InfoHub Logo

Biz ony bir kórgennen-aq unatyp, es-tússiz ǵashyq bolyp qalǵanymyzdy birden sezdik.Tipti onyń jas mólsheri, dene-pishimi, boıy, árıne, oıy da ózimizden áldeqaıda úlken, áldeqaıda eresek ekendigine de qaramadyq. Óıtkeni ondaı áppaq, ondaı sulý, ondaı symbatty qyz bizdiń aýylda buryn-sońdy bolǵan joq edi. Shól dalanyń shaqshıǵan kúni aıaýsyz qaqtap tastaǵan qaratory, qyzylsary qyzdardyń alýan-alýan túri op-ońaı-aq tabylady. Olardyń ishinde, árıne, ádemisi de, súıkimdisi de, súıkimsizi de tolyp jatyr. Biraq solardyń birde-bireýi ol sıaqty sulý, ol sıaqty appaq emes-ti.

Shirkin, adam balasynyń ishki sezimi men oı-qıalyna eshqandaı shek qoıylmaıtyny qandaı raqat deseńizshi. Ol úshin seni eshkim de kinálap, keleke etip kúle almaıdy. “Oı-baı, mynaý ózi naǵyz keshshe, sý mı eken ǵoı! Áı, esekbas-aý, ol seniń apańmen jasty emes pe!” dep kózińe shuqyp, aıyptaı da almaıdy. Óıtkeni sen óz syryńdy jan balasyna sezdirmeısiń. Júrek túkpirine jasyryp, qupıa ustaısyń. Tek qıalyńda ǵana kezdesip, qol ustasyp birge júrip, mahabbat degen sıqyrly álemniń tilmen aıtyp jetkize almaıtyn raqatyna bólenesiń.

Biraq onyń sol kúıinshe qur ánsheıin qıal, qol jetpeıtin arman bolyp qala beretini ókinishti-aq.

Degenmen toqal tamnyń tóbesin qansha sylap bekitseńiz de, bir sańylaý taýyp ishke ótetin jańbyr tamshylary sekildi, bizdiń balań mahabbatymyz da bógelip qalý degendi bilgen emes. Sodan da bolar, oǵan degen ystyq sezimimiz, ǵashyq júregimizdiń lúpili bir sát te báseńdemesten, kún saıyn órshı tústi.

Al ol, dúnıedegi eń teńdesi joq sulý, eń áppaq qyz, tú-ý sonaý astanadaǵy muǵalim qyzdar daıarlaıtyn ınstıtýttyń mýzyka fakúltetiniń stýdenti edi.

Biz ony alǵash ret qudyq basynda mal sýǵaryp júrip kórdik. Qaısy qudyqtyń basynda dep suramaı-aq qoıyńyz. Óıtkeni Sháýlide bir-aq qudyq bar.

Tús kezinde kún ottaı ysyp, shóleıttegi qybyrlaǵan tirshilik ıesiniń bárin “tabaǵa salyp” tirideı úıite bastaǵanda osy aýyldyń myńǵyrǵan maly sol jerge qaraı shubyrady. Onsyz da borpyldap jatqan taqyrdyń shańyn aspanǵa kóterip, pysqyryp, túshkirip, kúrkildep jótelip kelip, salqyn sýǵa bas qoıǵysy keledi. Biraq sementten quıylǵan uzyn naýaǵa báriniń basy birdeı syımaıtyn bolǵandyqtan, qyp-qyzyl soıqan bastalady. Qoıy mańyrap, sıyry móńirep, jylqysy kisinep kep jantalasqanda bul aýyldy tapa-tal túste jaý shapqan eken-aý dep qalasyz.

Árkim óziniń malyn tezirek sýǵaryp alǵysy keledi. Keıde qudyqtaǵy sý taqyr-taqur taýsylyp, jartysy sý ishe almaı qalsa, odan jaman nárse joq. Iesi de, maly da qutyryp kete jazdaıdy.

— Oı, átáńánálet ıttiń maly!

— Óńmeńdemeı joǵalshy-eı, jalmaýyz!

— Tart ári shelegińdi qańǵyrlatpaı!

— Tartsań tart óziń! Osy shelekpen basyńa bir qoıaıyn ba?!

— Nemene, seniń malyń sý ishýi kerek te, meniki topyraq jalap júre berýi kerek pe? — degen sekildi ursyp, jekirgen únderge bizdiń etimiz ábden úırenip ketken. Ondaı-ondaıǵa qyńq demeımiz. Muryndy bir tartyp qoıyp, óz bilgen sharýamyzdy isteı beremiz.

Tap óstip qarbalastap jatqan sátte qudyq basyna úlbiregen sulý qyzdyń kele qalǵany biz úshin úlken jańalyq boldy. Tus-tustan ursyp, jekirgen daýystar kenet sap tıylyp, alaq-julaq etken kózder ǵana oǵan ań-tań bola qaraıdy. Úlbiregen aq kóılek kıgen, aqqý moıyn, suńǵaq boıly qyz qolyna qaýǵa shelek ustap jymıyp tur. Aspannan túsken perishtedeı jannyń aldynda á degennen-aq abyroıymyz aırandaı tógilip, ózimizdiń malmen birge mal bolyp kete jazdaǵanymyzǵa birtúrli qysylyp qaldyq. Ol qolyndaǵy shelegin bulǵańdatyp turyp:

— Men Saǵıra shesheıdiń qoılaryn sýǵarýǵa keldim. Óshirettiń sońy kim eken? — dep surady.

Biz bir-birimizdi jańa kórgendeı boldyq. “Sen aıt, sen aıt” degendeı, janymyzdaǵylarǵa qarap jaltaqtaımyz. Biraq eshkim de aıta almady. Óıtkeni “óshirettiń” sońy turmaq, ózi de joq edi.

— Nemene, báriń de birinshisińder me? — dedi ol kúmis qońyraýdaı syńǵyr ete túsip.

Biz jymyń-jymyń ete bastadyq.

— Iá-á, — dedi ol daýsyn sozyp. — Túsinikti boldy. Demek, men de birinshi bolyp turamyn ǵoı!

Sóıtti de, aramyzdan emin-erkin kımelep ótip kelip, qudyqtyń erneýine shyqty. Bárimiz oǵan ún-túnsiz jol berip, qarap turdyq.

Qudyq basynda bir úlken ózgeris bolǵanyn mal ekesh mal da sezip, jińishke sement naýadan bastaryn kegjıte kóterip, tańdana qarap qalypty.

Álgi sulý qyz sámbi taldaı maıysyp bir shelek sýdy tartyp shyǵarǵany sol eken, kenet aıaǵy taıyp ketip, qudyqtyń ishine qulap kete jazdaǵany. Eki qolyn erbeńdetip, qalt-qult etti de qaldy. Eger Artyqbaı kús-kús qolymen onyń appaq bileginen shap berip ustaı almaǵanda bar ǵoı, ońbaı qalar edi. Al ondaı-ondaı oqıǵalar bizdiń aýylda jıi bolyp turatyn-dy. Bıyl kóktemde Artyqbaıdyń ózi de qulap túsip, oń jaq shekesin yrsıtyp tas tilip ketken.

Biraq jerge lyp etip sekirip túsken sulý qyzdyń óńinde qorqynyshtyń izi de joq edi. Qaıta, bir keremet qyzyq kórgendeı, syqylyqtap kúle beredi.

— Al endi mynaý ólip-talyp júrip jetken bir shelek sýdy ne isteımin? — dedi bir kezde kúlkisin tıyp, kádimgideı abdyrap. — Saǵıra shesheıdiń qoılary qaısysy?! Men olardy tanymaımyn ǵoı...

Artyqbaı oǵan qýlana qarap:

— Osynyń bári de Saǵıra shesheıdiń qoılary, — dedi yrjıyp.

— Ýjas! — álgi qyzdyń kózderi dóp-dóńgelek boldy. — Maǵan úsheý-aq degen edi.

Biz dý kúldik. Qudyqtyń janyna tógilgen shalshyq sýǵa qonyp otyrǵan bir top shymshyq dúr-r etip usha jóneldi.

— Shelegińizdi maǵan berińiz, — dedi Artyqbaı qolyn sozyp. — Saǵıra shesheıdiń qoılaryn men-aq sýǵaraıyn...

Bul kúni biz qora-qora maldy tatý-tátti sýǵaryp taradyq. Kúndegideı árkim óziniń malyn qaqpaılap áýre bolǵan joq. Artyqbaıdyń qoly talǵan kezde basqa balalar da kezektesip, naýany demde-aq toltyryp turdyq.

Maldy sýǵaryp bola bergen kezde búgin bizdiń qatarymyzǵa kelip qosylǵan sulý qyz bir shelek sýdy Artyqbaıdyń ústine tóńkerip quıa saldy da, syqylyqtap qasha jóneldi. Biz oǵan máz boldyq. Naýanyń tómengi jaǵyna kelip qonyp otyrǵan bir top shymshyq “túý, osylardy-aı, qaıta-qaıta mazamyzdy ala berdi ǵoı” degendeı, taǵy da dúr-r etip ushyp ketti.

Artyqbaı bolsa, ústi-basynan sý sorǵalap, súmireıip qala berdi. Bul onyń baǵana qýlanyp, qyljaqtaǵanyna oraı alǵan sybaǵasy edi. Sulý qyz uzap bara jatty da, kenet artyna burylyp, Artyqbaıǵa qarap qolyn bulǵap:

— Chao! — dep ketti.

Biz sálden soń esimizdi jıyp, bir-birimizden:

— Bu kim-eı ózi?

— Qaıdan kelgen?

— Saǵıra shesheıdiń týysqany ma? — dep suraı bastadyq.

Asanáli degen bala Saǵıra shesheıdiń kórshisi edi. Ol bir kózin sál qysyp turyp, álgi qyzdyń aýylǵa qashan, qalaı kelgenin balpyldap aıta bastady. Qonaq qyz keshe keshki avtobýstan eki úlken sómke kóterip túsipti. Jol jıeginde turyp áppaq júzin kúnnen kólegeılep, alaqanymen kún salyp turyp Sháýlige tańǵala qarapty. Sodan soń, qolyndaǵy júgi aýyr bolsa da, boıyn tip-tik ustap, qazdańdaı basyp Saǵıra shesheıdiń úıine qaraı júripti. Áýeli shesheı ony tanymaı qalǵan kórinedi. Esiginiń aldynda samaýrynǵa otyn butap jatyp, art jaǵynan kelip sálemdesken qyzǵa:

— Shyraǵym, shkól derektirdiń úıi anaý jaqta, — depti qolyn siltep. Shamasy, mektepke kelgen praktıkant qyz eken dep qalǵan bolýy kerek.

— Áje, meni shynymen-aq tanymaı qaldyńyz ba? — deıdi álgi qyz tańyrqap. — Men Bıbiajarmyn ǵoı.

— E-e, Sátbektiń baldyzysyń ba, aınalaıyn. Olar keshe Tórtkólge baramyz dep júr edi. Úıleri jabyq pa?

— Áje-aý, beri qarasańyzshy! Men Marjankúldiń...

— A-a, ne deıt... — dep Saǵıra shesheı qalada turatyn jalǵyz qyzynyń aty atalǵan kezde baryp abdyrap qalady. Sálden keıin qolyndaǵy shapashoty túsip ketip, qonaq qyzdy bas salady. — Úıbaı-aý, ózimniń Bıbishim eken ǵoı kelip turǵan!.. Qara basyp tanymaı qappyn. Kúnim ásheıin, seniń de meni izdep keletin kúniń bar eken ǵoı! Aljyǵan ájeńdi taýyp keledi ekensiń ǵoı sen de.

Sóıtip Saǵıra shesheı birese jylap, birese kúlip, qaladan kelgen nemere qyzyn aınalyp-tolǵana beripti.

Bıbiajar kelgen kúnnen bastap bizdiń ómirimizge úlken ózgeris endi. Biz buryn mal sýǵarýǵa kejegemiz keıin tartyp, bireý arqamyzdan ıterip aparatyndaı áreń barýshy edik. Endi qudyq jaqqa qaraı alyp-ushamyz da turamyz.

Bizdiń aýyl aýyz sýdy qatty qadirleýshi edi. Onyń árbir tamshysyna sheıin únemdep, beti-qol jýǵanyńa deıin (ásirese bala-shaǵany) qadaǵalap otyratyn. Bir ýys sý artyq quıyp alsań bolǵany:

— Áı, sýdy bosqa rásýa qylma!

— Boldy endi, qaıyn jurtyńa búgin baraıyn dep jatqan joqsyń?

— Meniń úıimniń qyshyn quıyp kelgendeı, sýdy sonsha saryldatyp tókkenin qarashy-eı! — dep qatań eskertýler jasap jatady.

Bıbiajar kelgeli beri biz qudyq basynda bir-birimizge sý shashysyp, qýalasyp oınaıtyn boldyq. Saıdaǵy jalǵyz qudyqtyń sýy da kóbeıip ketken sekildi. Burynǵydaı emes, ózimizdi birtúrli erkin sezinip, jaryq dúnıege shyr etip túskeli beri janymyzǵa batyp, ıinimizdi basyp kelgen bir aýyr júkten qutylǵandaı jeńildep qaldyq.

Bıbiajar mal sýǵarýǵa kúnde kelse eken dep tileımiz ishteı. Meıli, ol sámbi taldaı maıysyp qudyqtan sý tartpaı-aq qoısyn. Saǵıra shesheıdiń qoılaryn ózimiz-aq tompańdap júrip sýǵaryp beremiz. Tek bizdiń ortamyzda syqylyqtap kúlip, máz-meıram bolyp júre berse — bolǵany. Shynynda da, onyń minezi bala sıaqty edi. Ol bizdiń aýyldyń barlyq qyzynan sulý bolsa da, tákapparlyq, pańdyq degendi bilmeıtin. Eki beti bal-bul jaınap, bizben birge asyr salyp oınap júretin-di.

Birde tus-tustan ony malmandaı etip sýǵa shomyldyrdyq. Sol kezde juqa jazdyq kóılektiń astynan onyń qulyn múshesi, keýdesindegi tompıǵan qos anary ap-anyq bop kórinip qaldy. Ol bizden birtúrli qysylyp, áppaq júzi dýyldap qyzaryp ketti. Sonda da, uıalyp qalǵanyn bildirmeýge tyrysyp, syqylyqtap kúle berdi. Biz tuńǵysh ret sulýlyqty sol sátte kórip, sol sátten bastap uǵyna bastaǵan sıaqtymyz. Tarydaı mini joq sulý músin bizdiń basymyzdy aınaldyrǵandaı boldy. Eriksiz kózimizdi tómen saldyq. Sodan keıin biz ony qanshama ret qýyp jetsek te, sý shashpaıtyn boldyq.

Kúndizgi aptaptyń yp-yssy demi qaıtyp, birte-birte tóńirekti tumshalaı bastaǵan, qoıý túnniń salqyny sezile bastaıtyn qyzyl ińir shóleıt dalanyń eń bir tamasha, janǵa jaıly jaǵy edi. Tabıǵattyń da, adamnyń da, jan-janýarlardyń da tynysy keńip, saraıy ashylyp sala beretin. Boıyńdy bir sergek kúı bıleıdi. Mundaı sátte bizdiń aýyldyń urysqaq kempirlerine sheıin keshirimshil, jomart ári meıirimdi bola qalady.

— E-e, áne bireý qarańdaǵandar nemene desem, oınap júrgen balalar ma?

— Qoıa ber, kempir, oınaı bersin! Bala bolǵan soń oınaıdy da...

— I-ı, táıiri, olarǵa birdeme dep jatqan kim bar?! Oınasyn. Qoradaǵy mal túgel. Keshe suǵanaq sary shybyshtyń byltyr týǵan laǵy kelmeı qalyp edi. Búgin bárinen buryn sol keldi, — dep jatqandary arqa-bastaryn keńge salyp.

Bizdiń aýyldyń bir jaman ádeti óte maljandy bolyp keletini. Eki sóziniń arasyna qoradaǵy malynyń kúndelikti jaı-kúıin qystyryp otyrmasa, ishken asy batpaıdy. Olardyń osy bir qańsyǵan shóleıtti máńgilik meken etip qalýynyń ózi de sol shekten tys maljandylyǵynyń kesirinen. Baıaǵyda-a mańǵyrǵan mal aıdaǵan ata-babalarymyz bir kúni el ishine “kámpeske” degen bále shyqty degendi estipti de, qysy jyly bolady dep, qystap shyǵý úshin ǵana kelgen shóleıtten qonys aýdarmaı, qorqyp, buǵyp qalypty. Mine, sóıtip, keńes úkimetiniń uzyn quryǵynan qutylǵan da, qańsyǵan shóldiń qaqpanyna myqtap tutylǵan.

Iá-á, sodan beri bul aýyl jasyl jaılaý, kókoraı shalǵyndy saǵynyp, qanshama ret kózi jáýdirep ańsady eken deseńizshi... Biraq endi keńes ókimetiniń kúni bitip, izi óshse de, baıaǵydaı kóktem týa kók munarǵa oranǵan taýǵa kóship júre beretin keńshilik zaman qaıda...

Shóleıttiń qara maqpal jumsaq keshinde bizdiń aýylda qalyqtap bir án estildi. Gıtaranyń názik únine qosylǵan sıqyrly qońyr daýys bárimizdi birden eleń etkizdi. Án Saǵıra shesheıdiń úıi jaqtan shyǵyp jatyr eken.

Ashylǵandaı aıdyn kólde

Úlken ómir esigi.

Sý betinde qaıyq beıne

Mahabbattyń besigi.

Bul, árıne, Bıbiajar ǵoı! Sóz joq, sonyń daýysy. Odan basqa kim bolýy múmkin. Biz qulaǵymyzdy túrip sál tyńdap turdyq ta, Saǵıra shesheıdiń úıine qaraı zymyradyq.

Birazdan soń bárimiz Bıbiajardyń janyna jınalyp ta qaldyq. Ol, qysta otyn bolsyn dep, traktormen súırep ákelip tastaǵan dóńbektiń ústinde otyr eken. Bizdi kórse de, ánin úzgen joq. Gıtaranyń názik úni men onyń sazdy qońyr daýysy Sháýliniń qara maqpal keshinde, tup-tunyq aýada dirildep alysqa ketip jatty.

Bizdiń aýyl toı-tomalaqta, shildehanalarda, ár túrli otyrystarda ǵana án salýshy edi. Onda da bastamasy táp-táýir bastalyp, sońyna taman tus-tustan barqyrap qosylǵan beıbereket masań daýystar basym túsip, qutyn qashyryp jiberetin.

Jaı kúnderi Sháýliniń adamdary án sala qoımaýshy edi. Keı-keıde bir ońashada, kóńil hoshy soqqanda yńyldap aıtatyndary bolsa, janyna bireý-mireý kele qalǵanda kilt tıylyp, túk kórmegendeı, basqa jaqqa qarap tesile qalatyn.

Al tap osylaısha ózimen-ózi bolyp, alaqandaı aýyldyń qarapaıym adamdarynan qysylyp-qymtyrylmaı-aq qara maqpal ádemi keshtiń qushaǵynda otyryp án salý eshkimniń de oıyna kelmegen sıaqty.

Án áýelegen saıyn bizdiń bala kóńilderimizdegi qıal qusymyz da alysqa samǵap, bıiktep barady. Biz ózimiz ómiri kórmegen aıdyn kóldi, eki ǵashyq otyrǵan qaıyqty kóz aldymyzǵa ap-anyq elestetemiz.

Eskegińdi bershi maǵan,

Men eseıin, sen espe.

Sý kúlkisi syldyrlaǵan

Seniń kúlkiń emes pe.

Shirkin, kógildir aıdyny kún sáýlesimen qubylyp oınap jatatyn aına kól bolsa, sý betinde biliner-bilinbes iz qaldyryp jep-jeńil syrǵı jóneletin qaıyq bolsa... Bizdiń de mahabbat ánin aıtyp júze bergimiz keledi-aq. Jáne kimmen deısiz ǵoı? Bıbiajardyń naq ózimen.

Endi birde ol bıyl qystan aman qalǵan dóńbektiń ústinde otyryp:

Ańsaǵan baqytym sıaqtanyp,

Aı týyp keledi qıaqtanyp.

Jol jaqqa qaraımyn,

Sen joqsyń, araılym.

Keshikpeı kelem dep eń,

Men turmyn eleńdeýmen, —

dep ándetedi daýsyna muń aralasyp.

Ol alystan ózin izdep keletin áldebireýdi kútetin sekildi. Kimdi kútedi eken? Ol qashan keler eken? Kim de bolsa baqytty jan-aý ózi!.. Biraq biz onyń alystan kútken kisisi kelmese eken dep tiledik. Shóleıt dalanyń túıe shóldep óletin túkpirine jasyrynǵan alaqandaı aýyldy taba almaı adasyp, mańǵula bolyp qańǵyp ketse eken dedik. Onyń salǵan ánderi sypyradaı typ-tyqyr shóleıttiń shaǵyrmaq ystyq kúnin- de qora-qora qoımen birge órip, qoımen birge tynystaıtyn kúıbiń-kúıbiń kóńilsiz tirshiligin de múlde umyttyryp, esimizden shyǵaryp júretin-di. Alystaǵy aıdyn kólderge, aq qaıyńdy toǵaılarǵa qaraı alyp ushyp, salqyn samal bolyp aımalap esip, aq jańbyr bolyp nóserlep tógip óter edi.

Ol án salǵan keshterde bizdiń aýyldyń jumystan qaıtqan jigitteri de jınalyp qalatyn. Kóbisi maı sasyǵan kıimderin úılerine tastap, shyttaı bolyp shyǵady. Ásirese anaý mehanık jigit Áben ústine burqyratyp átir seýip, shashyn jymıta tarap, Bıbiajardyń kózine túsýge tyrysyp-aq júr.

— Qaryndas, siz ándi óte jaqsy salasyz, — deıdi ol án aıaqtala bergende, tap bir teledıdardan sóılep otyrǵan dıktordaı syzyla qalyp. Saǵynyshqa toly sazdy áýennen soń ózi de qalyń oıǵa shomatyn Bıbiajar birden jaýap qata qoımaıdy.

Onyń oılaǵany da qyzyq edi. Qaraqattaı móldiregen qara kózderi tunjyrap, shynynda da, alys jaqtan, beımálim ýaqytta, áıteýir bir kúni izdep keletin áldekimdi kútetindeı muńaıyp qalatyn. Biraq sol kisiniń qashan, qaı kúni keletini, shóleıt adyrdyń qıan túkpirindegi shoshaladaı ǵana bizdiń aýyldy qaıtip izdep tabatyny belgisiz edi...

— Qaryndas, baıqaımyn, siz tek Shámshiniń ánderin ǵana oryndaıdy ekensiz, — deıdi Áben taǵy da qarap otyrmaı qystyrylyp.

— Iá, — deıdi Bıbiajar oılanǵan qalpy.

— Baıqaımyn, siz Shámshi Qaldaıaqovtyń tvorchestvosyn qatty unatasyz-aý?! — deıdi Áben óte-móte mádenıetti sóıleýge tyrysyp.

— Men oǵan ǵashyqpyn, — deıdi Bıbiajar.

— Qa-qalaısha? O-ol kisi ólip qaldy ǵoı.

— Men úshin ólgen joq.

— Baıqaımyn, qaryndas, siz kompozıtordyń ózine emes, ánderine ǵashyq bolýyńyz kerek.

— Joq. Men onyń ánderin ǵana emes, ózin de unatamyn. Kesh týylǵanyma ókinem.

— Men de kesh týylǵanyma ókinem. Osy kezde Amanbaı degen esersoqtaý jigit kıip ketedi. — Átásinálet, baıaǵyda týylýym kerek edi! Tym qurysa toıyp araq iship qalar em. Menińshe, naǵyz raqat ómir sol kezde bolǵan. Alqashtar toıyp araq ishken, al kompozıtorlar jaqsy án shyǵarǵan. Qysqasy, árkim óz sharýasymen aınalysqan!

— Sen qatty qatelesesiń, Amanbaı, — dedi Áben oǵan búgin ádettegiden bólek sypaıy til qatyp. — Araq pen ónerdi qatar qoıýǵa, búıtip shatastyrýǵa bolmaıdy.

— Nege bolmaıdy? — dedi Amanbaı, tóbelesýge daıyndalǵandaı, Ábenge ejireıe qarap. — Bile bilseń, jaqsylap ishe bilýdiń ózi de — óner!

Árıne, Amanbaımen daýlasyp, Amanbaıdy sózben jeńý qıyn. Ol múlde múmkin emes. Ony Ábenniń ózi de jaqsy biledi. Biraq búgin tili qyshyp, Bıbiajarǵa jaqsy kóringisi kelip-aq otyr. Biraq osy sátte Amanbaıdyń sózine syqylyqtaı kúlip jibergen Bıbiajardyń:

— Bravo, bravo! — degen kóńildi úni endi ǵana tutanyp kele jatqan daýdyń shoǵyn sol jerde-aq taptap óshirip tastady. — Men osyndaı orıgınalno oılanatyn kisilerdi unatamyn! — dedi Amanbaıǵa kúlimsireı qarap.

Qońqaq muryn, salpy erin Amanbaı kúrek tisterin kórsete yrjıyp, máz bolyp qaldy. Nege ekeni, qolyndaǵy jartylaı shegilgen shylymyn jerge tastaı salyp, tabanymen ezgilep óshire bastady.

— Menińshe, araq ishe bilý de óner dep oılaǵan qazaq — naǵyz mádenıetsiz qazaq! — dedi Áben qyzyp ketip.

— Al, me-nińshe, — dedi Bıbiajar daýsyn oınaqylana sozyp, — ár adamnyń ózine tán mádenıeti bolady. Ol — árkimniń jan dúnıesindegi búkpesiz shyndyǵy. Jalpy adamzatqa birdeı, bir ǵana túske boıalǵan, belgili bir deńgeıdegi mádenıet bolady dep oılaý — qate!

— Sonda qalaı, osy otyrǵandardyń bári de mádenıetti me? — dedi Áben, óńsheń bir mádenıetsiz adamdardyń ortasyna oıda joqta túsip qalǵandaı, bizge mensinbeı qarap.

— Menińshe, mádenıetti dep tek shyndyqty súıetin adamdardy aıtýǵa bolady. Jurttyń kózinshe mádenıetti bolyp kórinýge tyrysý da mádenıetsizdiktiń bir túri.

— Baıqaımyn...

Osy kezde esik aldyna shyqqan Saǵıra shesheıdiń:

— Áı, qý qyz, topyrlaǵan jyn-shaıtanyńdy tarat ta, tez úıge qaıt, — degen óktem úni estildi. — O nesi-áı túge, túnimen tushtańdap án sap, jyrtyńdap otyra bereıin dep pe eń?

— Áne, dúnıedegi eń mádenıetti adam — meniń ájem, — dedi Bıbiajar ornynan ushyp túregelip. — Óıtkeni ol óziniń shyn oıyn eshqashan jasyrmaıdy. Al men kettim!

Ol úıine qaraı júgire jóneldi. Biz de jyly ornymyzdy qımaǵandaı enjar qozǵalyp, birtindep úıdi-úıimizge taraı bastadyq.

Árkim ishteı bul ómirge óziniń kompozıtor bolyp kelmegenine, Bıbiajardyń júregin ádemi ánmen jaýlap ala almaǵanyna, tym qurysa Saǵıra shesheı sekildi oǵan óktem ún qatýǵa da haqysy joq ekendigine ókinip ketti...

Ol bizdiń aýylda bir aıǵa jýyq ýaqyt júrdi. Birte-birte onyń qonaq qyz ekendigi de umytyla bastady. Tipti óz aýylymyzdyń adamy sıaqty bolyp ketti. “Qaladaǵy bir jaqsy kóretin adamyna kóńili qalyp kelgenge uqsaıdy. Saǵıranyń qolynda tura beremin deıtin kórinedi” desip júrdi bizdiń apalarymyz. “Áı, qaıdam, ondaı qyz aýylǵa syıysa qoıar ma eken. Ketedi ǵoı bir kúni... ” dep artynsha kúmán keltirip te qoıady.

Áıteýir, Bıbiajardyń bizdiń aýylda uzaq turyp qalýynda bir jumbaq syr bar ekeni aıdan anyq edi.

Bir kúni qudyq basynda mal sýǵaryp júr edik, kenet, qaıdan shyqqany belgisiz, janymyzǵa kelip sý jańa “Mersedes” toqtaı qalǵany. Onyń ishinen kózine qara kózildirik taqqan, óte sándi kıingen bir jigit tústi. Sarǵysh jeıdesiniń omyraýyn ashyńqyrap tastap, eki qolymen búıirin taıanyp, bizdi mensinbegendeı synaı qarap biraz turdy. Ony kórgen sátte Bıbiajar birtúrli abdyrap, sasqalaqtap qaldy.

Álgi jigit kerile basyp Bıbiajardyń janyna keldi de, qoltyqtap alyp uzaı berdi. Ekeýi biraz jer alystap ketip baryp sóılesti. Ne aıtqandaryn biz estigenimiz joq. Áıteýir, Bıbiajar kináli adamdaı basyn tómen salyp, kópke deıin únsiz turdy. Qatty tolqyp tur ma álde odan qorqyp tur ma — bilmeımiz, aıaǵynyń ushymen jer shuqyp, anda-sanda ǵana basyn ızep qoıady. Al anaý bolsa, aýyz jappaı áli de sóılep jatyr.

Árbir qalt etken qımylynan dúnıe-baılyqtyń býy burqyrap turǵan baı jigitke biz alǵashqyda qyzyǵa da, qyzǵana da qaradyq. Artynan múlde jek kórip kettik.

Óıtkeni ol birazdan soń Bıbiajardy belinen qushaqtap, “Mersedeske” qaraı alyp júrdi. Esigin ózi ashyp, áýeli qyzdy otyrǵyzdy, odan keıin ózi de ornyna jaıǵasty. Temekisin erniniń ushyna ǵana qystyryp, ádemi ottyǵymen tutatyp aldy. Kózinen kózildirigin alyp, Bıbiajarǵa qarap jymıyp qoıdy. Sodan soń onyń moınynan qushaqtap, betinen súıdi...

Sálden keıin sý jańa “Mersedes” ústinen sý tógilmes jorǵadaı lyp etip qozǵalyp, júrip ketti.

Biz olardyń sońynan telmire qarap, qaýǵa-shelekterimizdi ustap qudyq basynda qala berdik. Bireý álimjettik qylyp, baıaǵydan beri eshkimge kórsetpeı saqtap júrgen asyl zatymyzdy alyp bara jatqandaı, ishimiz ýdaı ashydy.

Keshke biz taǵy da bóreneniń ústinde shoqıyp-shoqıyp otyryp Bıbiajardy kúttik. Biraq ol búgin syrtqa shyqpady. Sý jańa “Mersedes” Saǵıra shesheıdiń úıiniń aldynda batar kúnniń qyzyl shuǵylasyna shaǵylysyp, jalt-jult etip turdy. Ol Bıbiajar men bizdiń aramyzǵa qoıylǵan tosqaýyl sıaqty, kózimizge birtúrli jeksuryn bop kórinedi. Janyna baryp, terezesinen ishine úńilip, qyzyqtap turǵymyz kelse de, ádeıi qasarysyp jolamaı qoıdyq.

Bir kezde onyń ıesi syrtqa shyqty. Bet-aýyzy sıyr jalaǵandaı jyp-jyltyr, bylshıǵan bireý. Mańdaı shashy jymysqylana qaraıtyn oısyz kózderinen úrikkendeı tóbesine qaraı qashyp, álden-aq qasqa bola bastapty. Yńyranyp sóıleıdi, yrs-yrs etip kúle beredi. Áıteýir, bizge unamaıdy-aq.

— Iá, balalar, sender nege jınala qaldyńdar? — dep surady ol janymyzǵa taıap kelgende. Bir aıaǵyn dóńbekke qoıyp, eki qolyn tósine aıqastyra ustap, shalqaıyńqyrap turdy.

— Komsomol jınalysyn ótkizip jatyrmyz, — dedi Artyqbaı qyrsyǵyp jaýap berip.

— Tú-tú! — dedi qonaq jigit ernin shúrshıtip. — Sender áli de komsomol ma edińder?!

— Jaı ánsheıin... — dedi osy kezde ortamyzda otyrǵan jaramsaq Sheráli shydaı almastan. — Án tyńdaýǵa keldik.

— Án tyńdaýǵa? — Qonaq jigit, jýnglıdegi jańa tabylǵan taıpanyń adamdaryn kórip turǵandaı, kózin syǵyraıtyp bizge úńile qarady. — Kimniń ánin tyńdaýǵa?

— Shámshiniń.

— Kimniń... kimniń deısińder? — Ol kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovty esine túsirmek bolǵandaı, az-kem oılanyp qaldy.

— Ol ánderdi kim aıtyp júr senderge?

Biz onyń kózinshe Bıbiajardyń atyn aıtýǵa qımaǵandaı, Saǵıra shesheıdiń úıi jaqqa únsiz jaýtańdap qaraı berdik.

— A-a, — dedi ol kenet bárin de túsinip qoıǵandaı. Qozy qaryny búlkildep yrs-yrs etip kúlip aldy. — Bizdiń Bıka eken ǵoı senderge án aıtyp berip júrgen! Vo, daesh! Sóıtip, tegin konsert kórýge keldik deńder! Qyzyq eken.

Biz únsiz qaldyq. Ol jeıdesiniń tós qaltasyndaǵy qoraptan temeki alyp, erniniń ushyna qystyryp, ádemi ottyǵymen tutatty.

— Bosqa ýaqyt ótkizip otyrsyńdar, — dedi temekisiniń tútinin áýelete úrlep qoıyp. — Odan da paıdaly bir ispen aınalyspaısyńdar ma? Ne kóp, qora-qora qoı kóp bul aýylda. Al qoı degenińiz — óz aıaǵymen júretin tovar. Qysqasy, bıznespen shuǵyldaný kerek. Satý kerek, satyp alý kerek jáne qaıtalap satý kerek. Bıznestiń eń basty zańy — sol!

Sheráli ornynan qozǵalaqtap qoıyp:

— Aıtyńyzshy, kóke, bıznesti qalaı bastaý kerek? — dep surady yntyǵyp.

Qozy qaryn bıznesmen jigit oǵan qarap aqyryn ǵana basyn ızep maquldap, yrs-yrs etip kúldi.

— Aýylda joq tovarlardy ákelip satý kerek, — dedi. — Sheteldik araq-sharaptardy, shyryn-sýsyndardy, temekilerdi artyq baǵasyna ótkizýge bolady.

— Áı, — dedi aýyldaǵy dúkenshiniń balasy Ájibek qolyn siltep. — Sheteldik araq-sharap pen temekini bizdiń Sháýlide eshkim de almaıdy.

— Úndi shaıyn alady! — dedi Sheráli.

— Oћo, mine naǵyz bıznesmen! — dedi qonaq jigit oǵan qarap saýsaǵyn shoshaıtyp. — Znachıt, úndi shaıyn ákelý kerek. Taǵy da qandaı tovarlar qat edi aýylda?

— Kók shaı... Kempir-shaldarǵa kók shaı da kerek. Toqsan besinshi nómirlisi!

— Taqıa kerek. Shapan da kerek. Bizdiń atam Qudabaıdyń qudalyǵyna kıip baratyn shapan taba almaı júr.

— Rezińke etik!

— Kendir arqan! — dep tus-tustan jarysa shýlap kep berdik. Qonaq jigit mıyǵynan kúlip, basyn shaıqaı berdi.

— Onyń bári de usaq-túıek tovarlar ǵoı, — dedi kóńili tolmaı.

— Endi ne satýǵa bolady?..

— Oılanyp kórińder. Tek, áıteýir, án tyńdaımyz dep bosqa ýaqyt ótkizbeńder! Ándi sata almaısyńdar, ony eshkim de almaıdy.

Biz, shynynda da, sol túni kózimiz baqyraıyp, kópke deıin oılanyp jattyq. Kirpigimiz aıqaspaı, olaı-bylaı dóńbekshı berdik. Bıbiajar týraly, onyń salǵan ánderi týraly, sý jańa “Mersedestiń” ıesi týraly jáne qap-qap aqsha týraly oıladyq. Shym-shytyryq tús kórip, uıqymyz mazasyz boldy. Bárimiz jamyrap, bireýimiz shapan, bireýimiz taqıa, endi bireýlerimiz rezińke etik pen kendir arqan satyp júr ekenbiz-aý deımiz. Biraq olardy eshkim de almaıdy. Bári de basyn shaıqap: “Bular usaq-túıek taýarlar ǵoı. Ony qaıtemiz” dep kúlip ketedi. Tek Sheráliniń qolyndaǵy úndi shaıyn ǵana talasyp-tarmasyp satyp alatyn sıaqty...

Tań aldynda súlikteı jaltyraǵan “Mersedes” bizdiń aýyldan uzap ketip bara jatty. Onyń ishinde Bıbiajar bar edi. Qap, áttegen-aı, qoshtasyp ta qalmadyq. Ol da bizdi qımaı-qımaı bara jatqan shyǵar. Múmkin, onymen qoshtaspaǵanymyzdyń ózi de durys boldy ma eken. Óıtkeni ol bizdiń Sháýlige taǵy da kelip, qara maqpal keshti qupıa bir syrǵa bólep taǵy da án salyp beretin shyǵar...

Sálden keıin sypyradaı tap-taqyr shóleıt daladaǵy shoshaladaı ǵana shaǵyn aýyldyń “óz aıaǵymen júretin taýarlary” tuıaqtaryn syrtyldatyp óriske qaraı bettedi.

---