InfoHub Logo

Toqsan túrli aryzdyń toqaılasatyn jeriniń biri qalalyq sovet. Bireý: "úıim bar da, tar" dep keledi, endi bireý: "úıim joqta, bala-shaǵam kóp!" dep keledi. Áıteýir, shym-shytyryq buryshtama qoıylǵan qaǵazdar kelip jatady, ketip jatady...

Jaqynda bizdiń"Ara" jýrnalyna osyndaı aryzdyń bireýi kirip keldi. Tús - túsine, sóz saptaýyna qaraǵanda, kóp esikti ashyp, kóp sapardy basynan atqarǵan, jaıaý da júrgen, samoletpen de ushqan, arǵy sheti Moskva, bergi sheti Almatyda bolǵan "qartamys" aryzdyń biri bolyp shyqty. Onyń bilmeıtin adamy joq. Kórmegen keńsesi de qalmapty. Ol qalalyq sovettiń eki-úsh jyldyq shejiresi sekildi. Kim ketti, kim qaldy? Qalaı qabyldady? Qashan sóılesti? Júrip sóılesti me, turyp sóılesti me, bolmasa stoldy uryp, áıtpese kúlip sóılesti me? Osynyń bári de jazýly. Bireýi qoıǵan qolymen, bireýi buıryǵymen, bireýi joldamasymen, áıteýir bir belgisin qaldyryp otyrypty. Eń aldymen, aryz aldymyzǵa sony jaıyp saldy. Aryz áńgimeni bylaı bastady:

— 1953 jyly, apreldiń 13 kúni qalalyq sovet predsedateliniń aldyna barǵanym óli esimde. Onda men áli ysylmaǵan ynjyq edim, ıilip kirip, syzylyp shyǵatyn ǵana jaǵdaıym bar edi. Ádep saqtap, aqyryn jyljyp, kóp qaǵazdyń kóleńkesin tasalap, birte-birte predsedateldiń kózine túskenimdi de umytqanym joq.

Ol kezdegi predsedatel asyp-saspaıtyn, aıǵaıy joq kisi eken. Baıqaýsyzda maǵan kóziniń qıyǵy túsip ketse, bir ysyryp qoıyp otyra berdi. San qaǵazdyń astynda sarylyp jatýdyń da ońaı emesin sonda bildim.

Sonymen on alty súıem jazý stolynyń betinde, bir kún oń jaǵyna, bir kún sol jaǵyna ysyrylyp, qulap ta kete jazdap, alpys kún jyljysam bolar ma? Alpys bir kún degende, jelkeme túsken qyzyl sıanyń aıdaýymen, kóp orynbasardyń ortasyna baryp súńgidim de kettim.

Áńgime aıtyp otyrǵan aryz, bizdiń jalyqqanymyzdy sezdi me, oqıǵanyń basqa jaǵyna kóshti:

— Men jazylǵaly úsh jyl ótti. Onda sen ("Ara" jýrnalyn aıtyp otyr) týǵan da joq ediń... Úsh jyldyń ár jylynda 365 kún, ár kúninde 24 saǵat bolsa, sonyń bárin kóp beınetpen bastan keshirip kelemin. Men, Q. Máliktiń aryzy bolamyn. Áýelgi jazylǵanda jalǵyz paraq qaǵaz edim, kún ótken saıyn kóbeıe - kóbeıe bir qushaq boldym. Meni jazǵanda Máliktiń bes balasy bar edi, qazir jeteý boldy.

Onda Málik jeke menshikti bireýdiń úıinde páterde turatyn-dy. Alaqandaı bólmeniń ishi bes balanyń dýymen gýildedi de ketti. Qoranyń ishi de kóńildene bastady. Biraq úı ıesine jaqpady. Bir bala júgirip aǵashyna qol sozsa, bir bala baryp pomıdoryna umtylady, taǵy bireýi gúlge qyzyǵady. Osynyń bári jeke menshikke jasalǵan shabýyldaı bolyp kórindi. Áreń tabylǵan tar bólmeniń ózi de Málikke jaıly oryn bolmady, kóshiriletin boldy. Óıtkeni balasy kóp...

Mine, men osy qarsańda jazylǵan aryz edim. Biraq jalynyp aıtylǵan jaǵdaı eshkimniń kózine túsken joq, oqyp ta shyqqan jan bolmady. Orynbasarlar birine biri ótkizip, aqyry páter úıler búrosyna bardym da, onda eki-úsh aı istikke túırelip turdym, úsh-tórt aı eski papkanyń shańyna tunshyqtym, onan arǵysyn ózim de bilgenim joq, olar da menen adasyp qaldy...

Qartamys aryz osy oqıǵalardy baıandap bola bergende, orta jasar, kópti kórgen, kóńildi aryz bas kóterdi. Onyń sózi bylaı bastaldy:

— Men dúnıege kelgende jańa predsedatel joldastyń kelip otyrǵan kezi eken. Alǵashqy aryz bes balanyń atynan bolsa, men alty balanyń atynan túsken aryz boldym. Garaj deıtin kósheden kóship, Vostochnaıa degen kóshedegi bir qýysta baspanalap otyrǵanda jazylǵanym áli esimde. Biraq predsedateldiń aldyna kirý burynǵydan da qıynyraq soqty. Eń arǵysy ezi túgil, jaman - jaqsyly sózin de estı almadym. Bir kún "onda ketti", bir kún "munda ketti", kúnde erteńniń aıaǵy jylǵa jetti...

Sonymen, meniń Moskvaǵa attanýyma osy jaǵdaı sebep boldy. Aryzdy qurmetteýdi, aryz arqyly ata men anany, adamdy ardaqtaýdy men Moskvadan kórdim. Júrgen - turǵanymnyń bári tirkelip, kúnilgeri, habarlandyrylyp otyrdy. Bas-aıaǵy bir jetiniń ishinde qaıta oralyp, qalalyq sovetke keldim. Óıtkeni páter bıligi sonda ǵoı.

Bul joly aryz ıesin orynbasarlardyń orynbasary bir joldas asqan kishipeıildilikpen qarsy aldy, oryndyq usynyp, jáı aıtyp, jaǵdaı túsindirip, shúıirkelesip otyr:

— Joldas, aryzdy Moskvaǵa jazbaı-aq, ózimiz de isteıtin edik qoı... Kórip júrgen bolarsyz, turǵyn úıler salynyp-aq jatyr, qabat-qabat záýlim úıler qaı kóshede joq? Bárinde de bar. Biraq jetpeı jatyr...

Osy sıaqty jyly-jyly sózdermen sylap-sıpap, bir fabrıkanyń bastyǵyna tirep buıryq jazdy. Buıryq jalyndy - aq, oty shyǵyp tur, qaı jaǵynan barsań da ystyq lebi burq ete túsedi... Ol buıryqta: "Uly Otan soǵysyna qatysqan, kóp balaly... M. joldasqa 4-shi Lınıanyń buryshynan salynyp jatqan 10 páterlik úıdiń bizge tıisti bireýin, múmkindigi bolsa keńirek... berińiz", — dep jazylypty. Sol saǵatta bul buıryqtyń kóshirmesi qalalyq páter-úıler búrosynyń bastyǵyna da ketip jatty. Bir kóshirmesi aryz ıesiniń qolyna tıdi.

Qolynda osyndaı qaǵazy bar adamǵa kóship-qoný degen ne? Búgin bolmasa, erteń úı alǵaly tur... Málik 14-shi Lınıadan kóshse — Tastaqqa, Tastaqtan taısa — Komsomol kóshesine, Komsomol kóshesinen Qarakól koshesine kóship-qonyp júre berdi, burynǵydaı qynjylǵan joq. Jyl ótti, úı bitýge aınaldy...

Bir kúni jáısiz habar burq ete tústi. Fabrıka bastyǵynan hat keldi: "Siz qaǵaz alǵan úı bizdiń qolymyzdan ketti, basqa mekemeniń qaraýyna etti, sondyqtan sizge berilgen qaǵazdyń kúshi bitti" depti. Sonymen, Málik jolǵa qaıta shyqty. Aryzdar osyndaǵy oryndardy bir aralap ótip, Moskvadan taǵy oralyp qaıtty. Bul joly orynbasarlardyń orynbasary taǵy da hat jazdy, onda: "Bul kóp balaly azamatqa keń páter berý týraly SSSR Joǵarǵy Sovetinen túsken telegrammany, sizdiń qaraýyńyzǵa jiberip otyrmyz. Ózińiz qarap, sheshersiz. Qorytyndysyn "aryz ıesine habarlaı salarsyz" — dedi de, bar aryzǵa qoldanatyn shyǵaryp salý ádisin taǵy qoldandy. Sonymen, bul da aıaqsyz qaldy.

Endi qalalyq sovetke aryz aparýdan Málik sharshady. Biraq munymen onyń áýre - sarsańy bitken joq. Óıtkeni Málik pen Málıke (áıeli) bastaǵan úıelmeli-súıelmeli jeti bala, on eki sharshy metrlik bir bólmede áli turyp keledi. Endi aryz aıtýdy Málıke men Málik qoısa da, dárigerler qoıatyn emes. Olar jıi-jıi kelip, akt jasap ketip júr.

Áńgime aryzda da emes, aktide de emes, tóreshildikte, eńbekshiniń muń-muqtajyna qulaq aspaýda jatyr.

---