InfoHub Logo

Besik kertý — otpen alastaý ǵuryptarynyń túri. Besik kertý balany besikke alǵash bólerdiń aldynda atqarylady. Sondaı-aq bala uıyqtamaı, tynyshsyzdana beretin bolsa da besik kertý ǵurpy jasalynady. Ádette bul ǵurypty balanyń ájesi qyzdyrylǵan temirmen besiktiń bala jatar tusyn, arqalyǵyn jáne basyn qarı otyryp: «Alas, alas, a, qudaıym, til-kózden saqtaı gór! Tfá, tfá» — degen alastaý, qorǵaý magıasynda qoldanylatyn sózderdi aıtady. Munysy besiktegi balaǵa jyn-shaıtan jolamasyn degendi yrymdaǵany. Sondaı-aq besikti otpen alastaýdyń tómendegideı besikti syryqtaý dep atalatyn túri bar. Kúndiz bolsyn, túnde bolsyn besikke balany salarda, metal nemese qysh ydysqa salynǵan adyraspan, arsha, qarajýsan t.b. hosh ıisti ósimdikterdiń birin tútetip, qas kúshterdi qýyp, besikti tazalaıdy. Keıde sirińke shaǵyp, otpen alastap, zıankesterden qorǵaný sharalaryn jasaıdy. Alastaý kezinde, ydysty nemese tutanǵan otty besiktiń bas-aıaǵyn tegis aınaldyra:

Alas, alas, baladan alas
Báleden qalas,
Iesi keldi, pálesi kósh!
Bále-jaladan saqta,
Kózi qyzyl bolmasyn,
Kóti qyzyl bolmasyn
— degen sózder aıtylady.

Nemese:

Alas, alas, alas!
Ár páleńnen qalas!
Kózi jamannyń kózinen alas!
Tili jamannyń tilinen alas!

Ýy jamannyń ýynan alas!
Qyryq qabyrǵasynan alas,
Otyz omyrtqasynan alas!
Alas, alas, alas!
Qyla gór alla myń páleńnen qalas!

Sondaı-aq:

Alas, alas, alasy
Keldi mine, balasy.
Kósh, kósh bálesi
Keldi mine ıesi.

dep besikti alastap shyǵyp, onan soń baryp balany bóleýge kirisedi. Balany til-kóz tıýden saqtandyrý maqsatynda temir men ottyń qorǵaýshy kúshi bar degen ejelgi uǵymǵa baılanysty besikti, shúmekti qyzdyrylǵan qysqashpen qaryp zıankes kúshterden alastaıdy. Sondaı- aq otqa «syryq tuz» qyzdyrylyp, besikti osy tuzben ysqylaıdy.

Bala besikte jatqanda shoshymaý úshin jastyǵynyń astyna nan, sarymoıyn pyshaq jastaıdy, besik basyna úki, qasqyrdyń tuıaǵyn qadaıdy. Balaǵa tumar taǵady. Bala shoshı berse, ishinde sýy barja ydysty balanyń basynan joǵary ustap, sýǵa balqyǵan qorǵasyn quıyp jiberedi. Bul yrymdy qoryqtyq dep ataıdy. Ydystyń túbindegi qorǵasynnyń sulbasy bir janýarǵa, zatqa uqsas bolyp tunady. Haıýandarǵa uqsasa, sodan shoshynǵandygyn anyqtap, em-dem jasaıdy. Keıde sábıdiń mańdaıyna qazannyń túbinen alyp, qara kúıe jaǵyp ta qoıady.

Besikte jatqan balany emizýdiń de ózindik ádisteri bar. Moıny bir jaǵyna qısyq bolmasyn dep, balany eki jaǵynan kezek-kezek emizedi; besiktiń arqalyǵyna qoltyǵyn súıep, tizerlep otyryp emizedi; balany qarańǵyda emizbeıdi, emizer aldynda sham jaǵýy shart.

---