InfoHub Logo

Sizdiń kúndelikti taýyp jatqan aqshańyz, banktik schetqa jınap júrgen qarjyńyzdyń ózińizge qaıta paıda ákelip jumys jasaýy — ınvestısıa dep atalady. Investısıa salý, ınvestor ataný ol qazirgi 21 ǵasyrdaǵy eń ońaı tabys tabý kózi jáne ekinshi kásibińizdiń bir túri sonymen qatar eldiń ekonomıkalyq damýyna áser etýshi salanyń biri. Investısıa álemdegi eń tanymal aqsha tabýdyń tıimdi joly. Álemniń alpaýyt elderi Amerıka, Qytaı, Reseı memleketteri dál osy ınvestısıa arqyly syrtqy jáne ishki kiristi eseptep, ekonomıkalyq damýdyń kózi ekenin dáleldegen bolatyn. Osy turǵyda olardy ekonomıkalyq damýǵa alyp kelgen ınvestısıanyń negizi 3 túrine toqtala ketsek. Birinshiden jyljymaıtyn múlikke qarajat salý. Iaǵnı bul ınvestısıa túri senimdi ári turaqty tabys kózine aınalǵan aýqymdy jobasy. Al ekinshisi bárimizge belgili qundy qaǵazdarǵa (aksıalar) salynatyn ınvestısıa. Qundy qaǵazdarǵa ınvestısıa jasaýdyń artyqshylyǵy sizdiń depozıtke salǵan aqshańyzdan qaraǵanda birneshe ese paıda ákelip, paıyzdyq mólsherde kóbirek qarajat alatyn bolasyz. Egerde aksıalardy satyp alǵan bolsańyz, qaltańyzdaǵy qarjyǵa keminde 10 paıyzdan bastap 300-400 paıyzǵa deıin salynǵan aqshańyzdy kóbeıtip alýǵa jáne eldiń ekonomıkasynynyń ahýalyn kóterýge múmkindik bolady. Taǵy basqa artyqshylyǵy aksıalardan biz turaqty pasıvter alýymyzǵa bolady. Ol degenimiz dıvıdentterden túsetin paıda. Mysaly siz depozıtke qarajat salsańyz siz jylyna tek 1% mólsherde qosymsha tabys alasyz, al belgili bir kompanıalardyń aksıasyn satyp alǵan bolsańyz 10-21% tipti 90% dıvıdentterdi alasyz. Dıvıdentter kompanıanyń bedeli men senimdiligine qaraıdy. Egerde siz qundy qaǵazyńyzdy Amerıka elindegi kompanıadan alsańyz olar sizge árbir toqsan saıyn dıvıdent berip otyratyn bolady, al kórshi Reseı memleketindegi kompanıalar ár 6 aı saıyn, óz elimizdegi baǵaly qaǵazdardan 1 jyl saıyn alasyz. Investısıa jasaýdyń sońǵy túri ol — bıznes. Bárimiz biletin úlken táýekelmen qomaqty qarajat alyp keletin ınvestısıa túri. Ony bastaý qıyn ári kóptegen kedergilerden ótýńizge týra keledi.

“Siz tipti 100 teńge salý arqyly ınvestısıa jasaýǵa bolatynyn bildińiz be?” 

Al ony bul salada ınvestısıalyq paı qory dep ataıdy. Investısıalyq paı qory — ujymdyq qarajat salýdyń bir túri. Qor klıentteriniń qarajatyn basqarýshy kompanıanyń senimdirek basqarýyna beriledi jene ol óz kezeginde olardy baǵaly qaǵazdarda mysaly, oblıgasıalar, ETF nemese basqa aktıvterge ınvestısıalaıdy. Paılyq qorlardy ınvestısıalaý maqsaty aktıvter qunynyń ósýinen tabys bolyp sanalady. Bul rette qordyń aktıvteri úles ıeleriniń menshik ıesi bolyp, oǵan paıyzdyq kórsetkish tıesili bolady. Siz osylaısha ınvestısıa jasaǵyńyz kelgen kompanıa nemese banktiń paı qoryn tańdap, ózińiz qalaǵan úlesti satyp alasyz. Mysaly Qazaqstandyq Jýsan banktiń “Dostar”, “HarMoney” sıaqty paı qorlary bar. Osy arqyly óz paıdańyzdy kóbeıtýińizge múmkindik bar.

Endigi másele kópshiligi ajyrata bermeıtin oblıgasıalar men ETF-tiń bir birinen qandaı aıyrmashylyǵy bar, qaı túrine qarajatty salǵan tıimdirek?

Oblıgasıa — qaryzǵa berýge baǵyttalǵan qundy qaǵaz. Onyń aksıadan basty aıyrmashylyǵy — satyp alý kezinde-aq siz tabys mólsheri men onyń merzimi jáne kólemi jóninde tolyqqandy aqparattardy biletin bolasyz. Osy sebepti qundy qaǵazdar naryǵynda bul qarjy quraly eń senimdi ári tıimdi bolyp sanalady. Óıtkeni qujat boıynsha kompanıalar sizge oblıgasıa arqyly qaryzdy qaıtaryp berýge mindetti. Degenmen esterińizde bolsa, qarjy saıasatynda qaýip neǵurlym tómen bolǵan saıyn, kiris te soǵurlym tómendeıdi. Sondyqtan oblıgasıadan túsetin paıda aksıa sekildi joǵary bolmaıdy. 

Kelesi qarjylyq qural — ETF. 

(Exchange Traded Fund tirkesiniń abrevıatýrasy) — bul qor bırjasynda satylatyn bırjalyq qor. Onyń quramy Úleskerlik ınvestısıalyq qorlarǵa uqsaıdy, biraq ınvestor úshin áldeqaıda yńǵaıly. Bul búkil salaǵa aqsha salýǵa múmkindik beretin yńǵaıly ınvestısıalyq quraldyń biri. Sonymen qatar mundaı qorlardyń baǵasy aksıalarǵa qaraǵanda arzan. Odan bólek qordy basqarǵany úshin komısıa alady, biraq ol ETF qunyna engizilgendikten, ınvestordyń qaltasyna salmaq salmaıdy. Kóp jaǵdaıda komısıa mólsheri óte az ıaǵnı jylyna 0,4-0,9% mólsherde bolǵandyqtan, oǵan nazar aýdarmaı jatady. 

Jalpy ınvestor degende eń birinshi kóz aldymyzǵa tanymal kásipker keletinin sózsiz. Biraq siz kásipker bolmasańyzda ınvestor atanyp óz qarajatyńyzdy kóbeıtýge múmkindik alasyz. Investor bolý úshin jaı ǵana osy salada bilimińiz bolsa jetkilikti. Sonymen joǵary da ınvestısıa jasaý, onyń quraldary men strategıalary jaıly aıtyp óttik. Osy oraıda qor naryǵynda ózińizge yńǵaıly quraldy tańdap belgili bir strategıa boıynsha jumys jasaıtyn bolsańyz úlken qarajatqa jetýińiz ábden múmkin. Tek bul salada bárine baıyppen qarańyz.

Shardarbek Arýjan Anarbekqyzy

---