InfoHub Logo

Atyraý qalasy

№4 oblystyq mektep-ınternatynyń

 2 "b" synyp oqýshysy: Elemes Aıana

Jetekshisi: bastaýysh synyp muǵalimi

Aldeshova Elmıra Balgabaevna

                                                                                        

Bizdiń synybymyzda matematıka páninen «Ýaqytty ólsheý. Sekýnd» taqyrybynda ashyq sabaq bolyp, onda  ýaqyt ólshemderiniń keshegi kúnde qalaı qoldanǵanyn jınaqtaý bizge tapsyrylsa, búginin sabaq barysynda ýaqyt birlikterin túrlishe paıdalaný arqyly, onyń saǵatpen jáne kúntizbemen ólshenetinine taǵy bir kóz jetkizdik.

Ózim jınaqtaǵan keshe kúnniń táýlik bólikterine qalaı bólinetinin aıtqym keledi.

Halyq ólshemderi ult mádenıetiniń qyzyqty salalarynyń biri. Halyq aıtsa, qalyp aıtpaıdy degendeı, qazaq halqynyń ólshemderi anyq ólshem desek qatelespeımiz. Óıtkeni, ony ata - babalarymyz birneshe ǵasyrlar boıy qoldanyp, sol arqyly ólshem negizderin jasaǵan. Halyq ólshemderiniń negizgi túrleri mynalar: salmaq ólshemi, uzyndyq ólshemi, qashyqtyq ólshemi, ýaqyt jáne mezgil ólshemderi.  Halqymyz merzim ólshemderin bylaısha jiktegen: bir sát, qas qaǵym , á degenshe, bir sekýnd bolsa; sút pisirim- 5-10 mın; bıe saýym – 1,5 saǵat; et pisirim – 2-3 saǵat; toqsan – 3 aıǵa balanǵan.

Ertede  saǵat bolmaǵan kezde 1 kúnniń tórt bóligin qalaısha boljaǵan ekenin tyńdap kórińiz. Ertede adamdar saǵat paıda bolmas buryn, ýaqytty kúnge qarap, áteshtiń shaqyrǵanyna qarap, tipti esektiń aqyrǵanyna da qarap, ajyrata bilgen. Qazaqtar kúnge qarap, ýaqytty bylaısha boljaǵan.Tańerteńgi kún shyqqan ýaqyt – sáresi; kún tas tóbege kelgen kez – tal tús; tús qaıtatyn ýaqyt – besin; kún baıyr shaq – ekindi; kún uıasyna qonǵan kez – aqsham dep ataǵan.

Qolymyzdaǵy saýsaqtarymyz, ondaǵy býyn sandary arqyly da, jyl mezgilderi men aı attaryn, olardyń uzyndyqtary men kúnniń uzaqtyǵyn bilýge bolady eken. Bir jylda on eki aı bar, tórt saýsaqtaǵy býyn sany da on eki, ár saýsaqtyń býyn sany úsh úshten, ol degeniń ár mezlildegi úsh aıdan bolady, olaı bolsa, tórt saýsaq jyldyń tórt mezgilin bildiredi.

Suq saýsaq kóktem,

Ortańǵy saýsaq jaz,

Aty joq saýsaq kúz,

Shynashaq qys.

---