InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej
Oryndaǵan: Tu-43 top stýdenti Mambet Ulbosyn Talǵatqyzy
Jetekshisi: Aıtenova Nurgýl Ydyrysqyzy

Galogendermen qosylystary

Berılı tikeleı galogendermen qosylady: ftormen bólme temperatýrasynda, hlormen, brom jáne ıodpen qyzdyrǵanda. Berılı ftorıdy jáne hlorıdy onyń mańyzdy qosylystary, berılı kenderin óńdegende qoldanylady.

VeǴ₂  -  berılı ftorıdy tússiz, shyny tárizdes zat, 577 + 10⁰S temperatýrada balqıdy. 800°S-da berılı ftorıdy qozǵalmaly suıyqtyqqa aınalady, ol osy temperatýrada býlana bastaıdy.

VeǴ₂-niń qanyqqan bý qysymy jumys avtorlarynyń málimeti boıynsha 846K-da 1,76210^-3mm synap baǵanasymen, 949,5K-da 6,18410^-2mm synap baǵanasy boıynsha jetedi. Magnıı ftorıdinen aıyrmashylyǵy berılı fto­rıdi sýda jaqsy erıdi. Berılıdiń jaı jáne qos ftorıdteriniń eritindileri tolyǵymen zerttelgen.

I.V.Tananaev jáne E.N.Deıchman VeǴ₂ eritindisin fızıka-hımıalyq analız ádisimen zertteı otyryp mynadaı qorytyndy jasady. VeǴ₂ — NǴ - N₂O júıesinde berılı kompleksti ıon túzedi, munda eń turaqtyraǵy VeǴ⁺ ıony, onyń turaqsyzdyq konstantasy 5∙10^-5. Osyǵan uqsas qorytyndylar berılıdiń ftorıdti kompleksterin kolorımetrlik analız ádisimen zertteý kezinde de alynǵan.

LiF-BeF₂ júıesinde lıtıı ftorıdi men berılı ftorıdiniń túrli qatynastarymen erekshelenetin jáne sonymen birge balqý temperatýralarynda edáýir aıyrmashylyq bolatyn qos ftorıdter, mysaly: 2LiFBeF₂ (nemese Li₂BeF₄) jáne LiF₂BeF₄ (nemese LiBe₂F₅) túziletini anyqtalǵan. BeF₂ alúmınıdiń sáıkes qosylystarynan aıyrmashylyǵy kalıı jáne natrıı ftorıdterimen sýda erıtin kompleksti qosylystar (Na, K)₂BeF₄ jáne (Na, K)BeF₃ beredi. Osyǵan baılanysty berılı ftorıdiniń kompleksteri berılıdi alúmınıden bólýde praktıkalyq mańyzy óte zor.

Kompleksti ftorıd (NH₄)₂BeF₄ qyzdyrǵanda VeǴ₂ bóle otyryp ydyraıdy. Osy prosesti tómengi temperatýrada termogravımetrlik ádispen zerttegende, ydyraý prosesi úsh satymen ótetini anyqtalady:

(NH₄)₂BeF₄ → NH₄BeF₃ → NH₄Be₂F₅ →BeF₂

VeSl₂ tússiz krıstaldar, ylǵaltartqysh, sýda jaqsy erıdi, balqý temperatýrasy 405, qaınaý temperatýrasy 487°S. Tómende VeS1₂-niń ár túrli temperatýradaǵy serpimdiligi shamalary kórsetilgen. Sýrette osy táýeldilik grafıkalyq túrde kórsetilgen.

VeSl₂ býy serpimdiliginiń temperatýradan táýeldiligi

Temperatýra, 0S	291	328	365	395	411	435	461
Býdyń serpimdiligi, mm.rt,st	1	5	20	60	100	200	400

 

Sýretten VeSl₂ — býynyń serpimdiligi onyń balqý temperatýrasyna deıin baıqalady jáne joǵary temperatýrada tez óse bastaıdy. VeS1₂-ni ońaı aıdaý múmkinshiligi úshin praktıkada keńinen qoldanady.

Sýsyz VeSl₂-ni gaz tárizdi hlormen berılı oksıdin kómirtek qatysynda 700°S-da árekettestirý arqyly alady:

VeO + S + Sl → VeS1₂ + SO

Biraq basqa da hlorlaýshy segmentter — fosgen,  tórthlorly kómirtek qoldanýǵa da  bolady.

VeSl₂ sýda jaqsy erıdi jáne sýly eritindiden tórt molekýlasymen krıstalogıdrat VeS1₂-4N₂O túrinde krıstaldanady, qyzdyrǵanda bul tuz berılı hloroksıdine (negizgi tuz) aınalady, ol sýda óte qıyn erıdi.

Quramynda kalıı jáne lıtıı hlorıdi jáne 10% berıl­lıı hlorıdi bar balqymany elektrolızdegende (elektrodtar - berılı men molıbden) molıbdendi elektrodtyń potensıaly ýaqytqa baılanysty ózgerýi baıqaldy.

Bul jaǵdaı Ve²⁺/Ve totyǵý-totyqsyzdaný júıesindegi Ve⁺ ıondarynyń paıda bolýyna baılanysty. Ve+Ve²⁺ ↔ Ve⁺ reaksıasy qaıtymdy jáne balqymanyń temperatýrasyn tómendetkende nemese Ve²⁺ ıondaryna baılanystyratyn ftor ıondaryn qosqanda sol jaqqa yǵysady. Osyndaı jaǵdaıda berılıdiń bir valentti bolatyny dáleldendi dep esepteýge bolady, biraq tek joǵary temperatýrada.

Kómirtekpen qosylystary

Berılıdiń eki karbıdi belgili — Ve₂S jáne VeS₂. Birinshisi elektrlik peshte berılı oksıdin qyzdyrǵanda alynady, sýmen metan bóle otyryp ydyraıtyn qyzyl tústi zat. VeS₂-ni 450°S-ta metaldyq berılıdi asetılenmen árekettestirip alady.

Kúkirtpen qosylystary

Berılı tuzdarynyń eritindisine kúkirtsýtek jibergende tunba bólinbeıdi, sebebi berılı sýlfıdi sýmen birge júre almaıdy. Ol sýmen kúkirtsýtek bóle otyryp ydyraıdy:

BeS + 2H₂O → Be(OH)₂ + H₂S

Berılıı sýlfıdin qurǵaq kúıde berılı untaǵyn kúkirt býymen árekettestirgende alynady. İlǵaldy aýada sýl­fıd ydyraıdy, qyzdyrǵanda SO₂ bóle otyryp totyǵady.

Azotpen, fosformen jáne bormen qosylystary

Metaldyq berılı 700-1400°S-da azotpen 2200° balqıtyn jáne óte qatty Be₃N₂ nıtrıd túzedi. Nıtrıd basqa da túrli ádistermen de, mysaly, metaldyq untaq berılıdi 1000°S-da amıakpen árekettestirgende nemese 1250°S-ta be­rıllıı karbıdin azotpen árekettestirgende alý múmkin. Berılı nıtrıdy mıneraldy qyshqyldarmen amıak bóle otyryp ydyraıdy.

Fosformen berılı bir qosylys fossfıd Ve₃R₂ túzedi, ony metaldyq berılı untaǵyn fosfor býymen árekettestirip alady.

Bormen berılı birneshe qosylystar túzedi — Ve₅V, Be₂B, BeB₂, VeV₆. Borıdter 1160-tan 2000°S-ǵa deıingi tempe­ratýra aralyǵynda balqıdy jáne óte joǵary elektrkedergisine ıe.

Osy barlyq qıyn balqıtyn berılı qosylystary qazirgi kezde jan-jaqty zerttelý ústinde.

Ádebıetter tizimi:

1. Fersman A.E. Redkıe metaly. 1932, № 4-5.
2. Sajın N.P., Meerson G.A. Redkıe elementy v novoı tehnıke // Hım. naýka ı prom., 1956. T.İ, № 5.
3. Meerson G.A. ı Zelıkman A.N. Metalýrgıa redkıh metalov. Metıallýrgızdat, 1954.
4. Zelıkman A.N., Samsonov G.V., Kreın O.E. Metalýrgıa redkıh metalov. Metalýrgızdat, 1954.
5. Tronov V.G. Kklad rýsskıh ýchenyh v hımıý redkıh elementov. Izd. Znanıe, 1952.
6. Vınogradov A.P. Geohımıa redkıh ı rasseıannyh hımıcheskıh elementov v pochvah. Izd. AN SSSR, 1950.

---