InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: §2. İshki múshelerdiń topografıasy.
Bıologıa 8 synyp
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik. Músheler júıesi týraly túsinik berý.
Damytýshylyq. Este saqtaý, oılaý qabiletterin damytý.
Tárbıelik. Uqyptylyqqa, tazalyqqa baýlı otyryp, dúnıetanymdyq tárbıe berý.
Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq
Sabaqty ótkizý ádisi: túsindirmeli kórnekilik, suraq, jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi: bulyshqet jáne júıke ulpalarynyń qurylysy

Sabaqtyń barysy:
İ Uıymdastyrý kezeńi:
a) sálemdesý;
á) oqýshylardy túgeldeý;
b) synyp tazalyǵyna kóńil bólý.

İİ Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
1. Adam týraly qandaı ǵylymdar bar?
2. Fızıologıa qandaı ǵylym?
3. Salaýatty – ómir salty degenimiz ne?

İİİ Jańa sabaq.
Músheler men músheler júıesi Aǵza - birtutas tirshilik ıesi. Ár túrli ulpalar birimen - biri qosylyp, múshe túzedi. Múshe degenimiz - belgili pishini, qurylysy, orny bar bir nemese birneshe qyzmet atqaratyn dene bóligi. Aǵzanyń ishki qýystarynda (mysaly, keýde, qursaq, jambas) ornalasqan múshelerdi - ishki músheler dep ataıdy. Árbir múshede barlyq ulpalar kezdesedi, biraq olardyń bireýi ǵana basym bolady. Mysaly, dáneker ulpasy aǵzanyń ishki ortasyn, epıtelıı ulpasy — asqorytý, tynysalý músheleriniń silemeıli qabyqshasyn túzedi. Bulshyqet ulpasy - óńesh, ishekter men qýyqtyń qabyrǵalaryn quraıdy. Júıke ulpasy - mı men julyndy jáne júıkeler men júıke túıinderin túzedi.

Múshelerdiń pishinderi, mólsheri jáne ornalasý orny jaǵynan birinen - biriniń aıyrmashylyǵy bar. Shyǵý tegi, qurylysy jáne atqaratyn qyzmeti uqsas múshelerdi músheler júıesi deıdi.
Adam denesindegi atqaratyn qyzmeti birine - biri baılanysty músheler birigip músheler júıesin. túzedi. Mysaly, tirek - qımyl, zárjynystyq, endokrındik músheler júıesi bar.
Adam aǵzasynda (denesinde) bolatyn músheler júıesi: 1. Endokrındik júıe - arnaıy zattardyń (gormondar) kómegimen aǵzadaǵy barlyq úderisterdi retteıdi. Músheler qyzmetiniń gormondar arqyly rettelýin gýmoraldyq rettelý deıdi.
2. Júıke júıesi - barlyq músheler men músheler júıesin birtutas etip biriktirip, olardyń jumysyn retteıdi.
3. Sezim músheleri (sensorlyq júıe) - syrtqy ortadan arnaıy titirkendirýdi qabyldaıdy ári o5an jaýap qaıtarady.
4. Tirek - qımyl júıesine bulshyqetter men qańqa jatady. Olar tirektik, qozǵalystyq jáne qorǵanyshtyq qyzmet atqarady.
5. Júrek - qantamyrlar júıesi - júrek pen qantamyrlar aǵzada qanaınalymdy qamtamasyz etedi.
6. Tynysalý júıesi tynysalý músheleri (muryn qýysy, jutqynshaq, kómekeı, keńirdek, aýatamyr, ókpe) qan men qorshaǵan orta arasyndaǵy ǵazalmasýǵa qatysady.
7. Asqorytý júıesi - aǵzada taǵamnyń qorytylýy men sińirilýin qamtamasyz etetin asqorytý músheleriniń jıyntyǵy.
8. Zárshyǵarý júıesi - zat almasýdyń nátıjesinde aǵzada túzilgen (tuz, nesep) ónimderdi aǵzadan syrtqa shyǵarady.
9. Jynys júıesi - aǵzanyń artyna urpaq qaldyryp, tirshiligin jalǵastyrýdy qamtamasyz etedi.
Aǵzanyń birtutastyǵy. Adam denesindegi músheler júıesi birlesip, birtutas aǵza túzedi. Aǵzany quraıtyn barlyq músheler júıesi birimen - biri tyǵyz baılanysty. Ásirese, júıke júıesi jáne endokrındik músheler júıesi birimen - biri úılesimdi túrde qyzmet atqarady. Olar aǵzanyń júıke - gýmoraldyq rettelý qyzmetin qamtamasyz etedi. Júıke júıesi habar beredi, endokrındik músheler júıesi bóletin gormondardy qan, basqa múshelerge taratady. Barlyq músheler men músheler júıeleriniń jumysy birimen - biri tyǵyz baılanysta úılesimdi bolǵandyqtan, aǵza - birtutas tirshilik ıesi dep atalady

IV. Qorytyndy. Qoryta aıtqanda, aǵza - birtutas tirshilik ıesi. Ár túrli ulpalar birimen - biri qosylyp, múshe túzedi. Múshe degenimiz - belgili pishini, qurylysy, orny bar bir nemese birneshe qyzmet atqaratyn dene bóligi.

V. Bekitý suraqtary:
1. Bulshyqet ulpasynyń qandaı toptary bar?
2. Mıofıbrılla degen ne?
3. Júıke ulpasyna tán qasıetterdi ata?

Vİ. Baǵalaý.
VIİ. Úıge tapsyrma. Oqý.

Adam týraly ǵylymdar
Jasýsha jáne onyń qurylysy
Jasýsha organoıdtary
Jasýshanyń hımıalyq quramy: sý, mıneraldy tuzdar
Jasýshanyń hımıalyq quramy. Organıkalyq zattar, nárýyzdar, maılar, kómirsýlar, nýkleın qyshqyldary
Jasýshalardyń tirshilik áreketteri
Jasýshalardyń bólinýi, olardyń ósýi men damýy, mamandanýy. Titirkengishtik jáne qozǵyshtyq qasıetter
Adamnyń negizgi ulpalary
İshki, syrtqy jáne aralas sekresıa bezderi. Endokrındik júıe
Qalqansha bez, onyń gormondarynyń qyzmeti
Uıqy beziniń ınsýlın gormondarynyń qandaǵy glúkoza mólsherin retteýdegi róli. Qantty dıabet
Júıke júıesiniń mańyzy, onyń qurylysy jáne qyzmeti
Julyn. Julynnyń mańyzy, onyń reflekstik jáne ótkizgishtik qyzmeti
Mı. Mıdyń bólimderi, olardyń qurylysy men qyzmeti
Mı bólikteri jáne úlken mı syńarlary qyrtysynyń aımaqtary
Vegetatıvti júıke júıesiniń sımpatıkalyq jáne parasımpatıkalyq bólimderi, olardyń qurylysy men qyzmeti
Sezim músheleri jáne analızatorlar týraly túsinik
Kórý múshesi. Kózdiń qurylysy men qyzmeti. Kórý analızatory
Estý múshesi jáne estý analızatory
Tepe-teńdik músheleri: vestıbýla apparaty. Sıpap sezý, ıis sezý, dám sezý músheleri jáne olardyń analızatory
Súıekter, bulshyqet, sińirler – tirek qımyl júıesiniń quramdas bólikteri
Súıektiń quramy, qurylysy olardyń pishinderi jáne qyzmeti. Súıektiń ishki qurylysy
Qańqanyń negizgi bólimderi. Bassúıek, tulǵa qańqasy, ıyq jáne jambas beldeýleriniń qańqasy,qol-aıaq qańqasy. Omyrtqa jotasynyń bólimderi
Sińir sozylǵanda, býyn shyqqanda, súıek synǵanda kórsetiletin alǵashqy járdem
Bulshyqet, onyń tıpteri, qurylysy jáne mańyzy. Bulshyqet qozǵalysynyń rettelýi
Dene symbatynyń buzylýy men jalpaqtabandylyq qalyptasýdyń aldyn alý. Gıpodınamıanyń saldary
Qan, ulpa suıyqtyǵy jáne lımfo-organızm ishki ortasynyń quram bólikteri
Qannyń uıýynda trombosıtterdiń róli
Erıtrosıtterdiń ottek pen kómirqyshqyl gazyn tasymaldaýy.Gemoglabınniń róli. Arterıalyq jáne venalyq qan
Leıkosıtter, olardyń qurylysy men qyzmeti
Imýnıtet. Imýndyq júıeniń músheleri
Aýrý qozdyrǵysh mıkrobtar men vırýstardyń juqpaly aýrýlar damýyndaǵy róli
Qan toptary jáne qan quıý
Júrektiń qurylysy. Júreksheler men qarynshalardyń róli
Qanaınalymnyń úlken jáne kishi sheńberleri. Lımfoaınalymy.
Júrek jáne qan tamyrlar júıesiniń rettelýi. Júrek jumysynyń avtomatızmi
Gýmoraldyq rettelý
Tynys alýdyń mańyzy. Tynys alý músheleri. Ókpeniń qurylysy jáne qyzmeti. Ókpedegi jáne ulpalardaǵy gaz almasý
Tynys alý qozǵalystary, olardyń rettelýi. Tynys alý ortalyǵy
Tynys alý músheleriniń aýrýlary
Tamaqtanýdyń mańyzy. Taǵamdyq ónimder jáne qorektik zattar
Asqorytýdyń mańyzy. Asqorytý júıesi
Astyń aýyz qýysynda qorytylýy. Tistiń qurylysy men qyzmeti. Tistiń kútimi. Silekeıdiń mańyzy
Astyń asqazanda qorytylýy. Asqazan sóli fermentteriniń nárýyzdarǵa áseri. Uıqybez sóli men baýyrdan bólinetin óttiń áreketinen astyń ultabarda qorytylýy
İshek sóliniń asqa áseri. Astyń qorytylýy jáne sińirilýi
Asqorytý músheleriniń juqpaly aýrýlary jáne olardyń aldyn alý joldary. Taǵamnan ýlaný, alǵashqy kómek kórsetý sharalary
Organızm qurylymyn qalpyna keltirý, olardyń ósýi men energıa jınaqtaýy úshin qorektik zattardyń mańyzy
Tamaqtanýdyń mólsheri jáne onyń organızmniń energıa jumsaý shamasymen baılanysy. Qorektik zattardyń energıa syıymdylyǵy
Vıtamınder jáne olardyń mańyzy. Maıda jáne sýda erıtin vıtamınder
Zár shyǵarýdyń mańyzy. Zár shyǵarý músheleri. Búırektiń qurylysy. Nefrondar
Búırek aýrýlarynyń aldyn alý
Teriniń tosqaýyldyq róli. Teriniń qurylysy
Teri aýrýlary
Kóbeıýdiń mańyzy, kóbeıý músheleriniń qurylysy men qyzmeti
Bozbalalar men boıjetken qyzdardyń jynystyq jetilýi
Uryqtaný. Júktilik. Uryqtyń jatyr ishinde damýy
Tuqym qýalaıtyn jáne týa bitken aýrýlar. Temeki shegýdiń, alkogóldiń, esirtkiniń zıany
Minez qulyqtyń týa bitken jáne júre paıda bolǵan formalary. Shartty jáne shartsyz tejelý
Adamnyń joǵary júıke áreketiniń erekshelikteri
Adamnyń is áreketi - asa mańyzdy ekologıalyq faktor
Eńbek pen mádenıet – adamzattyń negizgi jetistikteri
Jigerlik prosester. Eriktiń sapasy. Sezim, sezimtaldyq reaksıalar
Zeıin, erikti jáne eriksiz. Zeıinniń aýytqýy