alańyna shamamen 25 - 30 myńdaı adam beıbit sherýge shyǵyp, Qazaqstandy basqaratyn adam osy eldiń tynys – tirshiligimen, tabıǵatymen, dúnıetanymymen tanys bolsyn degen nıetin bildirdi. Alańǵa jınalǵandar Qonaevtyń el aldynda sóz sóıleýin talap etedi. Biraq, Kolbın Máskeýmen sóılesip, Qonaevty sherýshiler aldyna shyǵarýdan bas tartady, ári tótenshe
soǵys ázirligin jarıalaýǵa kelisimin beredi, jaǵdaı ýshyǵa túsedi. Olardy bir qolynda shoqpary, bir qolynda qalqany bar qarýly, saqadaı saı áskerler qarsy aldy. Beıbit sherýge shyqqan jastardyń beıbit tilegi aǵash jańqasyndaı byt - shyt bolyp ushyp jatty. Úkimet úıinde jastar sherýin qýǵyndaý úshin astyrtyn «Quıyn - 1986» nemese «Burqasyn - 86» degen operatıvti jospar qurylyp jatty. Al alańdaǵy jastar jaıbaraqat edi, ańǵal edi, alańsyz edi...
Demonstrasıany úkimet qarýly kúshpen taratpaq boldy. Alańdy kúshpen tazartý operasıasynyń jospary qabyldanady. Sherýge shyqqan jastarǵa «ultshyl, maskúnem» degen kiná taǵyp, saperlik kúrekpen, dýbınkamen uryp - soǵyp, órt sóndirý mashınalarymen sý atyp, ıtpen jáne t. b. jan - jaqqa taratty. Alańdaǵy jastardy toqtatý úshin Almaty qyzmetkerlerine kómekke Frýnzeden - 100, Tashkentten - 300, Chelábiden - 203, Novosıbırskiden - 203, Sverdlovskiden - 225, Tbılısıden 450 mılısıa qyzmetkerleri tartylǵan. Arnaıy aldyrylǵan bes qarýy saı ásker qarýsyz jastarǵa qaraı lap qoıdy. Daıyndyqtan ótken áskerler qar tazalaıtyn kúrektermen jastardy tópelep, qulaǵandaryn aıaqtarynan súırep, avtobýsqa tıep qar basqan jalańash dalalarǵa, qoqys tastaıtyn jerlerge alyp ketip jatty.
Osydan soń oqıǵaǵa qatysqandardy saıası turǵydan qýǵyndaý bastaldy. 2281 adamdy tutqyndady, onyń ishinde 873 stýdent, 1171 jumysshylar men qyzmetkerler, 39 jumyssyz jastar, 23 KOKP músheleri, 1194 komsomol músheleri boldy. 270 stýdent kóteriliske shyqqany úshin degen jalamen oqýdan shyǵaryldy. Elimizdiń aımaqtarynan 107 adam sottaldy.
1986 jyly 19 - 25 jeltoqsanda elimizdiń basqa da aımaqtarynda kóterilister boldy. Ol kóterilisterge 2500 - deı adam qatysty, onyń 281 - i ustaldy. Beıresmı aqparattar boıynsha 168 adam jeltoqsan kóterilisinde qaza tapqan. 1987 j. jazda KOKP Ortalyq Komıtetiniń qaýlysy shyǵyp, jeltoqsan oqıǵasy qazaq ultshyldyǵynyń kórinisi retinde baǵalandy.
Jeltoqsan oqıǵasy dúnıeni dúr silkindirdi. Bul jeltoqsan kóterilisinde el aýzynda júrgen, tarıhta aty qalǵan Lázzat Asanova, Sabıra Muhamedjanova, Qaırat Rysqulbekov, Erbol Sypataev, Túgelbaı Tashenov, Qaıyrgeldi Kúzembaev, Jambyl Taıjýmaev sekildi órimdeı jastar jalǵan jalanyń qurbany boldy. Búkil bir ulttyń súıegine tańba túsirip, ádiletsiz sheshim qabyldanyp, halyqtyń ar - namysy tarazyǵa salynǵan syn saǵatta dúleı kúshke qaımyqpaı qarsy shyqqan jastardyń eren eńbegi urpaqtan - urpaqqa úlgi.
Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar
Jaýqazyn erte kóktemde qar astynan shyǵatyn názik gúl. Qar erip, kún qatty qyzǵanda, tez qýrap ketedi. Jeltoqsan qurbandarynyń da ómirleri osy jaýqazynnyń ómirindeı qysqy boldy.
Asanova Lázzat Altynaıqyzy 1970 jyly 27 shildede Almaty oblysy, Panfılov aýdany, Aqjazyq aýylynda dúnıege kelgen. 1985 j. Almatyda P. Chaıkovskıı atyndaǵy mýzykalyq ýchılıshege oqýǵa túsken. 1986 jyly 17 - 18 jeltoqsanda bolǵan qazaq jastarynyń otarshyldyq jáne ámirshildik júıege qarsy azattyq kóterilisine belsene qatysqan. Ol Ortalyqtyń bılep - tósteýshiligine narazylyq bildirip, qaladaǵy Jańa Alańǵa (qazirgi Respýblıka alańy) alǵashqy ereýilshilerdiń qatarynda boldy.
Lázzatty jerleýdiń aldynda denesin aq jýyp, arýlaǵan kezde onyń eki bilegine salynǵan temir buǵaýdyń qaldyrǵan kókpeńbek izderi, bas súıeginiń shúıdesi oıylyp ketkeni anyqtaldy. Osyǵan qaraǵanda, on ekide bir gúli ashylmaı qyrshyn ketken Lázzat qyz Almaty qalasynda 1986 jyldyń 25 jeltoqsanynda jazalaýshylardyń qolynan qaza tapqan. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan soń ǵana Lázzat Asanova jónindegi shyndyq qalpyna keltirile bastady.
Muhamedjanova Sábıra Esimbekqyzy 1970 jyly qańtardyń 1 - inde Shyǵys Qazaqstan oblysy, Tarbaǵataı aýdany, Aqmektep aýylynda dúnıege kelgen. 1985 jyldary mektepti «óte jaqsy» degen baǵamen úzdik bitirip, Óskemen pedagogıkalyq ýchılıshesiniń bastaýysh klastarǵa muǵalimder daıarlaıtyn qazaq bólimine oqýǵa túsken. 1986 jyldyń jeltoqsanyndaǵy oqıǵa Almatyda ásker kúshimen basylǵanmen, dúmpý birden basylmaı, Jezqazǵan, Taldyqorǵan, Shymkent, Qaraǵandy jáne Óskemen sekildi qalalarǵa jaıyla tústi. Bul kóterilis dúıim qazaq jastarynyń qozǵalysyna ulasty. Sondaı qalanyń biri Óskemen bolatyn. Barlyq joǵary jáne orta oqý oryndarynyń stýdentteri jeltoqsannyń jıyrma birinshi juldyzynda keshki saǵ. 7 - men 9 - dyń aralyǵynda Lenın atyndaǵy ortalyq alańǵa jınalyp, ózderiniń beıbit maqsattaǵy tilek múddelerin jetkizbek bolǵan. Barlyǵy da alańsyz edi...
Qalymbetova Janna Bahytovna
Baıandama «Jeltoqsanda úzilgen jaýqazyndar» júkteý
You Might Also Like
-
1 synyptyń aǵylshyn tili boıynsha sabaqtyń jospary
