InfoHub Logo

Ómir — ertegi emes,

Ertegi — ómir emes...

Sóıte tura jer betindegi mıllıardtaǵan adamdar mynaý ómirdiń ertegige aınalǵanyn qalaıdy. Bar ókinishtiń basy da mine, osydan bastalady. Óıtkeni olar ózderiniń adasqanyn túsingenge deıin ertegige aınalǵysy kelmeı qasarysqan qaıyrymsyz tirshilikten túńilýmen bolady. Al túsingen kezde... bári de kesh...

Eles qýyp, ertegi álemdi ańsap júrip ómirden ótken árbir adamnyń keýdesinde aıaqtalmaǵan bir-bir ertegi qalady. Ol ózderimen birge qabirge túsedi... Aqyldy adamdardyń artyqshylyǵy da sol; ertegi-ańyzdaǵy bolmystan naqty-tirshiliktegi bolmysqa tez kóshý kerek ekendigin basqalarǵa qaraǵanda erterek uǵynatyndyǵynda bolsa kerek.

Bul onyń jasy qyryqqa tolǵanda, ózgeler úshin emes, ózi úshin ashqan jalǵyz jańalyǵy edi. Ol keıde ońasha qalǵanda: “Oıpyraı, osy bir qarapaıym aqıqattyń ózine jetý úshin qanshama jyl ómir súrýim qajet bolǵan!..” dep tań qalatyn.

Endi mine, sary adyrdaǵy aldamshy saǵymdaı qur eleske umtylyp aldanbaıtyn, qytymyr qojaıyndaı qysyr qıalǵa qyzmetshi bop jaldanbaıtyn ómir belesine shyǵyp alyp, eki qolyn artyna qaıyra ustap, arly-berli asyqpaı aıańdap, jaıbaraqat qydyrystap júrgendeı sezinedi ózin.

Qysqasy, tús aýa qyzmetinen qaıtyp kelgennen keıin ol qolyndaǵy qońyr tústi portfelin kireberistegi oń jaq buryshqa qoıyp, jaǵasy men jeńi qyrqyla bastaǵan sur plashy men kepkasyn sheshetin de, kóshede kele jatqanda kezdeısoq oıyna orala ketken asqaq arman, bıik maqsattar jaıly oılary bolsa, bátińkesimen birge bosaǵada qaldyryp, sháı qaınatyp ishý úshin as bólmege kiretin nemese ózinen sál keshteý oralatyn áıelin kútip, balalarmen birge teledıdar kórip otyratyn.

* * *

Keshkilik qońyr týmbanyń ústinde turǵan aq telefon kenet umytqan nársesi esine túskendeı baj ete qaldy. Ol dıvanda shalqasynan túsip gazet oqyp jatqan bolatyn. Osy úıde menen basqa da tiri jan bar shyǵar degen oımen selt etken joq.

— Al-lo, — dedi trýbkany alǵan áıeli erine ún qatyp. — Iá-á... so kisiniń úıi. Rahmet. Amanbyz... Iá, aıta berseńizshi endi, kim kerek edi sizge? Úıde. Múmkin bolǵanda qandaı!

Sosyn zaldyń esigin ashyp, kúıeýiniń gazet oqyp jatqanyn tuńǵysh ret kórip turǵandaı tańdana qarap, sál kidirdi de:

— Seni... bir áıel telefonǵa shaqyrady, — dedi áldenege túsinbegendeı ıyǵyn qıqań etkizip.

Ol aıaǵyna tápishkesin ilip, telefonnyń janyna barǵansha birer mınýt ýaqyt ótti.

— Iá-á, — dedi ádettegi “alony” jaqtyrmaıtyn ádetimen jáne óziniń qazaq ekendigin birden “podcherkıvat” etip.

— Áleý, áleý... Bul — Saǵyndyq pa eken?! — ar jaqtaǵy áıeldiń daýsy budan da ótken qazaqy bop shyqty. — Meni tanyǵan joqsyń ba?

Bu kim boldy eken? Aýyldaǵy jeńgeleriniń biri emes pe...

— Im-m, ıá... — dedi ol kúmiljip. — Daýsyńyz bir túrli tanys sıaqty...

— Men... men — Raýshanmyn ǵoı, — dedi áıel munyń birden tanı qoımaǵanyna sál abyrjyp qalǵandaı únmen. —Umytyp qalǵansyń ba, nemene?

“Qaı Raýshan?.. Baspa jaqtaǵy ma, — dedi ol ishinen bir tanys Raýshandy esine alyp. Biraq onyń daýsy tas jaratyn sıaqty edi. — Álde... basqa jaqtaǵy ma?”

Sóıtkenshe bolǵan joq:

— Altynbekova Raýshanmyn ǵoı, — dedi onyń ózi kómekke kelip. — Aýyldaǵy she... Endi tanydyń ba?

“A-a...” Tanyǵany sol, qolyndaǵy trýbka sýsyp túsip kete jazdady. Apyr-aı, arǵy jaqtaǵy daýys: “Áleý, men álgi — portfeli joq áıel ministirmin ǵoı!” dese búıtip tań qalmas edi. Al mynaý... Altynbekova Raýshan-n... Qudaıym-aý, basqa basqa, Raýshannyń ózi telefon soǵady dep kim oılaǵan?!”

— Iá, ıá, — deı berdi ol sasqanynan basyn qaıta-qaıta shulǵyp. — Tanydym, endi tanydym-m... Iá, qa-qalaı? İashan keldiń?

— Jazdan beri osyndamyn ǵoı!

— Oıpyr-aı, osy kúnge sheıin nege habarlaspaǵansyń?! Qys tússin dep jattyń ba?

— Kim biled... sen bizdi endi mensinbeıtin shyǵarsyń dep...

— Pa, shirkin!..

— Jańaǵy kim? Áıeliń be? Daýsymdy estip, shoshyp ketti ǵoı júdá. Bu qaı jaqtyń jabaıysy dep jatqan shyǵar. Aıtsa, aıtad ta, káıtemiz... Maqul endi, kóp ýaqytyńdy almaımyn. Jáı ásheıin, sálemdeseıin dep em... Ózińdi kórmesem de, daýsyńdy estidim. So jetedi maǵan.

Onyń úninen áldebir muń aralas ókinish sezilgendeı boldy.

— I-i... endi qalaı habarlasamyz? Qaıdasyń qazir?.. Munda kelgenińe biraz ýaqyt bopty ǵoı.

— I-ı, qaıbir jetiskennen deısiń... — Raýshan bir túrli ózinen ózi qymsynyp turǵandaı — Saýda-sattyq jasap j?rmiz de... Osyndaǵy bir qaınymnyń úıinde jatyrmyn.

— Ol úıdiń telefony... qalaı edi?

— Kázir aıtam, — ar jaqta ol qasyndaǵy bireýge “qalaı edi” degendeı boldy. Sosyn áldenege asyqqandaı bop ózi toqtaǵan úıdiń telefonyn eki qaıtara aıtty. — Bu jerde maǵan eshkim zvandamaıdy ǵoı. Osy úıdiń nómirin de bilmeıdi ekenmin, — dedi aqtalǵandaı bop. — Al jaqsy... basqa ne aıtamyn. Kelinshegiń bostan-bosqa kúdiktenip júrmesin. Oǵan: “jáı ásheıin bir tanysym edi” deı sal, maqul ma?

— Endi Raý... — ol kenet aıyby ashylyp qalatyn jandaı as úı jaqqa jaltaqtap, sál múdirip qaldy da: — Men ózim habarlasamyn, jaraı ma. Kezek meniki... Saý bop tur, — dedi.

Trýbkany tuǵyryna qaıta qondyryp jatyp úlken bir iske táýekel etkendeı ýh-h dep qalaısha tereń tynys alǵanyn ózi de baıqamaı qaldy.

“Oıpyr-aı, basqa-basqa, Raýshan... Raýshan habarlasady dep kim oılaǵan?!”

* * *

Ómir — ertegi emes,

Ertegi — ómir emes...

Sóıte tura onyń da ózgelerden jasyratyn, baıaǵyda-a bala kúninde birge ósken eki-úsh dosynan basqa eshkim bilmeıtin bir ertegisi bar edi. Ol ózi óte qysqa ári muńly ertegi bolatyn.

...Bulardyń aýyly temirjoldyń arǵy beti, bergi beti bop ekige bólinip otyrýshy edi. Raýshandardyń úıi arǵy bette turatyn. Ol jaqtyń balalary mektepke kelý úshin aspa kópir arqyly bergi betke ótetin. Qyzyq... Bir aýyldyń osylaı shartty túrde bolsa da ekige bólinýi adamdarǵa kádimgideı áser etýshi edi. Sodan ba eken, eki ortadaǵy temirjol olardyń arasyna qoıylǵan máńgilik shekara sıaqty kórinetin edi.

Bular onynshy klasta oqyp júrgen jyly qysta Raýshanǵa sýyq tıip, aýyryp qaldy da, biraz kún boıy sabaqqa kelmeı júrdi. Úlgerimi “ortadan” sál-aq joǵary, minezi uıań, tártipti qyzdy eleńdep izdegen eshkim bolǵan joq. Onyń mektepte bar-joǵy da bilinbedi. Onshaqty kúnnen keıin sabaqqa kelgende Raýshannyń óńi bozaryp, júdeý tartyp, moıyldaı qara kózderi tunjyrap, bir túrli eseıip ketkendeı kórindi. Sol kúnnen bastap Saǵyndyq oǵan ǵashyq boldy.

Jazda olar mekteppen qoshtasý keshin ótkizdi. Ol kezde mektep on jyldyq bolatyn. Saǵyndyq sol kúni alǵash ret shampan ishti. Sharaptyń qyzýy bolar, buryn baıqamaǵan bir batyldyq paıda boldy oǵan. Jaıshylyqta qoı aýzynan shóp almaıtyn momyn-tuǵyn. Al mynaý sıqyrly sharap onyń sol aýyr minezin áp-sátte jeńildetip jibergendeı. Rahat...

— Búgin men seni shyǵaryp salamyn, — dedi ol Raýshanmen bılep júrip.

— Rahmet... bizdiń jaqqa qaıtatyn qyzdar-baldar bar ǵoı.

— Jo-oq, ekeýmiz ońasha ketemiz.

— Uıat emes pe... — dedi Raýshan basqalar estip qoımasyn degendeı sybyrlap.

Onyń bul qylyǵy Saǵyndyqty odan saıyn batyldandyryp jiberdi.

— Uıat emes, — dedi masań kúıde basyn shaıqap. — Ne istesek te, qalaı júrip-turamyz desek te óz erkimizde. Endi solaı...

Raýshan onyń sózine aqyryn ǵana ezý tartyp, jymıyp qoıdy.

Ekeýi ishte ý-dý bop jatqan qyzdar-baldardyń arasynan sytylyp shyǵyp, syrtqa bettegende túnniń bir beıýaq mezgili bolyp qalǵandy . Ádette adamdar osyndaı toı-tomalaqtan qaıtqanda, ne bir tún qatyp sýyt júrgende bolmasa, qarańǵylyq jamylǵan álemniń keıpine nazar sala bermeıdi ǵoı. Áıtpese onyń da jalǵyzdyǵyn túsiner edi...

Myna tún qıal-ǵajaıypqa toly sıqyrly álem sıaqty bolyp kórindi. Iá, bul olardyń kúnde kórip júrgen áleminen múlde bólek. Óıtkeni bul — Kún patshalyǵy emes, Aı patshalyǵy. Al anaý juldyzdar bolsa, osy ǵajaıyp patshalyqtyń sıqyrshylary. Olar tún qatyp saparǵa shyqqan jolaýshylardyń, tún jamylyp qol ustasa qydyrǵan ǵashyqtardyń, beıýaqta uıqysy qashyp syrtqa shyqqan qarttardyń júregin sıqyrlaıdy!..

Olar temirjoldyń arǵy betine ótip, túni boıy shamdary samaladaı jarqyrap janyp turatyn stansıanyń art jaǵyndaǵy bir top qara aǵashtardyń tasasyna keldi.

— Budan bylaı máńgilikke birge bolaıyqshy, — dedi ol únsiz kónip turǵan qyzdy qushaǵyna qysyp.

Raýshan onyń qushaǵyna tyǵyla túsip aqyryn ǵana basyn ızedi. Áı, balalyq-aı deseńshi!.. Máńgilik ómirdiń tutqasy óz qoldarynda turǵandaı sonshalyqty senimdi edi-aý sonda. Bálkim, sol Balalyq degen ańqaý uǵym Máńgilik degen uǵymnan áldeqaıda bıik shyǵar? kim bilsin... Solaı... Áıtpese bular sol kezde ózderine ózderi sonshama senimdi bolar ma edi.

Aýyldyń jelke tusyndaǵy Japatas degen bıik jotanyń ar jaǵynan bozaryp atyp kele jatqan tańnyń belgisi bilindi. Relsterdiń túıisken jerin tekserip júrgen temirjolshynyń anda-sanda tyq-tyq etken balǵasynyń daýsy anyq estildi. Alysta-an tup-tunyq aýany dirildete shyńǵyrǵan teplovozdyń ashshy úni jetti... Stansıa mańyndaǵy úılerdiń birinen soń biriniń esigi ashylyp, kúndegi ádetterimen qybyr-qybyr sharýasyna kirise bastaǵan adamdardyń qarasy kórindi. Sóıtip mynaý jaryq dúnıe, tynymsyz tirshilik túni boıy saltanat qurǵan Aı patshalyǵynyń qara boıaýyn óshirip, aǵash túbinde qushaqtary aıqasyp turǵan qyz ben jigitti kózge shalynbaıtyn alyp alaqanymen bylaı ysyryp tastap, alǵa qaraı jyljyp júre berdi...

Mine, onyń búginge deıin umytpaı, júreginiń túpkirinde saqtap kele jatqan qyp-qysqa ǵana ertegisiniń bas-aıaǵy osy edi...

* * *

Áıeli áldeqashan uıyqtap qalǵan, al ol bolsa, ary dóńbekship, beri dóńbekship kóz ilindire almaı jatyr. Mıllıonnan astam turǵyny bar myna qalaǵa tún jamylyp saý ete túsetin uıqy patshalyǵynyń sarbazdary búgin ony baıqamaı óte shyqqan sıaqty. Óıtkeni áıel, bala-shaǵasyn alyp ketti de, bunyń ózin jalǵyzsyratyp japadan-jalǵyz qaldyryp ketti...

Ol ornynan turyp, aq jolaǵy bar kógildir tústi sport kostúmin kıdi de, aıaǵyna ilgen tápishkesin sylp-sylp basyp balkonǵa shyqty. Túnge qaraı azdap tazaratyn qalanyń aýasy tanaýyn qytyqtady bilem, rahattana túshkirip aldy. Sosyn aýzyn kere qarys asha esinep turyp sońǵy bir-eki jylda paıda bolǵan qozy qarnyn alaqanymen sıpap qoıdy.

...Sol jyly kúzde osy qaladaǵy ýnıversıtetke oqýǵa túsip, aýylǵa kóńili alyp-ushyp qýanyp barsa, Raýshan turmysqa shyǵyp, ketipti... Bul ne sonda?.. Taǵdyrdyń buıryǵy ma?..

Temirjoldyń arǵy betinde, aýyldan sál oqshaý, Japatastyń etegindegi dóńestiń ústine salynǵan bıik shatyrly, tóńiregi tas dýalmen qorshalǵan eńseli úı bolýshy edi. Birinen biri ótken apaıtós, saqal-murttary erte tebindeıtin buıra bas, qońqaq muryn uldary kóp bolatyn. Reń-bitimderi qazaqtan góri parsy jurtyna kóbirek kelińkireıdi. Jaly kúdireıgen kókjal qasqyrlar sıaqty shetterinen aıbat shegip, urynarǵa qaratpaı júrýshi edi. Aýyl úıdiń arasynda urys-keris, tóbeles, urlyq-qarlyq bola qalsa, bilegin sybanyp jiberip únemi solar aralasyp ketetin. Atalary sonaý bir zamanda taǵdyrdyń aıdaýymen qazaq dalasynyń qıan túpkirine parsy jurtynan jer aýyp kep qalǵan da, osy jerdiń qyzyna úılenip, qazaq arasyna sińip ketken. Sóıtip munda alystan jetken parsy qany men qazaq qany aralasyp, býyrqana tasyǵan asaý ózendeı burqyrap, olardan taraǵan urpaq alaı-dúleı tolqyndarmen arpalysqan teńizshilerdeı qaısar, birbetkeı, qyzý qandy bop týǵan.

Qalaı ekenin kim bilsin, Raýshan sol úıge kelin bop túsip, tútinin tútetip, shamyn jaqty...

* * *

Ol aspanǵa qarap edi, túnde de bulyńǵyr tútinnen aıyqpaǵan kók júzinen syǵyraıyp kóringen bir-eki juldyzdy ǵana kórdi. Aı kórinbeıdi. Ol mynaý óz tútinine ózi tunshyǵyp, byqsyp jatqan qalanyń aspanyn tastap, basqa bir bóten eldiń tunyq aspanyn jaýlap alý úshin asyǵys joryqqa attanyp ketken sıaqty...

“Apyr-aý, munym ne meniń? — dedi ol ishinen óz qylyǵyna ózi tań qalyp. — Erteń jumys... jatyp dem almaımyn ba? Jıyrma úsh jyldan beri kórmegen, baıaǵyda-a bireýdiń jary bop ketken Raýshandy oılap, jas jigit qusap qıalǵa batyp, tún qatyp turysyma jol bolsyn...”

Biraq oıda joqta kelip bas salǵan ótken kúnderdiń elesi ony ońaılyqpen qushaǵynan bosata qoımady. Uzaq jyldan keıin kórisip, qaıta-qaıta mańdaıynan ıiskep, basynan sıpap, maýqyn basa almaı turǵan sekildi.

Ras, ol aýylǵa anda-sanda at izin salǵan kezde ishteı áldekimdi izdep, ekeýinen basqa eshkim bilmeıtin qupıa bir kezdesýdi ańsaýshy edi. Arǵy betke barǵanda, ne bolmasa, sol baıaǵy stansıanyń aldynda poıyz kútip turǵanda Raýshanmen jolyǵyp qalsam qaıter em?.. Bir-birimizge ne aıtar ek?.. Ol baıaǵy ózim unatqan súıkimdi Raýshan ba, joq álde, myna aldy jumbaq, arty soqpaq ómir ony da ózgertip jiberdi me degen sıaqty oılar kóńiline shyrmaýyqsha oratylatyn...

Sonaý bala kúninde júregine túsken shoq áli kúnge deıin keýdesinde sónbeı, mazdap jatqanyn ol búgin anyq sezdi. Táıiri, Raýshan ekeýiniń arasyndaǵy mahabbat deýge de kelmeıtin bolmashy ǵana balań sezim ózderimen birge eseıedi-aý dep kim oılaǵan. Endi onyń ózderimen birge qartaıatyny... jo-joq, sol baıaǵy máńgi jas qalpynda birge óletini de anyq. Obal emes pe...

* * *

Ol mynaý ómir-ózenniń aǵysy qatty tusyna tap bolyp, asaý tolqyndarmen alysa-alysa qaljyrap, eskeginen aırylyp qalǵan qaıyqshydaı qaýyrt tirshiliktiń aǵynymen dalbasalap aǵyp bara jatqan dármensiz jannyń júreginde mahabbatqa da oryn qalady-aý dep múlde oılamaýshy edi. Sóıtse-e, myna jalǵanda tiri pendeniń kóńilinen eshqashan óshpeıtin sıqyrly úmit shamy sekildi alǵashqy názik mahabbat ta ertegidegi laǵyl tas sıaqty qudiretti bolady eken. Áıtpese bul tún jamylyp, tátti uıqydan bezip, áıel, bala-shaǵasynan bólektenip, beıýaqta japadan jalǵyz nege tur?..

Ertegimen,

Armanmen,

Maqsatpen

Qoshtasqan Adam!..

Ómirdiń ertek emes ekenin,

Armanynyń oryndalmaıtynyn,

Maqsatyna jete almaıtynyn

Túsingen Adam!..

Sonaý bir bala kezdegi

Alǵashqy mahabbatyn

Esine alyp,

Nesine alyp...

Nege tur?!.

Ol óziniń ne dep kúbirlegenin ózi de túsingen joq. uıqysyzdyq pa sharshatqan, álde uzaq jyldar boıy ertegige aldanyp, eleske erip, saǵym qýyp alqynǵan, endi qaıda bararyn bilmeı adasqan jannyń esinen aýysa bastaǵan sáttegi sandyraǵy ma?..

Táńirim-aý, ne dep tantyp ketti bul? Ne aıtty?.. Nege uıyqtamaıdy?.. Áne, áıeli qannen qapersiz pysyldap uıyqtap jatyr ǵoı. Onyń jany qaıda ushyp júr eken qazir. Baıaǵyda-a aýyldyń aqsaqaldary aıtyp otyrýshy edi: Adamnyń kózi uıqyǵa jumylǵanda, jany kókke ushyp ketedi. Sondyqtan da uıyqtap jatqan kisini julqylap oıatýǵa bolmaıdy. Jany qaıtadan ushyp kelip qona almaı qalady eken deıtin.

Ol óziniń kip-kishkentaı aýyldan shyqqan tuńǵysh ǵylym kandıdaty ekenin oılady. Kezinde sony kádimgideı maqtanysh kórip, kóńili marqaıyp júrdi. Ózi shaǵyn bolǵanymen, ol da birneshe ǵasyrlyq tarıhy bar meken ǵoı. Onda qanshama adamdar dúnıege keldi, qanshama adamdar dúnıeden ozdy. Olardyń báriniń de armany, maqsaty, ózderine ǵana aıan ertegisi boldy... Mine, solardyń ishinen birinshi bolyp belgili bir ǵylym salasynyń belgili bir satysyna kóterilýdi táńirim osynyń mańdaıyna jazypty. Árıne, alda talaı-talaı bıik shyńdar bar, olarǵa sol alysta jatqan shaǵyn mekennen túlep ushqan bala qyrandar sharyqtap ushyp qonady áli. Biraq bul álgi ertegidegi samuryq qus sıaqty dúrdıip óz bıiginde qala beredi...

Onyń boıy tońazyp, qaltyraı bastady. Aıaq tyqyryn bildirmeı eppen basyp ishke kirdi de, kıim ilgishten plashyn alyp qaıta shyqty. Áıeli uıqysyrap jatyp sóılegendeı boldy. Maǵan birdeme dedi me dep qulaǵyn tigip edi, joq, tús kórip jatqanǵa uqsaıdy. Ádette ol tańerteńgi shaı ústinde kórgen túsin jyr ǵyp aıtyp otyrady. Keıde árýaqtarǵa arnap quran baǵyttaý úshin shelpek pisiredi. Kim bilsin, onyń bularǵa aıtpaıtyn da tústeri bar shyǵar...

* * *

Kóz aldyna bıik tas dýalmen qorshalǵan úı elestedi. Sol qorshaýdyń ishindegi qybyr-qybyr tirshiliktiń qupıasy da, jumbaǵy da mol sıaqty kórindi. Tipti kóńilge úreı qamap, qorqynysh uıalatatyn tárizdi... Sodan soń kishkentaı aýyldy qaq jaryp jatqan temirjol keldi kóz aldyna kólbeńdep. Ol... Iá, ol — alysta-an qaraýytyp kórinetin qos syzyq — kádimgi shekaraǵa uqsaıdy eken-aý!..

Mine endi, arada jıyrma úsh jyl ótkende Raýshan álgi jumbaq úıdegi túsi sýyq adamdardyń arasynan sytylyp shyǵyp, sol shekaradan ótip kelip Saǵyndyqty izdep tapty. Bálkim, ertegi degenimizdiń ózi osy shyǵar...

Qala kóshelerimen arly-berli júrgen kólikterdiń gúrildegen daýystary estile bastady. Toǵyz qabatty záýlim úıdiń irgesin solqyldatyp tramvaı ótti. Aspan kógildir túske enip keledi. Jańa birazda ǵana kıiz úıdiń jyrtyǵynan syǵalaǵan jaryq sáýledeı jarqyrap turǵan biren-saran juldyzdardy bireý jınap ap, qorjynyna salyp áketip qalǵandaı jym-jylas bopty. Tańǵy tunyq aýadaǵy gaz ben tútinniń ıisi anyq seziledi. Bul onyń sońǵy bes-on jyldaǵy uıqysyz ótkizgen alǵashqy túni edi.

* * *

Tóńirek bozaryp, mańaıdaǵy úılerdiń sulbasy kózge anyq shalyna bastaǵanda qaltyrap kelip jyly tósektiń astyna kirip edi, áp-sátte teńiz túbine batqandaı tuńǵıyq bir tereń uıqy qushaǵyna shomyp bara jatty. Áıtse de sálden soń shyryldaǵan saǵat qońyraýynan oıanyp, sýsyldaǵan jibek halatyn kıgen áıeliniń árbir qımylyn, as úıdegi krannyń ashylǵanyn, kenje qyzynyń áldenege jylap oıanǵanyn — beımálim bir alysta-an, “teńiz túbinen” sezip jatty.

Sóıtip jatyp bir jaısyzdaý tús kóripti; ýnıversıtettiń jetinshi qabatyna kóterilý úshin lıftige kirgen ekenmin-aý deıdi. Jalǵyz ózi. Janynda eshkim joq. Kenet lıfti jetinshi qabatqa toqtamaı zyryldap ótip ketti de, bıik ǵımarattyń shatyryn tesip shyǵyp bir-aq toqtady. Syrtqa qaraı aıaq basýy muń eken, zyr etip qaıtadan tómenge túsip ketti. Orynda qap-qara bop úńireıgen qýys qaldy. Ol endi mynaý bıikten qalaı túserin bilmeı, tizesi qaltyrap qorqa bastady...

...júregi sýyldap jatyp oıandy.

* * *

Ol Raýshandy áýeli kafege shaqyryp, ońasha qonaq etýdi oılady. Bárin de ózi aldyn ala ólshep-piship, oısha jospar qurdy. Árbir usaq-túıegine deıin eseptep, kúni buryn kóz aldynan ótkizip, asa muqıat daıyndyq jasaýǵa kiristi.

Eń aldymen, ýnıversıtetten qaıtyp kele jatyp jol-jónekeı kishigirim kafelerge bas suǵyp, dastarhan mázirin, taǵamdar men araq-sharaptardyń baǵasyn bilip aldy. Kisi kóp baratyn, dańǵaza-dabyrasy mol meıramhanalardy aınalyp ótip, ekeýden-ekeý ońasha otyryp syrlasýǵa yńǵaıly ári arzan, qarlyǵashtyń uıasyndaı tap-taza bireýin izdestirdi. Áıtkenmen olardyń qaı-qaısysy bolsa da jıyrma birinshi ǵasyrdyń basynda ábden kúıi ketip, kúıeýge shyqpaı otyryp qalǵan kári qyzdaı qadiri qashqan qazaq fılologynyń shpana tonap ketkendeı tesik qaltasyna ońaı soǵaıyn dep turǵan joq eken. Áı, biraq... jıyrma úsh jylda... bálkim, ómirde bir-aq ret bolatyn kezdesýden aıanyp qalatyn nesi bar.

Jazdaǵy jasyl dáýrenimen áldeqashan qosh aıtysyp, qara kúzden kúnde qaǵajý kórip kúızelgen skverdegi tuttaı jalańash, júdeý aǵashtardyń ortasyna ornalasqan shaǵyn kafeni tańdady aqyry. Onyń kúndelikti qaı mezgilde ashylyp, qaı mezgilde jabylatynyn, bos oryndardyń qaı kezde bolyp, qaı kezde bolmaı qalýy “ǵajap emes” ekenin táptishtep surap alyp, qoshtasarda daıashy qyzǵa taǵy da bir ret bas ızep syrtqa shyqty. Sodan soń esik aldynda sál kidirip, kafeniń tóńiregine kóz saldy. Aǵash arasyndaǵy arqalyǵy joq oryndyqtarǵa, taram-taram trotýarlarǵa qarap turyp áldenege kóńili tolǵandaı ishteı marqaıyp qaldy.

Keshkilik áıeli áli qyzmetinen orala qoımaǵan alakeýim shaqta telefondy tórgi bólmege alyp kirip, ońasha otyryp keshegi Raýshan aıtqan nomerdi terdi.

— Áleý! — Trýbkadan áıel daýsy estildi.

— Sálamatsyz ba!

— Sálemetsiz...

— I-i, keshirińiz, Raý... Raýshandy shaqyrýǵa bola ma eken?

— Á-á, ıá... — Álgi áıeldiń daýsynan “sizdi bilemin ǵoı” degendeı yńǵaı tanyldy. — Bolady. Kázir shaqyram...

Sálden soń:

— Áló, — degen Raýshannyń daýsy jetti qulaǵyna. — Bu kim eken?

“Túý, qandaı tanys govor!” Júregi bir túrli órekpip ketti. “Shirkin-aı, bizdiń aýyldyń sóıleý máneri bir-aq aýyz sózden ańǵarylady ǵoı”.

— Bu — biz ekenbiz! — dedi sosyn bul qýlanyp.

— Saǵyndyqsyń ba... Ólá, bulaı tez zvondaı qoıatyn shyǵarsyń dep oılamap em. Qalaı, tıyshtyq pa?

— Tıyshtyq.

— E-e, bopty onda... Aıtqandaı, keshe áıeliń urysqan joq pa?

— Ne dep?

— Úıge zvondap, seni izdep júrgen qaı kelinshek dep...

“Oıpyr-aı, sol baıaǵy ózimizdiń aýyldyń psıhologıasy. Bir mysqal ózgerseıshi...”

— Oıba-a-aı, — dedi bul endi qaljyńǵa aınaldyryp, — odan keıin ne bolǵanyn men aıtpaı-aq qoıaıyn, sen estimeı-aq qoı!

— I-i?.. Ne bop qaldy? — dedi Raýshan shynymen-aq shoshyp.

— Sol... — dep kúmiljidi bul júni jyǵylyp, pushaıman jep otyrǵan adamǵa uqsap. — Senimen sóılesip bop, trýbkany qoıa bergenim sol edi: “Menen jasyrynyp kimmen syrlasyp júrsiń?! Qudaı aqy, basqa bireýdi taýyp alǵansyń ǵoı á?!” dep bas saldy. Sodan úıdiń ishin astan-kesteń ǵyp, túndeletip tórkinine ketip qaldy.

— Ólá-á, — dedi Raýshan senerin de, senbesin de bilmeı. — Ras pa?!

Bul odan ári qaraı telefonmen qyljaqtaı berýdiń retsiz bolaryn bilip, jadyrap kúldi de:

- Áı, Raýshan-aı!.. — dedi. — Daýsyńdy estip qýanyp qaldym ǵoı.

— Oıpyr-aı, men shynymen-aq shoshyp ketkenim-shi. Senderge kesirim tıip júrmese bopty da áıteýir.

— Raýshan.

— Áý.

— Men seni meımandyqqa shaqyraıyn dep em. Erteń... kafege...

— Qaıda-a? Káfege deısiń be?

— Iá.

Raýshan únsiz qaldy.

— Úıge shaqyrýdyń reti keıin bola jatar, — dedi bul onyń ne oılap qalǵanyn bile almaı. — Áýeli ekeýmiz jolyǵyp, júz kórisip degendeı... bir-birimizdi tanymaı qalyp júrermiz tipti.

— Meıli, — dedi Raýshan kelisip. — Tanıtyn shyǵarmyz... Ne bopty sonsha... Jazda men seni televızordan kórgenmin. Kóp ózgermepsiń. Tek sál-pál tolysqan sıaqtysyń.

— Áı qaıdam, — dedi bul kóńildenip. — Sál-pál degeniń jáı sypaıygershilik shyǵar ásheıin.

— Jo-o, shyn aıtam, — dedi onyń daýsyna bir túrli muń aralasyp. — Ózgerdi dep... myna bizdi aıtsań bolady...

Osy kezde esik qońyraýy basyldy.

— Qalaı, kelistik pe! — dedi bul endi asyǵyp. — Erteń keshke kútemin.

— Men qalany áli jaqsy bilmeımin ǵoı, — dedi Raýshan ákesinen adasyp qalatyn baladaı alańdap. — Osy bir jaqyn mańǵa shyǵyp tursam... óziń kelip alyp ketpeısiń be?

— Árıne, sóıtemin. Qaı jerdesińder?...

Raýshan qalanyń shet jaǵyndaǵy mıkroaýdannyń atyn aıtty da, erteń keshke ekeýi sol jerdegi belgili bir dúkenniń aldynda, saǵat altyda kezdesetin bolyp kelisti.

* * *

Ol asa bir qupıa tapsyrmamen jaý tylynda júrgen barlaýshydaı ózi qurǵan jospardy ózi óte saqtyqpen júzge asyra bastady. Áýeli jazý ústeliniń ústine álem ádebıeti klasıkteriniń bes-alty tomyn qatarlastyra ákep qoıdy da, solarǵa shuqshıa qarap, áldenelerdi jazyp alyp jatyp, kenet esine túsken jáı ǵana sharýa retinde — áıeline:

— Meniń álgi... birkıer kástómimdi retke keltirip qoıa salyńdarshy, — dedi ǵylymǵa ábden berilgendikten oıy shashyrap, ózi sharshap otyrǵan kisiniń nemquraıly daýsyna salyp. — Erteń bir jigittiń banketine barýshy ek. Jaqynda ǵana doktorlyǵyn qorǵaǵan...

— E, járaıt, — dedi áıeli kúnde banketke baryp mazamyzdy alyp jatqan joqsyń ǵoı degendeı jaıbaraqat únmen. — O kim? Men tanımyn ba?

— Jo, tanymaısyń. Jáı bir júrgen dıletant...

— Ný, endi solarǵa qorǵata bergenshe... ózderiń de qorǵap almaısyńdar ma?

— Áı, — dedi ol qolyn siltep. — Doktorlyq degen — taýdaǵy arqar emes. Qaıda qashar deısiń?!

— Baıqa-a, — dedi áıeli únin nazdana sozyp. — Arqar bolmaǵanymen, keıin “atýǵa” shamalaryń kelmeı qalyp júrmesin! Járaıt, men kettim...

“Bunyń govory basqa-a, — dep oılady ol qarap otyrmaı. — Raýshan bolsa ońtústikshelep “maqul” der edi. “Maqul, men kettim...” Ol mynaý jarda oınaqtaǵan laqtaı “járaı atqa” qaraǵanda qońyr qoıdyń qozysyndaı momaqan ǵoı. Iá, ár sózdiń ózine tán “minezi” bolady”.

— Aq jeıdeńdi de ótektep qoıdym, — dedi birazdan soń áıeli bul otyrǵan bólmeniń esiginen basyn suǵyp. — Jasyl tústi galstýgyńdy taǵarsyń, járaı ma.

— Maqul.

— Sosyn, — dedi áıeli onyń janyna batatyn bir aýyr sóz aıtqysy kelgendeı kirpik qaqpaı tesile qarap turyp, — anaý julym-julymy shyqqan eski plashty kıgenińdi qoıshy qudaı úshin!

— Á-á, — dedi ol múláıimsip. — Qudaı úshin bolsa, onda qoıdyq.

— Byltyrǵy alǵan bylǵary kýrtkany kıersiń.

— Oý, endi... jastar qusap shilı sylańdap ketpeımiz be?

— E-e, kárteıip otyrsań, onda shapan kı, aıaǵyńa mási-kebis kı!

Áıeli kenet kúıeýiniń dál sóıtip kıinip alyp, kóshede súıretilip ketip bara jatqanyn kóz aldyna elestetkendeı sylqyldap kúlip jiberdi.

— Qoıdym, qoıdym, — dedi bul eki qolyn joǵary kóterip. Eki ezýi eki qulaǵyna qaraı jaıylyp, kózderi syǵyraıa kúlimsirep kelip áıelin belinen qushaqtaı alyp edi, ol: “Ketshi-eı! — dep qolyn qaǵyp, shorshyp tústi. — Balalardan uıalmaısyń ba...”

— Aqyry bir bastap qalǵan ekenbiz, — dedi ol endi kire beriste tizilip turǵan aıaq kıimderge qarap alaqanyn ysqylap, — bárin aıaǵyna sheıin jetkizip tastaıyq.

Sóıtip aıaq kıim tazalaıtyn shótkege qaraı eńkeıip qolyn soza bergeni sol edi, ákesiniń álgi qylyǵyna máz bop kúlip turǵan ortanshy uly:

— Ákelińiz, men tazalap keleıin, — dep ilip áketti.

— E-e, sóıte qoıshy...

Sodan soń úı ishindegilerdiń ózine degen ala bóten yqylasyna kóńili eljirep, dálizde biraz sostıyp turyp qalǵan ol: “Apyr-aı, mynalar meni Aq Jaıyqqa attanatyn Tólegendeı-aq baptady-aý, á!” dedi ishteı ań-tań bolyp.

* * *

Bári de ózi oılaǵandaı júıe-júıesimen, ret-retimen oryndala bastady. Qala shetindegi mıkroaýdanǵa deıin tramvaımen bardy. Ózderi kelisken ámbebap dúkenniń aldynan ádeıi ótip ketip, kelesi aıaldamadan tústi. Sonsoń saǵat tili altyǵa bes mınýt qalǵanda taksı toqtatyp, júrgizýshige qazir anaý dúkenniń aldyna jetkende toqtap, ol jerde bes-on mınýttaı kidire turýǵa týra keletinin, óıtkeni sol jerden bir kósilinýi kerek ekenin táptishtep túsindirip alǵan soń ǵana kóńili jaı taýyp, artqy oryndyqqa jaıǵasty. Basyn bolar-bolmas shulǵı salǵan júrgizýshige kim bolsa da báribir bolǵanymen, munyń bári aldyn-ala muqıat jasalǵan josparda oılastyrylǵan óte mańyzdy sátter edi.

Taksı ámbebap dúkenniń aldyna kep toqtaǵanda saǵat tili altyǵa eki mınýt qalǵan bolatyn. Ol esikti shalqaıta ashyp, oń aıaǵyn jerge bappen basyp asyqpaı syrtqa shyqty. Pıdjagynyń joǵarǵy túımesin aǵytyp, galstýgyn túzedi de, aınaladaǵy mynaý qońyr tirshilikke asa rıza keıiptegi toqkóńil jandarǵa tán ashyq júzben jyly jymıyp, jan-jaǵyna aıasy úlken qara kózderinen meıirim shýaǵyn tóge qarady.

Kóshe jıegindegi “Qazbaspasóz” dúńgirshiginiń janynda gúl satyp otyrǵan qyz-kelinshekter ony kórip: “Gúl alyńyz, aǵaı! Gúl alyńyz! Kelińiz!..” dep shý ete tústi. Ol birinen-biri ádemi kóringen qyzyl-jasyl, aq-sary gúlderge qyzyǵa qarap, sál kidirip qaldy. Nege ekeni, bul — aldyn ala qurylǵan josparǵa enbeı, umytylyp qalyp qoıǵan nárse bop shyqty. “Alyńyzshy, aǵaı, alyńyzshy! — dedi kekil shashy kózine túsken bir jap-jas qyz jalynǵandaı bolyp. — Qarańyzshy, qandaı ádemi raýshan gúl!..”

Raýshan jáne raýshan gúl... qandaı keremet sáıkestik! Onyń qoly eriksiz tós qaltasynda jatqan ámıanyna qaraı jyljyp bara jatqandaı boldy. Hosh ıisti alqyzyl gúlderdiń úsh talyn tańdap aldy. “Rahmet, aǵaı! — dedi júzi bal-bul jaınaǵan gúl satýshy qyz qýanyp. — Súıikti adamyńyzǵa syılańyz!..”

...Ol álgi úsh tal gúldi qolyna ustap Raýshandy uzaq kútti. Áýelde bes-on mınýt kútýge ǵana kelisken taksıst ýádeli ýaqyty bitken soń tyqyrshyp, qaıta-qaıta sıgnal berip asyqtyra da, aqyry qolyn bir siltep, ornynan yshqyna qozǵalyp júrip ketti.

Ol munda kelgeli beri dúkenniń aldynan qanshama adamdar ótti. Biraq solardyń ishinen Raýshanǵa uqsaıtyn bir de bir áıeldi kóre almady. Alǵashqyda áne keledi, mine keledi dep alańdap turǵanda qaıta-qaıta sıgnal berip mazasyn alǵan taksıstke qatty renjip edi. Birte-birte ózi de kúderin úzip, kúz ben qystyń aralyǵyndaǵy mynaý yzǵarly keshpen birge kóńili sýı bastady...

Kún qyzara balqyp, maıaǵa tıgen órtteı alaýlap batty. Qala syrtynan batys kókjıek anyq kórinedi eken. Kópte-en beri tańnyń qalaı atyp, kúnniń qalaı batyp jatatynymen isi de bolmaı, ózimen-ózi júrgen ol mynaý kórinisti qyzyqtap, alystaǵy qyrlardyń ústinde qalqyp qalǵan alqyzyl shuǵylaǵa yntyǵa qarady. Batqan kúnmen birge kóńilindegi shýaq ta sóndi. Sálden soń aıaǵyn sylbyr basyp, jińishke trotýardyń boıymen qalanyń ortalyq jaǵyn betke ala asyqpaı aıańdap ketip bara jatty... Bul kezde “Qazbaspasóz” dúńgirshiginiń bergi buryshynda kishkentaı qapshyǵynyń aýzyn túrip qoıyp, piste satyp otyrǵan shúıkedeı qara kempirdiń qasynda manadan beri qybyr etpeı turǵan sur plashty jýan áıel ornynan qozǵalyp, kózine túsire tartqan qalyń bókebaı oramalyn sál kóterip onyń sońynan telmire qarap qalǵan bolatyn.

Munda Raýshan odan buryn kelip edi. Taksıdiń qaı tustan toqtaǵanyn, onyń ishinen mańdaıy jarqyrap, aıaǵyn bappen basyp mańdaıy kere qarys jigit aǵasy túskenin, ıne-jipten jańa shyqqandaı pıdjagynyń bir túımesin aǵytyp, galstýgyn túzegenin — bárin-bárin kórip turdy. Júregi lúpildep, aldynan júgire shyqpaq bolyp umsyna bergeni sol edi, ol muny kózine de ilmesten dúńgirshiktiń janyndaǵy gúl satyp otyrǵan qyz-kelinshekterge qaraı buryldy.

Táńirim-aý, ne úshin?! Kim úshin?.. Ol kenet artqa qaraı sheginshektep, dúńgirshiktiń tasasyna tyǵyldy. Gúl satýshy qyzdyń: “Raýshan gúl... Rahmet, aǵaı! Súıikti adamyńyzǵa syılańyz!” degen sózderin dál janynda turyp ap-anyq estidi. Sodan soń aýyr turmys pen qara jumys qajytyp, torsıyp isinip ketken qoldaryn qaıda sıǵyzaryn bilmeı, onsyz da tyrsyldap áreń sıyp turǵan sur plashynyń jeńin tartqylaı berdi. Ol beri qaraı burylǵanda tipti sasyp, qalyń bókebaı oramalyn kózine túsirip, áldekimdi... áldeneni aza tutqandaı tómen qarap qybyr etpeı tura qaldy.

Áne, ol endi asyqpaı aıańdap uzap bara jatyr. Raýshannyń kózine yp-ystyq jas irkildi. Artynan aıqaılap toqtatýǵa shamasy jetpeıtinin bildi. Aýzyn ashsa boldy, keýdesine tolǵan sher-shemen aqtarylyp, ózin-ózi tejeı almaı ańyrap jylap jiberetindeı... Onyń esine baıaǵyda Ákbarǵa turmysqa shyǵyp bara jatqan kezde: “Saǵyndyq júdá momyn ǵoı, ómirge ıkemsiz...” dep oılaǵany tústi. Qudaıym-aý, árkimniń peshenesine jazylǵan óz taǵdyry bolady eken de. Shirkin, ótken jyldardan keshirim surap, balalyq shaqqa qaıtyp oralatyn kún týsa... Biraq ol ertegilerde ǵana bolatyn ǵajaıyp qoı.

---