InfoHub Logo

Qazaq halqynyń, ásirese, qart adamdardyń súısinip jeıtin taǵamdarynyń biri — tarynyń talqany. Talqan qýyryp aqtaǵan tarynyń sóginen nemese onyń aıyryp alǵan jarmaǵynan dıirmenge tartyp jasalady. Dıirmenge tartylǵannan keıin úlkendeý tabaqqa salynady da úıire ekshep, irisin bólek alyp dıirmenge qaıta tartylady. Aqtalǵan kezde qalǵan birli-jarym qaýyzdary da ekshegen kezde ajyratylady.

Talqandy sútke, sarymaıǵa, sorpaǵa, qaımaqqa aralastyryp jeýge bolady. Tary, bıdaı talqandarynan daıyndaǵan bylamyqty «qara kóje», al tary, bıdaı jarmaǵynan ústine talqan sebelep asqan botqany «atala botqa» dep ataǵan. Talqandy buryn kıiz basýǵa, kilem, alasha, shı toqýǵa, úı kóterisýge kómekke kelgen adamdarǵa etten buryn jeńil, jeńsik as retinde sorpaǵa shylap bergen. Tarynyń qara talqanynyń ózi kezinde taryqqandarǵa qaryn toıǵyzar talǵajaý bolǵan. Ony qant, maı qosyp aralastyryp alsa, uzaq jolǵa shyqqanda taptyrmaıtyn taǵam.

Maıtalqan

Tarynyń 400 gram aq talqanyna 350 gram sarymaı, 250 gram qant ulpasyn qosyp aralastyryp, shaı dastarqanyna qoıýǵa bolady.

Qoldan kúbige pisip alynyp, tuzdalǵan sarymaı talqanǵa erekshe dám, hosh ıis beredi.

İrimshikke bal jáne tary talqany qosylǵan tátti taǵam

Bul taǵam shaı ishýge taptyrmaıtyn basytqy. Balalardyń súıip jeıtin asy.

Ony jasaýǵa 650 gram irimshik, 25 gram tary talqany, 125 gram bal jumsalady.

Bal qaımaq qosylǵan tary talqany

Bul taǵamdy daıyndaý úshin tary talqanyn qyzyp turǵan qazanǵa salyp, sál aralastyrý kerek. Sodan soń ústine bal, qaımaq quıyp, ábden aralastyrylady (10 mınýttaı). Dastarqanǵa ystyq kúıinde qoıylady.

Bul taǵamdy jasaýǵa 700 gram qaımaq, 200 gram tary talqany, 100 gram bal jumsalady.

Tarydan jasalǵan kámpıt

Qant-sirne shyryny pesh temperatýrasyn 70-80 gradýsqa jetkizip jáne 20-40 prosent ylǵaldylyqta daıyndalady. Sodan soń ol temperatýrasy 90-200 gradýs aýanyń quıyndaǵan aǵynyna búrkiledi. Shyryn men sirneni búrikkende mólsheri búrký parametrlerine baılanysty bir mıkrometrden ondaǵan mıkrometrge deıin jetetin tamshylar túziledi.

Aýanyń jumsalýyna, temperatýrasyna, shyryn men sirneniń jumsalýyna, temperatýrasyna jáne bastapqy ylǵaldylyǵyna baılanysty ondaǵy ylǵal 0,5-1,0 prosentke deıin azaıady. Býlaný esebinen jartylaı fabrıkattyń temperatýrasy 40-60 gradýsqa deıin tómendeıdi. Onyń qurylymy amorfty-krıstaldy nemese amorfty (formasyz) bolyp shyǵady da mólsheri 10 mıkrometrge deıingi burys nemese ıne formaly bólshekterden turady.

Sirne mólsheri artqan saıyn ıne formaly bólshekter de arta túsedi.

Bul kámpıtter jasalatyn un qaınatylyp qýyrylyp, túıilgen tarydan daıyndalady. Al tary úlken qazanǵa salynyp, ústine (1:3 nemese 1:3,5 qatynasta) sý quıylady da qyzdyrylady. On mınýt ótkende temperatýra qaınaý dárejesine deıin kóteriledi, ol tary daıyn bolǵansha osy dárejesi tómendetilmeı, 40-45 mınýt qaınatylady. Qaınap bolǵan-bolmaǵany dánniń jumsarǵanyna jáne keıbireýleriniń (biren-saran dánniń) qabyǵynyń jarylǵanyna qarap aıyrylady. Qaınatqan kezde solǵan, jarylǵan jáne pisken dánder, sondaı-aq sybaǵaly salmaǵy az qospalar sýdyń betine qalqyp shyǵady. Ol súzip alynyp tastalynady. Qaınap bolǵan tary sırek toqylǵan qap ústine jaıylady.

Sodan soń qaınaǵan tary qazanǵa salynyp, 17-18 mınýt boıy qýyrylady. 5 mınýttan keıin dán massasynyń temperatýrasy 85, al 10 mınýttan soń 117 gradýsqa jetýi tıis.

Qýyrylyp bolǵan tary aınaladaǵy ortanyń temperatýrasyna deıin salqyndatylady da kelige salynyp túıiledi. Kebeginen jelpip tazalanady. Sodan soń jarylǵan dánder men qıqymdardan arylǵan tary tazaryp shyǵady. Onyń taza shyǵymy - 65 prosent. Eger tary aldyn-ala sorttalsa jarma budan da kóp shyqqan bolar edi.

Qant massasy qant-sirne jartylaı fabrıkaty men tary 30:5-40:15 araqatynasta ázirlenedi.

Kondıter maıyn qosa otyryp qant-sirne jartylaı fabrıkaty, kakao untaǵy reseptige saı aralastyrylady. Ol maı ábden aralasyp ketkenshe muqıat shaıqalady. Sodan soń oǵan qoıýlandyrylǵan sút pen vanılın essensıasy qosylady da, alynǵan kámpıt massasy muqıat aralastyryla otyryp, qyzdyrylady. Pesh temperatýrasy 40 gradýsqa jetkizilip, massa ábden aralasyp, birkelki bolǵansha 20-30 mınýt boıy otta ustalady. Daıyn bolǵan soń ılenedi nemese prestelip, formaǵa keltiriledi.

---